Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, chính sách an sinh xã hội (ASXH) đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo quyền lợi và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân. Tại huyện Yên Lập, tỉnh Phú Thọ, với dân số gần 97.000 người, trong đó hơn 80% là dân tộc thiểu số, việc thực thi chính sách ASXH có ý nghĩa thiết yếu nhằm giảm nghèo, tạo việc làm và bảo vệ các nhóm đối tượng yếu thế. Giai đoạn nghiên cứu từ năm 2019 đến 2021 cho thấy huyện đã đạt được nhiều thành tựu trong công tác ASXH, như tỷ lệ người dân tham gia bảo hiểm y tế đạt 93,5%, thu nhập bình quân đầu người đạt 35,1 triệu đồng/năm, và tỷ lệ hộ nghèo giảm đáng kể. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những hạn chế như đội ngũ cán bộ thực thi chính sách thiếu hụt, công tác tuyên truyền chưa hiệu quả, và sự phối hợp giữa các cơ quan chưa đồng bộ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng thực thi chính sách ASXH trên địa bàn huyện Yên Lập, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các chính sách bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, trợ giúp xã hội, chính sách đối với người có công và giảm nghèo bền vững, với dữ liệu thu thập từ năm 2019 đến 2021 và khảo sát thực địa cuối năm 2022. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả thực thi chính sách ASXH, góp phần ổn định chính trị - xã hội và phát triển kinh tế bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về chính sách công và quản lý nhà nước, trong đó nhấn mạnh vai trò của tổ chức thực thi chính sách ASXH như một quá trình biến các chủ trương, biện pháp thành kết quả thực tiễn. Mô hình nghiên cứu tập trung vào ba khái niệm chính: (1) Chính sách an sinh xã hội là hệ thống các biện pháp nhằm đảm bảo thu nhập và điều kiện sống cho các nhóm yếu thế; (2) Tổ chức thực thi chính sách là quá trình triển khai, giám sát và điều chỉnh chính sách thông qua bộ máy nhà nước và sự tham gia của xã hội; (3) Các yếu tố ảnh hưởng đến thực thi chính sách gồm nhận thức cán bộ, điều kiện kinh tế - xã hội, cơ chế chính sách và nguồn lực tài chính.

Khung lý thuyết cũng đề cập đến các chính sách thành phần như bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, trợ giúp xã hội, chính sách đối với người có công và giảm nghèo bền vững. Các lý thuyết này giúp phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp với đặc điểm địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của UBND huyện, Phòng Lao động - Thương binh và Xã hội, Bảo hiểm xã hội huyện và các tài liệu liên quan giai đoạn 2019-2021. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp tại 3 địa phương đại diện gồm thị trấn Yên Lập, xã Đồng Thịnh và xã Nga Hoàng từ tháng 10 đến tháng 12 năm 2022.

Mẫu khảo sát gồm 200 người, trong đó 50 cán bộ quản lý cấp huyện, 50 cán bộ cấp xã và 100 đối tượng thụ hưởng chính sách (người có công, hộ nghèo, người lao động). Phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm Excel, sử dụng phương pháp thống kê mô tả và so sánh để phân tích thực trạng, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và hiệu quả thực thi chính sách.

Các chỉ tiêu đánh giá bao gồm tỷ lệ cán bộ có trình độ chuyên môn, tỷ lệ người dân tham gia các chính sách ASXH, mức chi ngân sách, tỷ lệ hồ sơ giải quyết đúng hạn và mức độ hài lòng của người dân.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chính sách đối với người có công (NCC): Huyện Yên Lập đã thực hiện tốt công tác chăm sóc NCC với việc hỗ trợ xây dựng nhà ở, chi trả trợ cấp và tổ chức các hoạt động tri ân. Từ 2019 đến 2021, số người hưởng chế độ ưu đãi xã hội là gần 2.000 người với tổng kinh phí chi trả hàng năm tăng đều, đạt khoảng 14,9 tỷ đồng cho liệt sĩ và các đối tượng liên quan. Tỷ lệ hộ gia đình NCC không còn nhà dột nát đạt 100%.

