Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, nông nghiệp, nông dân và nông thôn giữ vai trò chiến lược quan trọng, đặc biệt trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt năm 2010 với 19 tiêu chí quốc gia và 39 chỉ tiêu cụ thể nhằm phát triển toàn diện kinh tế, văn hóa, xã hội nông thôn. Tại huyện Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh, chương trình đã được triển khai từ năm 2012 đến 2022 với nhiều kết quả tích cực như nâng cao nhận thức của cán bộ và nhân dân, phát triển sản xuất, cải thiện hạ tầng và đời sống vật chất tinh thần. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại nhiều khó khăn như sản xuất nông nghiệp chưa ổn định, hạ tầng xã còn yếu, tỷ lệ hộ nghèo cao và công tác quản lý nhà nước chưa hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng quản lý nhà nước về xây dựng NTM tại huyện Bình Liêu, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp tăng cường quản lý nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào huyện Bình Liêu trong giai đoạn 2020-2022 với số liệu sơ cấp thu thập từ tháng 4 đến tháng 6 năm 2023. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý nhà nước về xây dựng NTM, đồng thời cung cấp cơ sở thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản lý tại địa phương, góp phần hoàn thành các mục tiêu phát triển bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý nhà nước và phát triển nông thôn mới. Khái niệm quản lý được tiếp cận từ nhiều góc độ: F.W Taylor nhấn mạnh quản lý là hoàn thành công việc thông qua người khác với hiệu quả tối ưu; Henry Fayol coi quản lý là tiến trình gồm lập kế hoạch, tổ chức, phân công, điều khiển và kiểm soát; Stephan Robbins định nghĩa quản lý là hoạch định, tổ chức, lãnh đạo và kiểm soát các nguồn lực để đạt mục tiêu. Quản lý nhà nước được hiểu là hoạt động thực thi quyền lực của các cơ quan nhà nước nhằm ổn định và phát triển xã hội trên cơ sở pháp luật.

Khái niệm nông thôn mới theo Nghị quyết số 26-NQ/TW (2008) là khu vực có kết cấu hạ tầng hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp lý, xã hội ổn định, giàu bản sắc văn hóa, môi trường sinh thái được bảo vệ và hệ thống chính trị vững mạnh. Quản lý nhà nước về xây dựng NTM là việc Nhà nước hoạch định chiến lược, chính sách, kế hoạch và triển khai các chương trình hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội nông thôn toàn diện, bền vững.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý nhà nước, xây dựng nông thôn mới, quản lý kinh tế trong xây dựng NTM, vai trò của cộng đồng dân cư, và các tiêu chí quốc gia về NTM.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của UBND huyện Bình Liêu, Phòng Nông nghiệp & Phát triển Nông thôn, Ban xây dựng NTM huyện, các tài liệu khoa học và công trình nghiên cứu liên quan. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp với toàn bộ 216 cán bộ tham gia chương trình xây dựng NTM tại huyện Bình Liêu từ tháng 4 đến tháng 6 năm 2023, sử dụng bảng câu hỏi với thang đo Likert 5 mức độ để đánh giá mức độ đồng thuận.

Phân tích dữ liệu áp dụng phương pháp thống kê mô tả và so sánh. Thống kê mô tả sử dụng các chỉ số trung bình, độ lệch chuẩn để tóm tắt dữ liệu; phương pháp so sánh được dùng để đối chiếu kết quả theo thời gian và không gian. Các chỉ tiêu nghiên cứu bao gồm số lượng văn bản chỉ đạo, giá trị và cơ cấu nguồn vốn huy động, số lượng ấn phẩm tuyên truyền, số lớp tập huấn và lượt người tham gia, số lượt kiểm tra giám sát.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Công tác ban hành văn bản quản lý nhà nước: Trong giai đoạn 2020-2022, huyện Bình Liêu đã ban hành khoảng 30 văn bản chỉ đạo liên quan đến xây dựng NTM, thể hiện sự quan tâm và chỉ đạo quyết liệt của cấp ủy, chính quyền. Tỷ lệ cán bộ đồng ý rằng văn bản chỉ đạo đầy đủ và kịp thời đạt 78%.

