Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục tiểu học hiện đại, kỹ năng đọc hiểu đóng vai trò then chốt trong việc phát triển năng lực học sinh (HS). Theo ước tính, HS lớp 5 đã có khả năng đọc độc lập, thông hiểu ý nghĩa văn bản và vận dụng thông tin để giải quyết các vấn đề học tập và đời sống. Tuy nhiên, thực tế giảng dạy tại một số trường tiểu học quốc tế tại Thành phố Hồ Chí Minh cho thấy kỹ năng trả lời câu hỏi tìm hiểu văn bản của HS vẫn chủ yếu dừng lại ở mức độ nhận diện và hiểu nội dung đơn giản, chưa phát triển toàn diện theo các cấp độ nhận thức. Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng và thực nghiệm cách thức rèn luyện kỹ năng trả lời câu hỏi tìm hiểu văn bản đọc theo thang nhận thức Bloom cho HS lớp 5, góp phần nâng cao năng lực đọc hiểu và phát triển tư duy phản biện. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2019-2020 tại Trường Tiểu học Quốc tế Việt Úc, Quận 7, Thành phố Hồ Chí Minh, với phạm vi tập trung vào 24 HS lớp 5.S4. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cải thiện các chỉ số về mức độ trả lời câu hỏi theo từng cấp độ nhận thức, từ đó nâng cao hiệu quả dạy học môn Tiếng Việt và phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ cho HS.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết trọng tâm: Thang nhận thức Bloom và lý thuyết đọc hiểu. Thang nhận thức Bloom phân loại nhận thức thành sáu cấp độ tăng dần: Nhớ, Hiểu, Vận dụng, Phân tích, Tổng hợp và Đánh giá. Phiên bản chỉnh sửa của Anderson và Krathwohl (2001) cũng được áp dụng, trong đó mức độ tư duy được chia thành hai nhóm: cấp thấp (Nhớ, Hiểu) và cấp cao (Vận dụng, Phân tích, Đánh giá, Sáng tạo). Lý thuyết đọc hiểu được xây dựng dựa trên quan điểm của John Langan (2006) và Hoàng Thị Tuyết (2013), nhấn mạnh kỹ năng nhận diện, làm rõ nghĩa và hồi đáp văn bản, bao gồm các kỹ năng như xác định ý chính, suy luận, phán đoán và tư duy phản biện. Ngoài ra, nghiên cứu còn tham khảo các quan điểm về đặc điểm tâm sinh lý HS lớp 5, nhằm thiết kế phương pháp phù hợp với khả năng nhận thức và phát triển của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp lý luận để tổng hợp, phân tích tài liệu trong và ngoài nước về kỹ năng đọc hiểu, thang nhận thức Bloom và đặc điểm HS lớp 5. Phương pháp phỏng vấn được áp dụng để thu thập ý kiến từ giáo viên về thực trạng dạy và học kỹ năng trả lời câu hỏi văn bản. Phương pháp bán thực nghiệm sư phạm được triển khai với mẫu thuận tiện gồm 06 HS lớp 5.S4 tại Trường Tiểu học Quốc tế Việt Úc, nhằm thực nghiệm cách thức rèn luyện kỹ năng trả lời câu hỏi theo thang Bloom. Phương pháp quan sát và nghiên cứu trường hợp được sử dụng để ghi nhận hành vi, biểu hiện của HS trong quá trình thực nghiệm. Dữ liệu thu thập qua phiếu đánh giá của giáo viên và bài kiểm tra được xử lý bằng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và biểu đồ để phân tích sự thay đổi về kỹ năng trả lời câu hỏi của HS qua các giai đoạn thực nghiệm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ trả lời câu hỏi theo thang Bloom được cải thiện rõ rệt: Qua ba bài khảo sát định kỳ, tỷ lệ HS đạt mức độ vận dụng trở lên tăng từ khoảng 20% lên đến 65%, cho thấy sự tiến bộ đáng kể trong kỹ năng đọc hiểu và trả lời câu hỏi ở các cấp độ nhận thức cao hơn.

  2. Sự phát triển đồng đều giữa các nhóm HS: Ba nhóm HS được phân loại theo năng lực ban đầu đều có sự tiến bộ, trong đó nhóm HS có năng lực thấp nhất tăng tỷ lệ trả lời đúng câu hỏi phân tích và đánh giá từ dưới 10% lên trên 40%.

  3. Kỹ năng tìm kiếm và diễn đạt thông tin được nâng cao: HS đã biết cách tìm kiếm thông tin phù hợp với yêu cầu câu hỏi và diễn đạt câu trả lời rõ ràng, mạch lạc hơn, tỷ lệ HS trả lời đúng câu hỏi vận dụng tăng từ 15% lên 55%.

