Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2016-2020, hoạt động thi hành án dân sự tại Việt Nam đã có những bước phát triển rõ rệt với số tiền thi hành xong tăng trên 24 nghìn tỷ đồng, tương đương 84,82% về tiền. Tổng số việc thi hành án dân sự hoàn thành trong nhiệm kỳ này đạt trên 2,8 triệu việc, tăng 20,33% so với nhiệm kỳ trước, thu được hơn 205 nghìn tỷ đồng, tăng 56%. Tại thành phố Hà Nội, trung tâm kinh tế - chính trị hàng đầu của cả nước, nhu cầu thi hành án dân sự ngày càng tăng cao, tuy nhiên hiệu quả thi hành án, đặc biệt là hoạt động thỏa thuận trong thi hành án dân sự, vẫn chưa tương xứng với tiềm năng và yêu cầu thực tiễn.

Thỏa thuận trong thi hành án dân sự được xem là một trong những phương án giải quyết hiệu quả, giúp các bên đương sự tự nguyện thực hiện quyền và nghĩa vụ, giảm thiểu mâu thuẫn, khiếu kiện kéo dài. Tuy nhiên, pháp luật hiện hành còn mang tính chung chung, chưa cụ thể và chưa đồng bộ, dẫn đến việc các bên chưa thực sự tin tưởng và khai thác hiệu quả cơ chế thỏa thuận. Luận văn tập trung nghiên cứu pháp luật về thỏa thuận trong thi hành án dân sự tại Việt Nam, đặc biệt là thực tiễn áp dụng trên địa bàn thành phố Hà Nội từ năm 2016 đến nay, nhằm làm rõ cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật, góp phần nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về thỏa thuận trong quan hệ dân sự và lý thuyết về thi hành án dân sự. Thỏa thuận được hiểu là quá trình các bên thể hiện ý chí nhằm đạt được sự thống nhất về quyền và nghĩa vụ, tạo ra sự ràng buộc pháp lý. Trong thi hành án dân sự, thỏa thuận là quyền của các đương sự nhằm xác định lại cách thức thực hiện các quyền và nghĩa vụ đã được tòa án tuyên, phù hợp với khả năng thực tế.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Thỏa thuận: sự thống nhất ý chí của các bên trong quan hệ pháp luật dân sự.
  • Thi hành án dân sự: quá trình thực hiện các bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật.
  • Đương sự: người được thi hành án, người phải thi hành án và người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan.
  • Giá trị pháp lý của thỏa thuận: mức độ ràng buộc và công nhận của pháp luật đối với thỏa thuận trong thi hành án.
  • Pháp luật thi hành án dân sự: hệ thống các quy phạm điều chỉnh hoạt động thi hành án, trong đó có thỏa thuận thi hành án.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa lý luận và thực tiễn, bao gồm:

  • Phương pháp lịch sử: phân tích sự phát triển của pháp luật về thỏa thuận trong thi hành án dân sự.
  • Phương pháp điều tra và khảo sát: thu thập số liệu, ý kiến chuyên gia và thực tiễn thi hành án tại Hà Nội.
  • Phương pháp phân tích, tổng hợp và so sánh: đối chiếu quy định pháp luật Việt Nam với một số quốc gia như Nga, Trung Quốc, Mỹ, Pháp, và các nước châu Âu.
  • Phương pháp thống kê: xử lý số liệu về thi hành án dân sự giai đoạn 2016-2020, đặc biệt tại Hà Nội.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm các vụ việc thi hành án dân sự trên địa bàn Hà Nội từ năm 2016 đến nay, các văn bản pháp luật, nghị định hướng dẫn và báo cáo công tác thi hành án. Phương pháp chọn mẫu dựa trên tiêu chí đại diện cho các loại vụ việc và các chủ thể tham gia thỏa thuận. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2019 đến 2022 nhằm đảm bảo cập nhật các quy định mới nhất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Pháp luật Việt Nam chưa đồng bộ và chi tiết về thỏa thuận thi hành án dân sự
    Luật Thi hành án dân sự và các nghị định hướng dẫn chỉ quy định thỏa thuận là quyền của đương sự, chưa xác định rõ thỏa thuận là biện pháp thi hành án bắt buộc hay nguyên tắc cơ bản. Điều này dẫn đến việc thỏa thuận chưa được áp dụng rộng rãi và hiệu quả. Tỷ lệ vụ việc thi hành án dân sự tại Hà Nội có thỏa thuận thành công chiếm khoảng 30-40%, thấp hơn so với tiềm năng.

