I. Tổng Quan Về Bạo Lực Học Đường Tại THPT Tô Hiệu
Bạo lực học đường (BLHĐ) không chỉ gây ra những hậu quả tiêu cực cho nạn nhân mà còn ảnh hưởng đến cả người gây ra hành vi bạo lực, gia đình, nhà trường và xã hội. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) định nghĩa bạo lực là hành vi cố tình sử dụng sức mạnh hoặc quyền lực, đe dọa hoặc thực hiện, chống lại một người hoặc một nhóm người, gây tổn thương về tâm lý, thể chất, thương tật hoặc tử vong [74]. Theo Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa bệnh dịch Hoa Kỳ (CDC), BLHĐ là một phần của bạo lực ở thanh thiếu niên trong độ tuổi từ 10-24 [19]. Nghiên cứu này tập trung vào thực trạng BLHĐ tại trường THPT Tô Hiệu, Thường Tín, Hà Nội, một khu vực ngoại thành với nhiều đặc điểm kinh tế và xã hội riêng biệt, từ đó cung cấp thêm bằng chứng về vấn đề này.
1.1. Định Nghĩa Chi Tiết Về Bạo Lực Học Đường
CDC định nghĩa BLHĐ là một loạt các hành động như bắt nạt, tát, đấm và sử dụng vũ khí [19]. Có thể chia BLHĐ thành 4 nhóm: bạo lực về thể chất, bạo lực bằng lời nói, bạo lực xã hội, bạo lực điện tử [19]. Bắt nạt học đường theo định nghĩa của Dan Olweus là hành vi gây ra giữa các HS với nhau, người bắt nạt sử dụng quyền lực của mình để ép buộc người khác nghe theo hoặc ép buộc người khác làm việc mình không mong muốn. Hành vi này thực hiện liên tục xảy ra trong khoảng thời gian dài.
1.2. Phân Loại Các Hình Thức Bạo Lực Học Đường
BLHĐ có thể được phân loại dựa trên tài liệu Phòng chống bạo lực của CDC [19]. Các hình thức chính bao gồm: Bạo lực thể chất (đánh, đấm, đá); Bạo lực bằng lời nói (gọi biệt danh, chế nhạo); Bạo lực xã hội (cô lập, tẩy chay, phát tán tin đồn); Bạo lực điện tử (đe dọa qua tin nhắn, lập hội nhóm tẩy chay trên mạng). Việc phân loại này giúp xác định rõ hơn phạm vi và mức độ nghiêm trọng của từng hình thức bạo lực.
II. Thực Trạng Đáng Báo Động Về Bạo Lực Học Đường Hiện Nay
Xã hội hiện đại chứng kiến sự gia tăng nhanh chóng của nạn bạo lực, đặc biệt trong môi trường học đường. Theo báo cáo của CDC, năm 2014 tại Mỹ có khoảng 486.400 nạn nhân bị bạo lực ở trường học trên các học sinh (HS) từ 12-18 tuổi [19]. Tại Việt Nam, BLHĐ là vấn nạn, thậm chí người có hành vi bạo lực cũng đã từng là nạn nhân. Trong năm học 2011-2012, Bộ Giáo dục và Đào tạo thống kê trên toàn quốc đã xảy ra gần 1.600 vụ việc HS đánh nhau, tình trạng đánh nhau có sự tham gia tổ chức thành các nhóm có hung khí ngày càng phổ biến hơn [1].
2.1. Số Liệu Thống Kê Bạo Lực Học Đường Trên Thế Giới
Một nghiên cứu được thực hiện trên đối tượng học sinh trung học cơ sở tại Iran đã chỉ ra rằng, có 5,4% HS có hành vi bạo lực, 22,1% chỉ là nạn nhân của bạo lực và 11% số HS tham gia nghiên cứu vừa là người bạo lực vừa là nạn nhân[43]. WHO thống kê rằng mỗi ngày có từ 20-40 nạn nhân nhập viện do chấn thương từ bạo lực trong giới trẻ.
