Phân tích trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại trong luật hình sự Việt Nam

• Tác giả: Vũ Văn Tư
• Người hướng dẫn: Phạm Mạnh Hùng
• Trường học: Học viện Khoa học Xã hội
• Chuyên ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự
• Đề tài: Trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại trong luật hình sự Việt Nam
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
• 1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài và ở Việt Nam
• 1.2. Đánh giá tình hình nghiên cứu và những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu
• 1.3. Câu hỏi nghiên cứu và giả thiết nghiên cứu
• 1.4. Kết luận Chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ CỦA PHÁP NHÂN THƯƠNG MẠI
• 2.1. Khái niệm trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại
• 2.2. Cơ sở của việc quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại Việt Nam
• 2.3. Nội dung và kỹ thuật quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân
• 2.4. Trách nhiệm hình sự của pháp nhân ở một số nước trên thế giới và kinh nghiệm cho Việt Nam
• 2.5. Kết luận Chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: QUY ĐỊNH CỦA LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ CỦA PHÁP NHÂN THƯƠNG MẠI
• 3.1. Khái quát lịch sử vấn đề trách nhiệm hình sự liên quan đến pháp nhân ở Việt Nam trước khi Bộ luật hình sự 2015 được ban hành
• 3.2. Quy định của Bộ luật hình sự năm 2015 về trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại
• 3.3. Nhận xét, đánh giá chung
• 3.4. Kết luận Chương 3
• 4. CHƯƠNG 4: THỰC TIỄN, YÊU CẦU, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN VÀ BẢO ĐẢM ÁP DỤNG QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VỀ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ CỦA PHÁP NHÂN
• 4.1. Thực tiễn áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự năm 2015 về trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại phạm tội
• 4.2. Yêu cầu của việc hoàn thiện và bảo đảm áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự về trách nhiệm hình sự của pháp nhân
• 4.3. Giải pháp hoàn thiện và bảo đảm áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự về trách nhiệm hình sự của pháp nhân
• 4.4. Kết luận Chương 4
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại

Trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại là một chế định mới trong luật hình sự Việt Nam, được quy định lần đầu tiên trong Bộ luật Hình sự 2015. Chế định này đánh dấu sự thay đổi lớn trong tư duy lập pháp, từ việc chỉ truy cứu trách nhiệm hình sự đối với cá nhân sang mở rộng đối với pháp nhân kinh doanh. Việc quy định này nhằm đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, chống các hành vi phạm tội do pháp nhân thực hiện, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng.

1.1. Khái niệm và cơ sở pháp lý

Trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại được hiểu là việc pháp nhân phải chịu hậu quả pháp lý khi thực hiện hành vi phạm tội được quy định trong Bộ luật Hình sự. Cơ sở pháp lý của chế định này dựa trên các công ước quốc tế như Công ước chống tham nhũng (UNCAC) và Công ước chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia (TOC). Việc áp dụng chế định này cũng phù hợp với xu hướng chung của luật pháp Việt Nam trong việc hội nhập và tuân thủ các cam kết quốc tế.

1.2. Phạm vi và điều kiện áp dụng

Theo Bộ luật Hình sự 2015, pháp nhân thương mại chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự khi thực hiện một trong 33 tội danh được quy định. Điều kiện để truy cứu trách nhiệm bao gồm: hành vi phạm tội được thực hiện nhân danh pháp nhân, vì lợi ích của pháp nhân, và có sự chấp thuận hoặc bỏ qua của người đại diện pháp nhân. Tuy nhiên, việc xác định lỗi của pháp nhân vẫn là vấn đề gây tranh cãi trong thực tiễn pháp lý.

II. Quy định của luật hình sự Việt Nam

Bộ luật Hình sự 2015 đã quy định cụ thể về trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại, bao gồm các tội danh cụ thể và hình phạt áp dụng. Tuy nhiên, việc áp dụng chế định này trong thực tiễn còn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là trong việc xác định hành vi phạm tội và lỗi của pháp nhân.

2.1. Lịch sử phát triển

Trước khi Bộ luật Hình sự 2015 được ban hành, luật hình sự Việt Nam không quy định trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân. Sự thay đổi này phản ánh xu hướng chung của hệ thống pháp luật quốc tế, nơi nhiều quốc gia đã áp dụng chế định này từ lâu. Việc quy định này cũng nhằm đáp ứng yêu cầu của các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

2.2. Những hạn chế và bất cập

Mặc dù đã có những bước tiến đáng kể, quy định về trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại trong Bộ luật Hình sự 2015 vẫn còn nhiều hạn chế. Cụ thể, việc xác định lỗi của pháp nhân, phạm vi tội danh áp dụng, và các hình phạt phù hợp vẫn là những vấn đề cần được hoàn thiện. Thực tiễn pháp lý cho thấy, việc áp dụng chế định này còn gặp nhiều khó khăn do thiếu hướng dẫn cụ thể từ các cơ quan có thẩm quyền.

III. Thực tiễn áp dụng và giải pháp hoàn thiện

Sau hơn 5 năm áp dụng, trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại trong luật hình sự Việt Nam vẫn chưa phát huy hiệu quả như mong đợi. Số vụ án được xử lý còn rất ít, điều này cho thấy sự cần thiết phải hoàn thiện các quy định pháp luật và nâng cao năng lực của các cơ quan thực thi pháp luật.

3.1. Thực tiễn áp dụng

Theo thống kê, từ năm 2018 đến nay, chỉ có 2 vụ án liên quan đến pháp nhân thương mại được xử lý hình sự. Điều này cho thấy sự hạn chế trong việc áp dụng chế định này. Nguyên nhân chính bao gồm: thiếu hướng dẫn cụ thể, mâu thuẫn trong quy định pháp luật, và năng lực hạn chế của các cơ quan tố tụng. Thực tiễn pháp lý cũng chỉ ra rằng, nhiều hành vi phạm tội nghiêm trọng của pháp nhân vẫn chưa được xử lý do thiếu quy định cụ thể.

3.2. Giải pháp hoàn thiện

Để nâng cao hiệu quả áp dụng trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại, cần hoàn thiện các quy định pháp luật, đặc biệt là việc mở rộng phạm vi tội danh và hình phạt áp dụng. Đồng thời, cần tăng cường đào tạo nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ thực thi pháp luật. Việc tham khảo kinh nghiệm từ các quốc gia có hệ thống pháp luật tiên tiến cũng là một giải pháp quan trọng.