  4. Tăng cường hứng thú và chủ động trong học tập: Qua quan sát, HS thể hiện sự hứng thú cao hơn trong các hoạt động đọc hiểu, tích cực tham gia thảo luận và tự tin trình bày ý kiến cá nhân.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những cải thiện trên có thể được giải thích bởi việc áp dụng cách thức rèn luyện kỹ năng trả lời câu hỏi theo thang nhận thức Bloom một cách hệ thống, có sự phân loại câu hỏi rõ ràng từ mức độ thấp đến cao, giúp HS phát triển tư duy logic và sáng tạo. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này phù hợp với quan điểm của John Langan về việc dạy đọc hiểu cần đa dạng kỹ năng và phương pháp, cũng như phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục theo chương trình GDPT 2018. Việc sử dụng biểu đồ thể hiện mức độ tiến bộ của HS qua từng giai đoạn khảo sát giúp minh họa rõ nét sự phát triển kỹ năng đọc hiểu và trả lời câu hỏi. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt, góp phần phát triển năng lực đọc hiểu và tư duy phản biện cho HS tiểu học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng hệ thống câu hỏi theo thang nhận thức Bloom: Giáo viên cần thiết kế câu hỏi đa dạng, có tính hệ thống từ mức độ nhận biết đến đánh giá, nhằm phát triển toàn diện kỹ năng đọc hiểu của HS. Thời gian áp dụng: ngay trong năm học tiếp theo; Chủ thể thực hiện: giáo viên Tiếng Việt tiểu học.

  2. Tổ chức các hoạt động rèn luyện kỹ năng trả lời câu hỏi: Tăng cường các hoạt động nhóm, thảo luận, trình bày ý kiến để HS phát triển kỹ năng diễn đạt và tư duy phản biện. Thời gian: triển khai liên tục trong các tiết học; Chủ thể: giáo viên và HS.

  3. Đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy đọc hiểu theo Bloom: Tổ chức các khóa tập huấn nâng cao năng lực xây dựng câu hỏi và tổ chức hoạt động dạy học tích cực. Thời gian: trong vòng 6 tháng; Chủ thể: phòng giáo dục và nhà trường.

  4. Sử dụng công cụ đánh giá đa dạng và thường xuyên: Áp dụng các bài kiểm tra, phiếu đánh giá, quan sát để theo dõi tiến bộ của HS, từ đó điều chỉnh phương pháp dạy học phù hợp. Thời gian: định kỳ hàng học kỳ; Chủ thể: giáo viên và ban giám hiệu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Tiếng Việt tiểu học: Nắm bắt phương pháp xây dựng câu hỏi và tổ chức hoạt động dạy học theo thang nhận thức Bloom để nâng cao hiệu quả giảng dạy.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và cải tiến chương trình giảng dạy.

  3. Nghiên cứu sinh và học viên cao học ngành Giáo dục học: Tham khảo mô hình nghiên cứu và phương pháp thực nghiệm để phát triển các đề tài liên quan đến kỹ năng đọc hiểu.

  4. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ hơn về quá trình phát triển kỹ năng đọc hiểu của con em, từ đó phối hợp hỗ trợ việc học tập tại nhà.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần áp dụng thang nhận thức Bloom trong dạy đọc hiểu?
    Thang Bloom giúp phân loại mức độ nhận thức từ thấp đến cao, tạo điều kiện cho HS phát triển kỹ năng tư duy đa dạng, từ nhớ đến sáng tạo, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục.

  2. Làm thế nào để xây dựng câu hỏi phù hợp với từng cấp độ Bloom?
    Giáo viên sử dụng các động từ đặc trưng cho từng cấp độ như "liệt kê" cho Nhớ, "giải thích" cho Hiểu, "vận dụng" cho Vận dụng, "phân tích" cho Phân tích, "tổng hợp" cho Tổng hợp và "đánh giá" cho Đánh giá.

  3. Phương pháp thực nghiệm được thực hiện như thế nào?
    Nghiên cứu chọn mẫu thuận tiện gồm 06 HS lớp 5.S4, tiến hành khảo sát đầu vào, tổ chức các hoạt động rèn luyện kỹ năng trả lời câu hỏi theo thang Bloom, đánh giá qua ba bài khảo sát định kỳ và quan sát quá trình học tập.

  4. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng ở những trường khác không?
    Với điều kiện tương tự về đối tượng HS và chương trình học, cách thức rèn luyện kỹ năng theo thang Bloom có thể được áp dụng rộng rãi để nâng cao năng lực đọc hiểu.

  5. Làm sao để duy trì hứng thú học tập của HS trong quá trình rèn kỹ năng đọc hiểu?
    Giáo viên nên thiết kế các hoạt động đa dạng, có tính tương tác cao, sử dụng câu hỏi gợi mở, khuyến khích HS trình bày ý kiến và liên hệ thực tế, tạo môi trường học tập tích cực và thân thiện.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng thành công cách thức rèn kỹ năng trả lời câu hỏi tìm hiểu văn bản đọc theo thang nhận thức Bloom cho HS lớp 5, góp phần phát triển năng lực đọc hiểu toàn diện.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy sự tiến bộ rõ rệt về kỹ năng trả lời câu hỏi ở các cấp độ nhận thức, đặc biệt là vận dụng, phân tích và đánh giá.
  • Phương pháp nghiên cứu kết hợp lý luận, phỏng vấn, bán thực nghiệm và quan sát đảm bảo tính khoa học và thực tiễn của đề tài.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hỗ trợ giáo viên và nhà trường trong việc áp dụng thang Bloom vào dạy học đọc hiểu.
  • Khuyến nghị tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để hoàn thiện phương pháp, đồng thời tổ chức đào tạo bồi dưỡng giáo viên về kỹ thuật xây dựng câu hỏi và tổ chức hoạt động dạy học tích cực.

Hãy áp dụng ngay các cách thức rèn luyện kỹ năng đọc hiểu theo thang nhận thức Bloom để nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập môn Tiếng Việt cho HS tiểu học!