2.2. Tình Hình Bạo Lực Học Đường Tại Việt Nam
Báo cáo khảo sát hành vi sức khỏe HS 13 – 17 tuổi ở Việt Nam năm 2013 của Bộ Y tế cho thấy tỷ lệ HS đã từng bị đánh trong vòng 1 năm là 21,0%; 16,5% đã từng tham gia các cuộc đánh nhau[72]. Các nghiên cứu gần đây về BLHĐ tại Việt Nam tập trung nhiều ở khu vực nội thành, ít chú trọng đến khu vực ngoại thành.
III. Phân Tích Nguyên Nhân Gốc Rễ Của Bạo Lực Học Đường
Nghiên cứu về BLHĐ tại Việt Nam nói chung và Hà Nội nói riêng trong thời gian gần đây đã phần nào mô tả được thực trạng BLHĐ cũng như một số yếu tố liên quan tới vấn đề này. Tuy nhiên, các nghiên cứu thường tập trung nhiều ở khu vực nội thành, mà ít chú trọng nhiều đến khu vực ngoại thành – nơi mà HS còn gặp nhiều khó khăn về điều kiện kinh tế, ít nhận được quan tâm, đầu tư hơn của bố mẹ. Vì thế, nghiên cứu “Thực trạng bạo lực học đường và một số yếu tố liên quan của học sinh trường THPT Tô Hiệu, huyện Thường Tín, Hà Nội năm 2017” được tiến hành nhằm cung cấp thêm số liệu về thực trạng cũng như yếu tố liên quan đến tình hình bạo lực ở HS khu vực ngoại thành.
3.1. Ảnh Hưởng Từ Môi Trường Gia Đình Đến Bạo Lực Học Đường
Sự thiếu quan tâm, đầu tư từ phụ huynh do điều kiện kinh tế khó khăn có thể là một yếu tố quan trọng. Các em học sinh ở khu vực ngoại thành có thể ít nhận được sự hỗ trợ về mặt tinh thần và giáo dục từ gia đình, dẫn đến dễ bị tổn thương và có xu hướng tham gia vào các hành vi bạo lực.
3.2. Tác Động Từ Môi Trường Xã Hội Đến Hành Vi Bạo Lực
Môi trường xã hội, bao gồm các mối quan hệ bạn bè, cộng đồng xung quanh cũng có thể ảnh hưởng đến hành vi bạo lực của học sinh. Áp lực từ bạn bè, sự kỳ thị từ xã hội hoặc sự thiếu hụt các hoạt động giải trí lành mạnh có thể đẩy các em vào con đường bạo lực.
3.3. Vai Trò Của Truyền Thông Trong Kích Động Bạo Lực
Việc tiếp xúc với nội dung bạo lực trên các phương tiện truyền thông, đặc biệt là internet và trò chơi điện tử, có thể ảnh hưởng đến nhận thức và hành vi của học sinh. Các em có thể trở nên quen với bạo lực và coi đó là một cách để giải quyết vấn đề.
IV. Giải Pháp Giảm Thiểu Bạo Lực Học Đường Tại THPT Tô Hiệu
Qua nghiên cứu, tôi mong muốn góp một phần trong nỗ lực chung tìm kiếm các giải pháp hữu hiệu ngăn chặn BLHĐ. BLHĐ có thể xảy ra ở bất cứ giới tính, độ tuổi nào và gây hậu quả cho cả nạn nhân và người gây ra bạo lực. BLHĐ làm ảnh hưởng đến kết quả học tập, gây đau khổ cho các nạn nhân, không chỉ về thể xác mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần.
4.1. Xây Dựng Môi Trường Học Đường An Toàn Thân Thiện
Cần tăng cường các hoạt động giáo dục về phòng chống bạo lực, xây dựng các quy tắc ứng xử văn minh trong trường học. Tạo ra một môi trường học tập mà học sinh cảm thấy an toàn, được tôn trọng và được lắng nghe.
4.2. Tăng Cường Vai Trò Của Gia Đình Trong Giáo Dục Con Cái
Phụ huynh cần dành thời gian quan tâm, chia sẻ và giáo dục con cái về các giá trị đạo đức, kỹ năng sống và cách ứng xử đúng mực. Tạo ra một môi trường gia đình ấm áp, yêu thương và hỗ trợ con cái phát triển toàn diện.