  2. Huy động và sử dụng nguồn lực: Tổng vốn huy động cho xây dựng NTM tại huyện đạt khoảng 150 tỷ đồng trong giai đoạn nghiên cứu, trong đó vốn ngân sách nhà nước chiếm 60%, vốn doanh nghiệp và cộng đồng chiếm 40%. Tuy nhiên, 35% cán bộ phản ánh việc quản lý và sử dụng vốn còn thiếu minh bạch và hiệu quả.

  3. Công tác tuyên truyền: Huyện tổ chức hơn 50 buổi tuyên truyền trực tiếp và phát hành trên 10.000 ấn phẩm tuyên truyền trong giai đoạn 2020-2022. 85% cán bộ đánh giá công tác tuyên truyền đã nâng cao nhận thức của người dân về xây dựng NTM.

  4. Đào tạo, tập huấn cán bộ: Có 15 lớp tập huấn được tổ chức với hơn 300 lượt cán bộ tham gia, giúp nâng cao năng lực quản lý và thực thi chương trình. Tuy nhiên, 25% cán bộ cho rằng nội dung tập huấn chưa sát với thực tế địa phương.

  5. Thanh tra, kiểm tra, giám sát: Huyện đã thực hiện 40 lượt kiểm tra, giám sát trong giai đoạn nghiên cứu, phát hiện và xử lý kịp thời một số sai phạm. 70% cán bộ đồng ý rằng công tác kiểm tra giám sát góp phần nâng cao hiệu quả xây dựng NTM.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác quản lý nhà nước về xây dựng NTM tại huyện Bình Liêu đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, đặc biệt trong việc ban hành văn bản chỉ đạo và huy động nguồn lực. Sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp chính quyền và sự tham gia tích cực của người dân là nhân tố then chốt tạo nên thành công bước đầu. Tuy nhiên, hạn chế về năng lực cán bộ, quản lý nguồn vốn và nội dung tập huấn chưa phù hợp vẫn là những điểm cần khắc phục.

So sánh với kinh nghiệm tại huyện Bạch Thông (Bắc Kạn) và Bá Thước (Thanh Hóa), việc tổ chức bộ máy quản lý chặt chẽ, phân công rõ ràng và phát huy vai trò cộng đồng dân cư đã góp phần nâng cao hiệu quả xây dựng NTM. Biểu đồ thể hiện tỷ lệ các tiêu chí đạt chuẩn NTM qua các năm tại Bình Liêu có xu hướng tăng dần, song vẫn thấp hơn mức trung bình của các huyện tham khảo.

Việc tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và minh bạch trong quản lý nguồn lực sẽ giúp hạn chế tiêu cực, nâng cao hiệu quả đầu tư. Đồng thời, đổi mới nội dung và phương pháp đào tạo cán bộ phù hợp với đặc thù địa phương sẽ nâng cao năng lực thực thi, góp phần hoàn thành các mục tiêu xây dựng NTM bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành: Cấp ủy, chính quyền huyện cần xây dựng kế hoạch chi tiết, phân công trách nhiệm rõ ràng cho từng phòng ban, xã trong việc thực hiện các tiêu chí xây dựng NTM. Mục tiêu nâng tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM lên 70% trong vòng 3 năm tới.

  2. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, hướng dẫn và đào tạo: Tổ chức các chương trình tuyên truyền đa dạng, sử dụng hiệu quả các phương tiện truyền thông đại chúng và mạng xã hội để nâng cao nhận thức người dân. Đồng thời, cập nhật nội dung tập huấn sát với thực tế địa phương, ưu tiên đào tạo cán bộ xã, phường trong 2 năm tới.

  3. Nâng cao trình độ đội ngũ cán bộ, công chức: Xây dựng chương trình đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý xây dựng NTM, kỹ năng vận động cộng đồng và quản lý nguồn vốn. Khuyến khích cán bộ trẻ, có trình độ tham gia công tác tại các xã vùng sâu, vùng xa.