  2. Chủ thể tham gia thỏa thuận chưa được xác định rõ ràng
    Luật hiện hành chỉ công nhận người được thi hành án và người phải thi hành án là đương sự có quyền thỏa thuận, trong khi người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan không được quy định rõ quyền này. Điều này gây khó khăn trong thực tiễn khi các bên liên quan muốn tham gia thỏa thuận, làm giảm tính khả thi và hiệu quả của thỏa thuận.

  3. Nội dung thỏa thuận chưa được pháp luật thừa nhận đầy đủ giá trị pháp lý
    Kết quả thi hành án theo thỏa thuận chỉ được công nhận khi các bên thực hiện, nhưng nội dung thỏa thuận không có giá trị pháp lý bắt buộc. Nếu một bên không thực hiện thỏa thuận, cơ quan thi hành án sẽ thi hành theo bản án, quyết định. Điều này làm giảm tính ràng buộc và sự tin tưởng vào thỏa thuận.

  4. Thực tiễn thi hành án tại Hà Nội còn nhiều vướng mắc
    Các khó khăn như thái độ chống đối, trốn tránh thi hành án, tài sản kê biên bán đấu giá nhiều lần không có người mua, khiếu nại kéo dài ảnh hưởng đến việc thỏa thuận thi hành án. Tỷ lệ án tồn đọng tại Hà Nội vẫn chiếm khoảng 15-20% tổng số vụ việc thi hành án.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc pháp luật về thỏa thuận thi hành án dân sự còn mang tính chung chung, chưa cụ thể hóa các quy định về chủ thể, nội dung, trình tự thủ tục và giá trị pháp lý của thỏa thuận. So sánh với các quốc gia như Nga, Trung Quốc, Mỹ và các nước châu Âu cho thấy, nhiều nước đã có quy định rõ ràng hơn về vai trò và giá trị pháp lý của thỏa thuận trong thi hành án, đồng thời có cơ chế hòa giải, thỏa thuận được công nhận và thúc đẩy thực hiện.

Việc thỏa thuận thi hành án dân sự tại Việt Nam nếu được hoàn thiện sẽ góp phần giảm tải cho cơ quan thi hành án, rút ngắn thời gian thi hành án, nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật của người dân và ổn định trật tự xã hội. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ vụ việc thi hành án có thỏa thuận thành công theo năm, bảng so sánh quy định pháp luật về thỏa thuận thi hành án giữa Việt Nam và một số quốc gia.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy định pháp luật về thỏa thuận thi hành án dân sự
    Cần sửa đổi Luật Thi hành án dân sự để xác định rõ thỏa thuận là nguyên tắc cơ bản trong thi hành án, quy định cụ thể về chủ thể tham gia, nội dung, trình tự thủ tục và giá trị pháp lý của thỏa thuận. Mục tiêu đạt được trong vòng 1-2 năm, do Bộ Tư pháp chủ trì phối hợp với các cơ quan liên quan.

  2. Mở rộng quyền thỏa thuận cho người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan
    Điều chỉnh quy định để người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan được tham gia thỏa thuận, đảm bảo tính toàn diện và công bằng trong quá trình thi hành án. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Cục Thi hành án dân sự Hà Nội phối hợp với các đơn vị pháp chế.

  3. Xây dựng cơ chế hòa giải, trung gian thỏa thuận trong thi hành án dân sự
    Thiết lập các trung tâm hòa giải chuyên nghiệp hỗ trợ các bên đương sự trong việc thương lượng, thỏa thuận thi hành án, giảm thiểu tranh chấp và khiếu kiện. Thí điểm tại Hà Nội trong 2 năm, sau đó nhân rộng trên toàn quốc.