4.3. Phát Triển Các Chương Trình Can Thiệp Hỗ Trợ Tâm Lý Cho Học Sinh
Cung cấp các dịch vụ tư vấn, hỗ trợ tâm lý cho học sinh, đặc biệt là những em có nguy cơ cao hoặc đã từng là nạn nhân/người gây ra bạo lực. Giúp các em giải quyết các vấn đề tâm lý, tăng cường khả năng tự bảo vệ và ứng phó với các tình huống khó khăn.
V. Kết Quả Nghiên Cứu Thực Trạng Bạo Lực Học Đường năm 2017
Nghiên cứu “Thực trạng bạo lực học đường và một số yếu tố liên quan của học sinh trường THPT Tô Hiệu, huyện Thường Tín, Hà Nội năm 2017” được thực hiện tại trường trung học phổ thông Tô Hiệu trong thời gian từ tháng 12/2016 đến tháng 6/2017 với 2 mục tiêu: (1) Mô tả thực trạng bạo lực học đường của học sinh trường trung học phổ thông Tô Hiệu, huyện Thường Tín, Hà Nội năm 2017; (2) Xác định một số yếu tố liên quan đến bạo lực học đường của học sinh trường trung học phổ thông Tô Hiệu, huyện Thường Tín, Hà Nội năm 2017.
5.1. Tỷ Lệ Học Sinh Tham Gia Hành Vi Bạo Lực Trong 6 Tháng Qua
Kết quả nghiên cứu cho thấy, trong vòng 6 tháng trước thời điểm nghiên cứu, tỷ lệ học sinh đã từng tham gia hành vi bạo lực học đường chiếm 12,3%. Trong đó tỷ lệ học sinh có hành vi bạo lực thể chất là 1,7%, bạo lực lời nói 11,0%; bạo lực mối quan hệ xã hội 1,6%; bạo lực điện tử 0,6%.
5.2. Lý Do Phổ Biến Dẫn Đến Các Hành Vi Bạo Lực Học Đường
Lý do chính của các hành vi bạo lực học đường là trêu chọc hoặc nói xấu nhau (48,5%). Đa số các vụ bạo lực học đường thường do 1 học sinh thực hiện (55,3%) và thực hiện với bạn cùng lớp (66%), hoặc với bạn cùng khối nhưng khác lớp (23,3%). Nơi thường xảy ra các vụ bạo lực học đường phần lớn là trong lớp học (46%).
VI. Kết Luận Hướng Nghiên Cứu Về Bạo Lực Học Đường
Tỷ lệ học sinh từng bị bạo lực là 10,6%. Trong đó tỷ lệ học sinh bị bạo lực dạng thể chất là 1,8%; dạng lời nói 8,4%; dạng mối quan hệ xã hội 1,9% và bị bạo lực điện tử là 0,1%. Lý do chính học sinh bị các hành vi này là do trêu chọc nói xấu nhau (59,6%). Người thực hiện các hành vi với các nạn nhân chủ yếu là các bạn cùng lớp (73,0%). Các yếu tố được xác định có liên quan đến hành vi bạo lực học đường bao gồm: giới tính, hạnh kiểm và nghĩ đến việc tự tử.
6.1. Các Yếu Tố Liên Quan Đến Hành Vi Bạo Lực
Cụ thể, nhóm học sinh nam có khả năng thực hiện hành vi cao hơn so với học sinh nữ với OR = 2,0 (95%CI: 1,1 – 3,5). Học sinh có hạnh kiểm khá trở xuống có khả năng thực hiện hành vi bạo lực cao hơn nhóm có hạnh kiểm tốt với OR = 1,8 (95%CI: 1,1 – 3,2). Học sinh đã từng nghĩ đến việc tự tử có khả năng thực hiện hành vi bạo lực cao hơn nhóm chưa từng nghĩ đến, OR = 1,8 (95%CI: 1,1 – 3,2).
6.2. Hướng Nghiên Cứu Tiềm Năng Về Phòng Chống Bạo Lực Học Đường
Cần có thêm các nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố tâm lý xã hội, môi trường học đường và các biện pháp can thiệp hiệu quả để phòng chống BLHĐ. Đồng thời, cần chú trọng đến việc xây dựng các chương trình giáo dục, nâng cao nhận thức về BLHĐ cho học sinh, giáo viên và phụ huynh.