  4. Tăng cường công tác huy động, quản lý và sử dụng vốn: Xây dựng cơ chế minh bạch, công khai trong quản lý nguồn vốn xây dựng NTM, tăng cường kiểm tra, giám sát việc sử dụng vốn. Huy động thêm nguồn lực từ doanh nghiệp và cộng đồng, phấn đấu tăng vốn huy động ngoài ngân sách lên 50% trong 5 năm tới.

  5. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, đánh giá: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ và đột xuất, phối hợp giữa các cấp để phát hiện sớm và xử lý kịp thời các sai phạm. Áp dụng công nghệ thông tin trong giám sát để nâng cao hiệu quả và minh bạch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp nâng cao hiểu biết về quản lý xây dựng NTM, áp dụng các giải pháp quản lý hiệu quả, cải thiện năng lực điều hành chương trình tại địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và học viên ngành quản lý kinh tế, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn phong phú để nghiên cứu sâu hơn về quản lý nhà nước và phát triển nông thôn mới.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và cộng đồng dân cư: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm và cách thức tham gia xây dựng NTM, từ đó phát huy vai trò chủ thể trong phát triển kinh tế - xã hội nông thôn.

  4. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý cấp tỉnh, huyện: Tham khảo kinh nghiệm, bài học thực tiễn và các giải pháp đề xuất để hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý xây dựng NTM trên địa bàn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý nhà nước về xây dựng nông thôn mới là gì?
    Là hoạt động của các cơ quan nhà nước trong việc hoạch định, tổ chức, chỉ đạo và kiểm soát các chương trình, chính sách nhằm phát triển kinh tế - xã hội nông thôn toàn diện, bền vững.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý xây dựng NTM?
    Bao gồm năng lực cán bộ, nhận thức của cấp ủy, chính quyền và người dân, sự phối hợp giữa các ngành, nguồn lực tài chính và công tác kiểm tra, giám sát.

  3. Làm thế nào để huy động nguồn lực hiệu quả cho xây dựng NTM?
    Cần đa dạng hóa các nguồn vốn từ ngân sách nhà nước, doanh nghiệp, cộng đồng và tổ chức tín dụng; đồng thời minh bạch trong quản lý và sử dụng vốn để tạo niềm tin và thu hút đầu tư.

  4. Vai trò của người dân trong xây dựng NTM như thế nào?
    Người dân là chủ thể quan trọng, tham gia trực tiếp vào phát triển sản xuất, xây dựng hạ tầng, giữ gìn văn hóa và giám sát thực hiện các chương trình xây dựng NTM.

  5. Công tác đào tạo cán bộ có vai trò ra sao?
    Đào tạo giúp nâng cao năng lực quản lý, kỹ năng thực thi và đổi mới tư duy cho cán bộ, từ đó nâng cao hiệu quả triển khai chương trình xây dựng NTM tại địa phương.

Kết luận

  • Quản lý nhà nước về xây dựng nông thôn mới tại huyện Bình Liêu đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân.
  • Các yếu tố chủ quan như năng lực cán bộ, nhận thức của cấp ủy, chính quyền và người dân cùng với yếu tố khách quan như nguồn lực và chính sách ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý.
  • So sánh với các huyện điển hình cho thấy sự phối hợp đồng bộ và phát huy vai trò cộng đồng là yếu tố then chốt thành công.
  • Đề xuất các giải pháp tăng cường quản lý, nâng cao năng lực cán bộ, đẩy mạnh tuyên truyền và minh bạch nguồn lực nhằm hoàn thành mục tiêu xây dựng NTM bền vững.
  • Tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ và áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý sẽ giúp nâng cao hiệu quả và minh bạch trong xây dựng nông thôn mới.

Hành động tiếp theo: Các cấp chính quyền huyện Bình Liêu cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức các hội thảo, tập huấn để nâng cao nhận thức và năng lực cho cán bộ, đảm bảo tiến độ và chất lượng xây dựng nông thôn mới.