Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, chính sách an sinh xã hội (ASXH) đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tiến bộ và công bằng xã hội. Thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang, với dân số khoảng 272.365 người và mật độ dân số 2.369 người/km² (năm 2019), là trung tâm kinh tế, văn hóa của vùng Đồng bằng sông Cửu Long, có nhiều đặc điểm kinh tế - xã hội nổi bật như tỷ trọng thương mại dịch vụ chiếm 81,5% cơ cấu kinh tế. Tuy nhiên, tỷ lệ hộ nghèo năm 2016 vẫn còn 2,14%, hộ cận nghèo 3,8%, trong đó có gần 11,5% hộ nghèo và cận nghèo chưa có nhà ở ổn định. Nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng thực hiện chính sách ASXH trên địa bàn thành phố Long Xuyên giai đoạn 2016-2020, nhằm đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách ASXH đến năm 2025. Mục tiêu nghiên cứu bao gồm phân tích kết quả đạt được, tồn tại, khó khăn trong thực hiện chính sách ASXH, đồng thời đề xuất phương hướng phát triển phù hợp với đặc thù địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các cơ quan quản lý địa phương hoàn thiện chính sách, góp phần giảm nghèo bền vững, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội ổn định, bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các nguyên lý của Chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh cùng quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về ASXH. Cách tiếp cận quyền con người được sử dụng để phân tích nhu cầu hưởng lợi từ chính sách ASXH, làm cơ sở xác định kết quả mong đợi và nguyên tắc thực hiện chính sách. Hệ thống ASXH được cấu thành từ năm trụ cột chính: bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp, cứu trợ xã hội và ưu đãi xã hội. Ba chức năng chiến lược của ASXH gồm phòng ngừa rủi ro, giảm thiểu rủi ro và khắc phục rủi ro. Khái niệm ASXH được định nghĩa là mạng lưới các chương trình, chính sách nhằm trợ giúp, bảo vệ cá nhân và xã hội trước các rủi ro, đảm bảo mức sống tối thiểu và thúc đẩy tiến bộ xã hội. Chính sách ASXH bao gồm các văn bản pháp quy quy định cụ thể về bảo hiểm xã hội, trợ giúp xã hội, ưu đãi xã hội và các chính sách liên quan đến việc làm, đào tạo nghề.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích - tổng hợp, thống kê, so sánh và logic - lịch sử để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp. Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thống kê từ các cơ quan quản lý nhà nước như Bảo hiểm xã hội thành phố Long Xuyên, Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, các báo cáo chính thức của UBND thành phố và tỉnh An Giang. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các đối tượng tham gia chính sách ASXH trên địa bàn trong giai đoạn 2016-2020, với trọng tâm phân tích các nhóm đối tượng như hộ nghèo, cận nghèo, người có công, người lao động tham gia BHXH và BHYT. Phân tích số liệu được thực hiện theo chuỗi thời gian để đánh giá xu hướng và hiệu quả thực hiện chính sách. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2020 cho thực trạng và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2021-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số người tham gia BHXH và BHYT: Số người tham gia BHXH trên địa bàn tăng từ 14.587 người năm 2016 lên 24.086 người năm 2019, tốc độ tăng bình quân 7,21%/năm. Số người tham gia BHYT tăng từ 85.016 người năm 2016 lên 127.569 người năm 2019, chiếm 77,17% dân số, với tốc độ tăng trưởng bình quân 12,21%/năm.

  2. Giảm tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo: Tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 2,14% năm 2016 xuống còn 0,03% năm 2019. Tỷ lệ hộ cận nghèo cũng giảm từ 3,8% xuống dưới 3% trong cùng giai đoạn. Thành phố đã huy động nguồn lực hơn 153 tỷ đồng trong 5 năm để hỗ trợ các hộ nghèo, cận nghèo.