  2. Bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế (BHXH, BHYT): Số người tham gia BHXH, BHYT tăng qua các năm, năm 2021 có hơn 2.700 người tham gia BHXH bắt buộc, BHYT đạt tỷ lệ bao phủ 93,5%. Tuy nhiên, tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện còn thấp do thu nhập hạn chế và nhận thức chưa đầy đủ. Tình trạng nợ BHXH của các chủ sử dụng lao động có xu hướng tăng, gây khó khăn cho công tác quản lý.

  3. Chính sách trợ giúp xã hội và giảm nghèo bền vững: Huyện đã triển khai các chương trình hỗ trợ hộ nghèo làm nhà ở, đào tạo nghề và giải quyết việc làm. Tỷ lệ hộ nghèo giảm từ khoảng 12,5% năm 2015 xuống còn 6,01% năm 2020, thể hiện hiệu quả tích cực của chính sách. Tuy nhiên, giảm nghèo chưa thực sự bền vững do nhiều hộ vẫn phụ thuộc vào trợ cấp.

  4. Công tác tuyên truyền và đội ngũ cán bộ: Công tác tuyên truyền chính sách chưa thường xuyên và hiệu quả chưa cao, dẫn đến nhận thức của người dân về quyền lợi còn hạn chế. Đội ngũ cán bộ thực thi chính sách còn thiếu về số lượng và trình độ chuyên môn, tỷ lệ cán bộ có trình độ đại học trở lên chiếm khoảng 60%, còn lại là trung cấp và sơ cấp.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy huyện Yên Lập đã đạt được nhiều thành tựu trong thực thi chính sách ASXH, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân, đặc biệt là các nhóm đối tượng yếu thế. Việc tăng tỷ lệ tham gia BHXH, BHYT và giảm nghèo thể hiện sự chuyển biến tích cực trong nhận thức và chính sách hỗ trợ.

Tuy nhiên, những hạn chế như đội ngũ cán bộ còn yếu, công tác tuyên truyền chưa hiệu quả và sự phối hợp giữa các cơ quan chưa đồng bộ là nguyên nhân chính làm giảm hiệu quả thực thi. So sánh với các huyện miền núi khác như Văn Chấn (Yên Bái) và Ân Thi (Hưng Yên), Yên Lập cần tăng cường hơn nữa công tác đào tạo cán bộ và huy động nguồn lực tài chính.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng tỷ lệ tham gia BHXH, BHYT qua các năm, bảng so sánh tỷ lệ hộ nghèo và biểu đồ phân bố trình độ cán bộ thực thi chính sách để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ thực thi chính sách: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng thực thi cho cán bộ các cấp, đặc biệt là cán bộ xã và thôn. Mục tiêu đạt 80% cán bộ có trình độ đại học trở lên trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Hoàn thiện công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách: Đa dạng hóa hình thức tuyên truyền qua truyền hình, phát thanh, mạng xã hội và các buổi họp dân, đảm bảo 100% xã, thị trấn tổ chức tuyên truyền định kỳ hàng quý. Chủ thể thực hiện: Phòng Lao động - Thương binh và Xã hội, Đài truyền thanh huyện.

  3. Tăng cường phối hợp liên ngành trong thực thi chính sách: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban, UBND xã, các tổ chức đoàn thể để đồng bộ triển khai chính sách, giảm trùng lặp và nâng cao hiệu quả. Thời gian thực hiện trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các phòng ban chuyên môn.

  4. Huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực tài chính: Bên cạnh ngân sách nhà nước, huyện cần khuyến khích các tổ chức xã hội, doanh nghiệp và cộng đồng tham gia đóng góp vào quỹ ASXH, đồng thời quản lý chặt chẽ nguồn vốn để tránh thất thoát. Mục tiêu tăng ngân sách ASXH thêm 20% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Mặt trận Tổ quốc huyện.

