Tổng quan nghiên cứu

Việc phát triển năng lực làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 4, 5 tại các trường tiểu học ở thành phố Mỹ Tho, tỉnh Tiền Giang là một vấn đề cấp thiết trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. Theo khảo sát thực tế, có đến 96,08% giáo viên cho rằng học sinh gặp nhiều khó khăn trong việc làm bài văn tả cảnh, với các lỗi phổ biến như liệt kê rời rạc (80,39%), thiếu cảm xúc và biện pháp nghệ thuật (76,47%), sắp xếp ý lộn xộn (70,59%) và phụ thuộc vào văn mẫu (62,74%). Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng các hoạt động dạy học văn tả cảnh theo định hướng phát triển năng lực, giúp học sinh nâng cao kỹ năng quan sát, lập dàn ý, phát triển ý và viết bài văn có tính sáng tạo, logic và sinh động hơn. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào học sinh lớp 4, 5 tại một số trường tiểu học trên địa bàn thành phố Mỹ Tho trong năm học 2016-2017. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học tập làm văn, góp phần phát triển toàn diện năng lực ngôn ngữ và tư duy cho học sinh tiểu học, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho giáo viên và nhà quản lý giáo dục trong việc tổ chức các hoạt động dạy học hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết dạy học theo định hướng phát triển năng lực, trong đó năng lực được hiểu là khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng, thái độ và phẩm chất để thực hiện thành công các hoạt động trong bối cảnh thực tiễn. Mô hình 4 trụ cột giáo dục của UNESCO (học để biết, học để làm, học để sống chung, học để làm người) được áp dụng làm nền tảng phát triển năng lực cho học sinh. Ngoài ra, lý thuyết về hoạt động dạy học lấy học sinh làm trung tâm, nhấn mạnh vai trò của giáo viên trong việc tổ chức, hướng dẫn và điều khiển hoạt động học tập nhằm phát huy tối đa năng lực của học sinh cũng được vận dụng. Các khái niệm chính bao gồm: năng lực quan sát, năng lực lập dàn ý, năng lực phát triển ý và năng lực viết văn sáng tạo. Phân môn Tập làm văn trong chương trình Tiếng Việt tiểu học được xem là công cụ quan trọng để rèn luyện các năng lực này.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phối hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm: khảo sát thực trạng qua phiếu điều tra với 51 giáo viên và học sinh lớp 4, 5 tại 4 trường tiểu học ở Mỹ Tho; phỏng vấn sâu giáo viên có kinh nghiệm; quan sát trực tiếp các tiết dạy văn tả cảnh; và thực nghiệm sư phạm với hai tiết học áp dụng các hoạt động dạy học được xây dựng. Phương pháp phân tích số liệu bao gồm thống kê mô tả và so sánh tỷ lệ phần trăm các lỗi học sinh mắc phải, đánh giá hiệu quả qua điểm số và mức độ hứng thú của học sinh trước và sau thực nghiệm. Cỡ mẫu được chọn nhằm đảm bảo tính đại diện cho học sinh lớp 4, 5 trên địa bàn nghiên cứu. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2016 đến tháng 6/2017, bao gồm các giai đoạn khảo sát, xây dựng hoạt động, thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Khó khăn của học sinh khi làm văn tả cảnh: 96,08% giáo viên cho biết học sinh gặp khó khăn, trong đó 80,39% học sinh có bài viết mang tính liệt kê, không làm nổi bật cảnh vật; 76,47% chưa biết bộc lộ cảm xúc và sử dụng biện pháp nghệ thuật; 70,59% sắp xếp ý lộn xộn, thiếu logic; 62,74% phụ thuộc vào văn mẫu; 58,82% viết câu lặp từ gây nhàm chán.

  2. Nguyên nhân chính: 94,12% học sinh chưa có kỹ năng quan sát thực tế có định hướng; 80,39% hạn chế về vốn kiến thức và kinh nghiệm viết văn tả cảnh; 74,51% chưa biết lập dàn ý và liên kết đoạn văn; 17,65% do chương trình SGK chưa liền mạch; 13,72% do giáo viên chưa đổi mới phương pháp.

  3. Hiệu quả thực nghiệm: Qua hai tiết dạy áp dụng hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực, điểm số trung bình của lớp thực nghiệm tăng 15% so với lớp đối chứng; tỷ lệ học sinh thể hiện sự hứng thú trong tiết học tăng từ 40% lên 75%; khả năng lập dàn ý và phát triển ý được cải thiện rõ rệt.

  4. Phản hồi giáo viên và học sinh: Giáo viên đánh giá cao tính khả thi của các hoạt động dạy học mới, cho rằng giúp học sinh chủ động hơn trong quan sát và sáng tạo; học sinh cảm thấy tự tin và thích thú hơn khi viết bài văn tả cảnh.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc xây dựng hoạt động dạy học văn tả cảnh theo định hướng phát triển năng lực góp phần khắc phục các hạn chế truyền thống như liệt kê rời rạc, thiếu cảm xúc và sáng tạo. Nguyên nhân chủ yếu là do học sinh thiếu kỹ năng quan sát có định hướng và chưa được rèn luyện kỹ năng lập dàn ý, phát triển ý một cách hệ thống. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục tiểu học, kết quả này phù hợp với xu hướng đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực toàn diện cho học sinh. Việc áp dụng các hoạt động như quan sát, ghi chép, lập dàn ý, viết từng đoạn và hoạt động ngoại khóa giúp học sinh phát triển tư duy hình tượng, kỹ năng ngôn ngữ và khả năng sáng tạo. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm số và mức độ hứng thú giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, cũng như bảng thống kê các lỗi thường gặp trước và sau thực nghiệm, minh họa rõ hiệu quả của phương pháp mới.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường rèn luyện kỹ năng quan sát có định hướng: Giáo viên cần tổ chức các hoạt động quan sát thực tế, hướng dẫn học sinh ghi chép chi tiết và phát hiện đặc điểm nổi bật của cảnh vật. Mục tiêu nâng tỷ lệ học sinh có kỹ năng quan sát đạt chuẩn lên 80% trong vòng một học kỳ. Chủ thể thực hiện: giáo viên tiểu học.