  3. Mức chi trả BHXH và BHYT tăng: Mức chi trả BHXH tăng từ 54.002 triệu đồng năm 2016 lên 63.029 triệu đồng năm 2019, tốc độ tăng bình quân 1,27%/năm. Kinh phí chi trả BHYT tăng từ 32.068 triệu đồng năm 2016 lên 79.657 triệu đồng năm 2019, chủ yếu cho nhóm ưu đãi xã hội và BHYT tự nguyện.

  4. Cứu trợ xã hội và ưu đãi xã hội được chú trọng: Số người được cứu trợ xã hội thường xuyên tăng từ 7.904 người (4,76% dân số) năm 2016 lên 8.507 người (5,15% dân số) năm 2019. Kinh phí trợ cấp ưu đãi xã hội tăng từ 39 triệu đồng năm 2016 lên 76.110 triệu đồng năm 2019, chiếm 14,09% thu ngân sách địa phương.

Thảo luận kết quả

Việc tăng số người tham gia BHXH và BHYT phản ánh hiệu quả công tác tuyên truyền và chính sách mở rộng diện bao phủ. Tuy nhiên, tỷ lệ bao phủ BHXH mới đạt 13,4% trong tổng số người lao động trong độ tuổi, cho thấy còn nhiều tiềm năng phát triển, đặc biệt trong khu vực phi chính thức. Mức chi trả BHXH và BHYT tăng giúp cải thiện đời sống người hưởng, nhưng vẫn tồn tại mất cân đối thu - chi và thủ tục hành chính phức tạp. Việc giảm tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo là thành tựu nổi bật, nhờ sự phối hợp đồng bộ các chính sách giảm nghèo, đào tạo nghề, hỗ trợ vay vốn và miễn giảm học phí. Tuy nhiên, nguy cơ tái nghèo vẫn còn do chất lượng việc làm chưa bền vững và hạn chế trong đào tạo nghề. Công tác cứu trợ xã hội và ưu đãi xã hội được quan tâm, nhưng còn tồn tại hạn chế về năng lực cán bộ, thủ tục xét duyệt và mức trợ cấp thấp. So sánh với các nghiên cứu trong nước, kết quả này phù hợp với xu hướng phát triển ASXH tại các đô thị vùng Đồng bằng sông Cửu Long, đồng thời phản ánh những thách thức chung trong việc mở rộng và nâng cao hiệu quả chính sách ASXH tại Việt Nam. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số người tham gia BHXH, BHYT, biểu đồ giảm tỷ lệ hộ nghèo và bảng tổng hợp kinh phí chi trả các chính sách ASXH.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền và nâng cao nhận thức xã hội: Đẩy mạnh truyền thông đa dạng, phù hợp với từng nhóm đối tượng nhằm nâng cao hiểu biết về quyền lợi và trách nhiệm tham gia BHXH, BHYT và các chính sách ASXH. Chủ thể thực hiện là các cơ quan quản lý nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội, với mục tiêu tăng tỷ lệ tham gia BHXH lên trên 20% vào năm 2025.

  2. Hoàn thiện chính sách và thủ tục hành chính: Rà soát, đơn giản hóa thủ tục cấp thẻ BHYT, chi trả BHXH và trợ cấp xã hội để nâng cao hiệu quả và giảm thiểu phiền hà cho người dân. Thời gian thực hiện trong giai đoạn 2021-2023, do UBND thành phố và các sở ngành liên quan chủ trì.

  3. Nâng cao năng lực quản lý và phối hợp liên ngành: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng cán bộ làm công tác ASXH, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan, đơn vị để đảm bảo thực hiện đồng bộ, hiệu quả các chính sách. Mục tiêu hoàn thành trong năm 2022, do Sở Lao động - Thương binh và Xã hội chủ trì.

  4. Huy động và sử dụng hiệu quả nguồn lực tài chính: Tăng cường huy động nguồn lực từ ngân sách địa phương, xã hội hóa và các tổ chức phi chính phủ để mở rộng diện bao phủ và nâng cao chất lượng dịch vụ ASXH. Đặt mục tiêu tăng ngân sách cho ASXH lên ít nhất 20% so với giai đoạn trước, thực hiện trong giai đoạn 2021-2025.

