Tổng quan nghiên cứu
Bạo lực học đường (BLHĐ) là một vấn đề xã hội nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe thể chất và tinh thần của học sinh. Theo số liệu của Bộ Giáo dục và Đào tạo, trong một năm học, cả nước xảy ra gần 1.600 vụ việc học sinh đánh nhau trong và ngoài trường học. Tại thị trấn Nghèn, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh, tình trạng này cũng có chiều hướng gia tăng, đặc biệt trong bối cảnh dịch COVID-19 gây ảnh hưởng đến tâm lý và sinh hoạt của học sinh. Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 01 đến tháng 11 năm 2022 với 627 học sinh trung học cơ sở (THCS) tại hai trường trên địa bàn nhằm mục tiêu: (1) Mô tả thực trạng bạo lực học đường ở học sinh THCS tại thị trấn Nghèn và (2) Xác định các yếu tố liên quan đến bạo lực học đường trong nhóm đối tượng này. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng các chính sách phòng chống BLHĐ, góp phần tạo môi trường học tập an toàn, lành mạnh, nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển toàn diện học sinh.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên khung sinh thái của Mạng lưới phòng chống bạo lực (Violence Prevention Alliance - VPA), phân tích các yếu tố ảnh hưởng ở 5 cấp độ: cá nhân, gia đình, bạn bè, trường học và xã hội. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:
Lý thuyết hành vi xã hội: Giải thích hành vi bạo lực học đường là kết quả của sự tương tác giữa cá nhân và môi trường xã hội, trong đó các yếu tố như bạn bè, gia đình và nhà trường đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành hoặc ngăn chặn hành vi bạo lực.
Mô hình phòng chống bạo lực đa cấp độ: Nhấn mạnh sự cần thiết của các can thiệp đồng bộ từ cá nhân đến xã hội nhằm giảm thiểu và ngăn chặn BLHĐ.
Các khái niệm chính bao gồm: bạo lực thể chất, bạo lực lời nói, bạo lực xã hội, bạo lực qua mạng internet, và các hành vi nguy cơ như sử dụng rượu bia, hút thuốc, chơi game bạo lực.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng thiết kế cắt ngang mô tả có phân tích với cỡ mẫu 627 học sinh THCS tại hai trường trên địa bàn thị trấn Nghèn. Mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu cụm, mỗi cụm là một lớp học, đảm bảo tính đại diện cho các khối lớp 6 đến 9. Dữ liệu được thu thập qua bộ câu hỏi phát vấn tự điền, dựa trên các công cụ nghiên cứu đã được chuẩn hóa và điều chỉnh phù hợp với ngôn ngữ địa phương.
Quá trình thu thập số liệu được thực hiện từ tháng 01 đến tháng 11 năm 2022, với sự phối hợp chặt chẽ của ban giám hiệu và giáo viên chủ nhiệm. Dữ liệu được nhập và quản lý bằng phần mềm Epidata 3.1, phân tích thống kê sử dụng SPSS 22.0. Phân tích bao gồm thống kê mô tả và kiểm định khi bình phương, tỉ suất chênh (OR) với mức ý nghĩa p < 0,05 để xác định mối liên quan giữa các yếu tố và tình trạng bạo lực học đường.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Tỷ lệ học sinh bị bạo lực học đường: 10,21% học sinh (64/627) cho biết đã từng bị bạo lực trong vòng 6 tháng trước nghiên cứu. Tỷ lệ này cao hơn so với một số nghiên cứu tại các địa phương khác như Thái Nguyên (6,0%) nhưng thấp hơn so với các trường THPT tại Hà Nội (10,6%-11,9%).
Yếu tố cá nhân liên quan: Học sinh có hạnh kiểm khá trở xuống có nguy cơ bị bạo lực cao hơn 3,58 lần so với học sinh có hạnh kiểm tốt (OR=3,58; 95% CI: 1,41-9,10; p<0,05). Học sinh đã từng uống rượu bia có khả năng bị bạo lực cao hơn 2,32 lần so với học sinh chưa từng uống (p<0,05). Giới tính và kết quả học tập không có mối liên quan có ý nghĩa thống kê với tình trạng bị bạo lực.