  5. Phát triển các chương trình đào tạo nghề và tạo việc làm bền vững: Tăng cường liên kết với doanh nghiệp để đào tạo nghề phù hợp với nhu cầu thị trường lao động, hỗ trợ người nghèo và người có công có việc làm ổn định. Chủ thể thực hiện: Phòng Lao động - Thương binh và Xã hội, Trung tâm giáo dục nghề nghiệp huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp nâng cao hiểu biết về thực thi chính sách ASXH, từ đó cải thiện công tác tổ chức, giám sát và điều chỉnh chính sách phù hợp với thực tiễn địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và học viên ngành quản lý kinh tế, chính sách công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn phong phú về thực thi chính sách ASXH tại vùng miền núi, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và doanh nghiệp xã hội: Hỗ trợ xây dựng các chương trình hợp tác, huy động nguồn lực và triển khai các dự án phát triển cộng đồng hiệu quả.

  4. Người dân và nhóm đối tượng thụ hưởng chính sách: Nâng cao nhận thức về quyền lợi và trách nhiệm trong việc tham gia các chính sách ASXH, từ đó chủ động tiếp cận và hưởng lợi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính sách an sinh xã hội gồm những nội dung chính nào?
    Chính sách ASXH bao gồm bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, trợ giúp xã hội, chính sách đối với người có công và giảm nghèo bền vững. Mục tiêu là đảm bảo thu nhập và điều kiện sống cho các nhóm yếu thế, giúp họ vượt qua rủi ro và cải thiện đời sống.

  2. Tại sao việc nâng cao trình độ cán bộ thực thi chính sách lại quan trọng?
    Cán bộ có trình độ chuyên môn và kỹ năng tốt sẽ triển khai chính sách hiệu quả, giảm sai sót và trục lợi. Nghiên cứu cho thấy tỷ lệ cán bộ có trình độ đại học tại Yên Lập còn thấp, ảnh hưởng đến chất lượng thực thi.

  3. Nguyên nhân chính khiến tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện thấp là gì?
    Nguyên nhân chủ yếu là do thu nhập người lao động thấp và nhận thức chưa đầy đủ về lợi ích của BHXH tự nguyện, khiến họ chưa sẵn sàng đóng góp lâu dài.

  4. Làm thế nào để tăng cường hiệu quả công tác tuyên truyền chính sách?
    Cần đa dạng hóa hình thức tuyên truyền, tổ chức thường xuyên tại các địa phương, sử dụng phương tiện truyền thông đại chúng và mạng xã hội để tiếp cận rộng rãi người dân.

  5. Các yếu tố tự nhiên và kinh tế xã hội ảnh hưởng thế nào đến thực thi chính sách ASXH?
    Địa hình đồi núi, giao thông khó khăn, điều kiện kinh tế hạn chế và trình độ dân trí thấp làm cho việc triển khai chính sách gặp nhiều thách thức, đặc biệt ở các xã vùng sâu, vùng xa.

Kết luận

  • Huyện Yên Lập đã đạt nhiều kết quả tích cực trong thực thi chính sách ASXH, góp phần giảm nghèo và nâng cao đời sống người dân.
  • Các chính sách bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và trợ giúp xã hội được triển khai đồng bộ, tỷ lệ tham gia và thụ hưởng ngày càng tăng.
  • Hạn chế chính gồm đội ngũ cán bộ còn thiếu và yếu về trình độ, công tác tuyên truyền chưa hiệu quả, sự phối hợp giữa các cơ quan chưa chặt chẽ.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện công tác tuyên truyền, tăng cường phối hợp liên ngành và huy động nguồn lực tài chính.
  • Tiếp tục nghiên cứu, giám sát và điều chỉnh chính sách phù hợp với đặc điểm địa phương trong giai đoạn 2024-2026 để nâng cao hiệu quả thực thi.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý và tổ chức liên quan cần nhanh chóng triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả thực thi chính sách ASXH, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Yên Lập.