  5. Phát triển hệ thống dịch vụ xã hội đa dạng và chuyên nghiệp: Xây dựng mạng lưới dịch vụ chăm sóc xã hội tại cộng đồng, phát huy vai trò gia đình và phát triển đội ngũ chuyên viên công tác xã hội nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của các nhóm yếu thế. Thời gian triển khai từ 2022 đến 2025, do các tổ chức xã hội và chính quyền địa phương phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về lao động, thương binh và xã hội: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý và tổ chức thực hiện chính sách ASXH tại địa phương.

  2. Các tổ chức chính trị - xã hội và đoàn thể: Giúp hiểu rõ vai trò trong công tác tuyên truyền, vận động và phối hợp thực hiện chính sách ASXH, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động xã hội.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành chính sách công, xã hội học: Cung cấp khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và dữ liệu thực tiễn phong phú về ASXH tại một đô thị vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và nhà tài trợ: Tham khảo để xây dựng các chương trình hỗ trợ phù hợp, đồng thời đánh giá hiệu quả các hoạt động cứu trợ, trợ giúp xã hội trên địa bàn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính sách an sinh xã hội gồm những nội dung chính nào?
    Chính sách ASXH bao gồm bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, cứu trợ xã hội và ưu đãi xã hội. Các chính sách này nhằm phòng ngừa, giảm thiểu và khắc phục rủi ro xã hội, bảo đảm mức sống tối thiểu và thúc đẩy tiến bộ xã hội.

  2. Tỷ lệ bao phủ BHXH và BHYT tại Long Xuyên hiện nay ra sao?
    Tính đến năm 2019, tỷ lệ tham gia BHXH đạt khoảng 13,4% trong tổng số người lao động trong độ tuổi, còn BHYT bao phủ 77,17% dân số. Mức độ bao phủ BHYT đã tăng nhanh nhờ các chính sách mở rộng diện đối tượng.

  3. Những khó khăn chính trong thực hiện chính sách ASXH tại Long Xuyên là gì?
    Khó khăn gồm tỷ lệ bao phủ BHXH còn thấp, tình trạng nợ đọng BHXH, thủ tục hành chính phức tạp, năng lực cán bộ làm công tác ASXH hạn chế, mức trợ cấp thấp và nguy cơ tái nghèo cao.

  4. Các giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách ASXH?
    Giải pháp bao gồm tăng cường tuyên truyền, hoàn thiện chính sách và thủ tục, nâng cao năng lực quản lý, huy động nguồn lực tài chính và phát triển hệ thống dịch vụ xã hội đa dạng, chuyên nghiệp.

  5. Vai trò của các tổ chức xã hội trong thực hiện chính sách ASXH là gì?
    Các tổ chức xã hội như Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể đóng vai trò quan trọng trong tuyên truyền, vận động người dân tham gia, phối hợp thực hiện chính sách và huy động nguồn lực xã hội hỗ trợ các đối tượng yếu thế.

Kết luận

  • Thành phố Long Xuyên đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong thực hiện chính sách ASXH giai đoạn 2016-2020, đặc biệt là giảm tỷ lệ hộ nghèo và tăng số người tham gia BHXH, BHYT.
  • Hệ thống ASXH trên địa bàn gồm các trụ cột bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, cứu trợ xã hội và ưu đãi xã hội đã góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân.
  • Vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như tỷ lệ bao phủ BHXH thấp, thủ tục hành chính phức tạp, năng lực cán bộ hạn chế và nguy cơ tái nghèo cao.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tăng cường tuyên truyền, hoàn thiện chính sách, nâng cao năng lực quản lý, huy động nguồn lực và phát triển dịch vụ xã hội.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho các cơ quan quản lý và tổ chức xã hội trong việc hoàn thiện và thực hiện chính sách ASXH hiệu quả hơn trong giai đoạn 2021-2025.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất, tăng cường giám sát và đánh giá định kỳ để đảm bảo chính sách ASXH phát huy tối đa hiệu quả, góp phần phát triển bền vững thành phố Long Xuyên và tỉnh An Giang.