Yếu tố hành vi nguy cơ: Tỷ lệ học sinh từng hút thuốc lá là 2,55%, uống rượu bia 18,97%, trong đó 15,97% từng say rượu. Học sinh thích chơi game chiếm 54,06%, chủ yếu là game hành động và chiến tranh. Tuy nhiên, chỉ hành vi uống rượu có liên quan có ý nghĩa đến bạo lực học đường.
Yếu tố bạn bè và trường học: 89,31% học sinh có bạn thân, trong đó 35,89% bạn thân có hành vi bạo lực học đường. Tuy nhiên, số lượng bạn thân, đặc điểm nhóm bạn và việc chơi với nhóm bạn không có mối liên quan có ý nghĩa thống kê với tình trạng bị bạo lực. Về nhà trường, 46,10% học sinh từng bị thầy cô phạt, chủ yếu bằng hình thức phê bình và khiển trách, với 3,98% bị xúc phạm bằng lời nói và 6,22% bị phạt thể chất.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy BLHĐ tại thị trấn Nghèn có tỷ lệ tương đối cao, phản ánh thực trạng phức tạp của vấn đề này trong bối cảnh dịch COVID-19 ảnh hưởng đến tâm lý và sinh hoạt học sinh. Mối liên quan giữa hạnh kiểm và bạo lực học đường phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, cho thấy học sinh có hành vi và thái độ không tốt dễ có nguy cơ tham gia hoặc trở thành nạn nhân của bạo lực. Hành vi uống rượu bia cũng là yếu tố nguy cơ quan trọng, có thể làm giảm khả năng kiểm soát hành vi và tăng nguy cơ xung đột.
Mặc dù giới tính không có mối liên quan có ý nghĩa trong nghiên cứu này, nhiều nghiên cứu khác chỉ ra nam giới thường có tỷ lệ tham gia bạo lực thể chất cao hơn nữ giới, trong khi nữ giới có xu hướng bị bạo lực tinh thần nhiều hơn. Việc không tìm thấy mối liên quan có thể do đặc điểm mẫu hoặc phương pháp thu thập dữ liệu.
Yếu tố bạn bè và môi trường trường học tuy không có mối liên quan trực tiếp đến tình trạng bị bạo lực trong nghiên cứu này, nhưng vai trò của bạn bè có hành vi bạo lực và hình thức xử lý của nhà trường vẫn là những yếu tố cần được quan tâm trong các can thiệp phòng chống BLHĐ. Việc thầy cô sử dụng hình phạt thể chất và lời nói xúc phạm dù chiếm tỷ lệ nhỏ nhưng cũng góp phần tạo môi trường học tập không an toàn.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ các hình thức bạo lực, bảng phân tích mối liên quan giữa các yếu tố cá nhân, hành vi nguy cơ và tình trạng bạo lực để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường giáo dục kỹ năng sống và đạo đức cho học sinh: Tổ chức các chương trình đào tạo kỹ năng sống, quản lý cảm xúc và giải quyết xung đột nhằm giảm thiểu hành vi bạo lực, đặc biệt tập trung vào nhóm học sinh có hạnh kiểm trung bình trở xuống. Thời gian thực hiện: trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: nhà trường phối hợp với các tổ chức giáo dục.
Kiểm soát và hạn chế việc sử dụng rượu bia trong học sinh: Triển khai các chiến dịch tuyên truyền về tác hại của rượu bia, đồng thời phối hợp với gia đình và cộng đồng để giám sát, ngăn chặn việc học sinh tiếp cận và sử dụng rượu bia. Thời gian: liên tục, ưu tiên trong 6 tháng đầu năm. Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, chính quyền địa phương, gia đình.