  2. Xây dựng và áp dụng hệ thống hoạt động lập dàn ý và phát triển ý: Thiết kế các bài tập giúp học sinh biết cách sắp xếp ý tưởng logic, liên kết đoạn văn chặt chẽ. Thời gian triển khai trong năm học, đánh giá qua bài kiểm tra định kỳ. Chủ thể thực hiện: giáo viên và chuyên viên phương pháp.

  3. Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực: Tăng cường sử dụng phương pháp học nhóm, thảo luận, trò chơi học tập và hoạt động ngoại khóa liên quan đến văn tả cảnh nhằm kích thích sự sáng tạo và hứng thú học tập. Thời gian áp dụng liên tục trong năm học. Chủ thể thực hiện: giáo viên, nhà trường.

  4. Xây dựng thang đo đánh giá năng lực làm văn tả cảnh: Thiết kế công cụ đánh giá chi tiết mức độ biểu hiện năng lực của học sinh, bao gồm kỹ năng quan sát, lập dàn ý, phát triển ý và sử dụng ngôn ngữ. Áp dụng đánh giá thường xuyên và định kỳ để điều chỉnh phương pháp dạy học. Chủ thể thực hiện: nhà trường, giáo viên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nghiên cứu cung cấp các hoạt động dạy học cụ thể, giúp giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy văn tả cảnh, nâng cao hiệu quả bài giảng và phát triển năng lực học sinh.

  2. Chuyên viên phương pháp và cán bộ quản lý giáo dục: Tài liệu hỗ trợ xây dựng chương trình đào tạo, tập huấn giáo viên và đánh giá chất lượng dạy học theo định hướng phát triển năng lực.

  3. Sinh viên sư phạm ngành giáo dục tiểu học: Luận văn là nguồn tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn dạy học tập làm văn, giúp sinh viên hiểu rõ hơn về phương pháp và kỹ thuật giảng dạy.

  4. Phụ huynh học sinh: Giúp phụ huynh hiểu được những khó khăn và phương pháp hỗ trợ con em trong việc học tập và rèn luyện kỹ năng viết văn tả cảnh tại nhà.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao học sinh lớp 4, 5 thường gặp khó khăn khi làm văn tả cảnh?
    Học sinh thiếu kỹ năng quan sát có định hướng, vốn từ hạn chế và chưa biết cách lập dàn ý, phát triển ý một cách logic. Ngoài ra, nhiều em còn phụ thuộc vào văn mẫu và chưa tự tin sáng tạo.

  2. Các hoạt động dạy học nào giúp phát triển năng lực làm văn tả cảnh hiệu quả?
    Hoạt động quan sát, ghi chép, lập dàn ý, viết từng đoạn văn và hoạt động ngoại khóa như tham quan, trò chơi học tập giúp học sinh phát triển kỹ năng và hứng thú học tập.

  3. Làm thế nào để giáo viên đánh giá năng lực làm văn tả cảnh của học sinh?
    Giáo viên có thể sử dụng thang đo đánh giá chi tiết các kỹ năng như quan sát, lập dàn ý, phát triển ý và sử dụng ngôn ngữ, kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ để theo dõi tiến bộ.

  4. Phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực khác gì so với phương pháp truyền thống?
    Phương pháp này tập trung vào phát triển năng lực thực hành, sáng tạo và vận dụng kiến thức vào thực tiễn, thay vì chỉ truyền đạt kiến thức lý thuyết và yêu cầu học sinh học thuộc lòng.

  5. Làm sao phụ huynh có thể hỗ trợ con em trong việc học văn tả cảnh?
    Phụ huynh nên khuyến khích con quan sát môi trường xung quanh, đọc nhiều sách, cùng con lập dàn ý và viết bài, đồng thời tạo điều kiện cho con tham gia các hoạt động ngoại khóa để phát triển kỹ năng viết.

Kết luận

  • Học sinh lớp 4, 5 tại Mỹ Tho gặp nhiều khó khăn trong làm văn tả cảnh, chủ yếu do thiếu kỹ năng quan sát và lập dàn ý.
  • Việc xây dựng hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực giúp cải thiện đáng kể kỹ năng và hứng thú học tập của học sinh.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy điểm số và mức độ hứng thú của học sinh tăng rõ rệt sau khi áp dụng các hoạt động mới.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao kỹ năng quan sát, lập dàn ý, phát triển ý và đổi mới phương pháp dạy học.
  • Khuyến khích giáo viên, nhà trường và phụ huynh phối hợp thực hiện để phát huy tối đa hiệu quả dạy học văn tả cảnh, góp phần phát triển năng lực toàn diện cho học sinh tiểu học.

Tiếp theo, cần triển khai áp dụng rộng rãi các hoạt động dạy học đã xây dựng trong các trường tiểu học trên địa bàn tỉnh Tiền Giang và tiến hành đánh giá định kỳ để điều chỉnh, hoàn thiện phương pháp. Mời các nhà giáo dục và quản lý giáo dục tham khảo và áp dụng các kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng dạy học tập làm văn trong nhà trường.