Xây dựng môi trường học đường an toàn, thân thiện: Cải thiện quan hệ giữa giáo viên và học sinh, hạn chế các hình thức phạt thể chất và lời nói xúc phạm, tăng cường hoạt động ngoại khóa, tạo không gian giao lưu tích cực. Thời gian: triển khai ngay trong năm học. Chủ thể: Ban giám hiệu, giáo viên, học sinh.
Phát triển hệ thống hỗ trợ tâm lý học đường: Thiết lập các câu lạc bộ tư vấn tâm lý, hỗ trợ học sinh gặp khó khăn về tâm lý, đặc biệt là những em có nguy cơ bị hoặc tham gia bạo lực. Thời gian: trong vòng 12 tháng. Chủ thể: nhà trường, chuyên gia tâm lý, các tổ chức xã hội.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Nhà quản lý giáo dục và các cơ quan chức năng: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình phòng chống bạo lực học đường phù hợp với đặc điểm địa phương, nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục.
Hiệu trưởng, giáo viên các trường THCS: Áp dụng các giải pháp giáo dục kỹ năng sống, cải thiện môi trường học tập, nhận diện và can thiệp kịp thời các hành vi bạo lực trong trường học.
Phụ huynh học sinh: Nắm bắt thông tin về các yếu tố nguy cơ và tác động của bạo lực học đường để phối hợp với nhà trường trong việc giáo dục, giám sát và hỗ trợ con em mình.
Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng, giáo dục: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả và phân tích để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về bạo lực học đường và các vấn đề liên quan.
Câu hỏi thường gặp
Bạo lực học đường là gì?
Bạo lực học đường là hành vi sử dụng vũ lực hoặc sức mạnh nhằm gây tổn thương thể chất, tinh thần hoặc xã hội cho người khác trong môi trường trường học, bao gồm bạo lực thể chất, lời nói, xã hội và qua mạng.Tỷ lệ học sinh bị bạo lực học đường tại thị trấn Nghèn là bao nhiêu?
Khoảng 10,21% học sinh THCS tại thị trấn Nghèn cho biết đã từng bị bạo lực trong vòng 6 tháng trước nghiên cứu.Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến bạo lực học đường?
Hạnh kiểm kém và việc sử dụng rượu bia là hai yếu tố có mối liên quan có ý nghĩa thống kê với tình trạng bị bạo lực học đường.Dịch COVID-19 ảnh hưởng thế nào đến bạo lực học đường?
Dịch bệnh làm thay đổi hình thức học tập, tăng áp lực tâm lý và ảnh hưởng đến sinh hoạt gia đình, góp phần làm gia tăng nguy cơ bạo lực học đường.Làm thế nào để phòng chống bạo lực học đường hiệu quả?
Cần phối hợp đồng bộ giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong việc giáo dục kỹ năng sống, kiểm soát hành vi nguy cơ, xây dựng môi trường học tập an toàn và hỗ trợ tâm lý cho học sinh.
Kết luận
- Tỷ lệ học sinh THCS bị bạo lực học đường tại thị trấn Nghèn là 10,21%, phản ánh thực trạng đáng báo động.
- Hạnh kiểm kém và việc sử dụng rượu bia là những yếu tố nguy cơ chính liên quan đến bạo lực học đường.
- Dịch COVID-19 đã tác động tiêu cực đến tâm lý và sinh hoạt học sinh, làm gia tăng nguy cơ bạo lực.
- Cần triển khai các giải pháp đồng bộ từ giáo dục kỹ năng sống, kiểm soát hành vi nguy cơ đến xây dựng môi trường học đường an toàn.
- Khuyến nghị các nhà quản lý, nhà trường và gia đình phối hợp chặt chẽ để phòng chống và giảm thiểu bạo lực học đường, bảo vệ sự phát triển toàn diện của học sinh.
Hãy hành động ngay hôm nay để xây dựng môi trường học tập an toàn, lành mạnh cho thế hệ tương lai!