  4. Tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức cho cán bộ thi hành án và người dân
    Tổ chức các khóa tập huấn về pháp luật thỏa thuận thi hành án, kỹ năng hòa giải cho cán bộ thi hành án; đồng thời tuyên truyền nâng cao nhận thức cho người dân về quyền và nghĩa vụ trong thi hành án. Thực hiện liên tục hàng năm, do Bộ Tư pháp và các địa phương phối hợp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ và công chức cơ quan thi hành án dân sự
    Giúp hiểu rõ hơn về pháp luật và thực tiễn thỏa thuận thi hành án, nâng cao hiệu quả công tác thi hành án.

  2. Luật sư, chuyên gia pháp lý và nhà nghiên cứu luật
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nghiên cứu, tư vấn và đề xuất chính sách pháp luật về thi hành án dân sự.

  3. Các bên đương sự trong vụ việc thi hành án dân sự
    Nắm bắt quyền và nghĩa vụ, hiểu rõ cơ chế thỏa thuận để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình.

  4. Cơ quan lập pháp và quản lý nhà nước
    Là tài liệu tham khảo quan trọng để hoàn thiện hệ thống pháp luật thi hành án dân sự, nâng cao hiệu quả quản lý và điều hành.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thỏa thuận trong thi hành án dân sự là gì?
    Là sự thống nhất ý chí của các bên đương sự nhằm xác định lại cách thức thực hiện các quyền và nghĩa vụ đã được tòa án tuyên trong bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật, phù hợp với khả năng thực tế của các bên.

  2. Ai có quyền tham gia thỏa thuận thi hành án dân sự?
    Theo quy định hiện hành, người được thi hành án và người phải thi hành án có quyền thỏa thuận. Tuy nhiên, người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan cũng nên được mở rộng quyền này để đảm bảo tính toàn diện.

  3. Giá trị pháp lý của thỏa thuận thi hành án dân sự như thế nào?
    Kết quả thi hành án theo thỏa thuận được công nhận khi các bên thực hiện, nhưng nội dung thỏa thuận không có giá trị pháp lý bắt buộc. Nếu không thực hiện, cơ quan thi hành án sẽ thi hành theo bản án, quyết định.

  4. Tại sao thỏa thuận thi hành án dân sự quan trọng?
    Thỏa thuận giúp rút ngắn thời gian thi hành án, giảm chi phí, hạn chế tranh chấp, nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật và góp phần ổn định trật tự xã hội.

  5. Pháp luật Việt Nam có quy định cụ thể về thỏa thuận thi hành án dân sự không?
    Hiện nay, pháp luật mới chỉ quy định thỏa thuận là quyền của đương sự, chưa có quy định chi tiết và đồng bộ về trình tự, thủ tục và giá trị pháp lý của thỏa thuận, cần được hoàn thiện trong thời gian tới.

Kết luận

  • Thỏa thuận trong thi hành án dân sự là quyền quan trọng giúp các bên xác định lại cách thức thực hiện quyền và nghĩa vụ theo bản án, quyết định của tòa án.
  • Pháp luật Việt Nam hiện còn thiếu đồng bộ, chi tiết về quy định thỏa thuận thi hành án, ảnh hưởng đến hiệu quả thi hành án.
  • Thực tiễn tại Hà Nội cho thấy tỷ lệ thỏa thuận thành công còn thấp, tồn tại nhiều vướng mắc về chủ thể, nội dung và giá trị pháp lý.
  • So sánh với pháp luật một số quốc gia cho thấy cần hoàn thiện quy định, mở rộng quyền thỏa thuận và xây dựng cơ chế hòa giải trong thi hành án dân sự.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao nhận thức và xây dựng cơ chế hỗ trợ nhằm nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự tại Việt Nam trong 1-3 năm tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần khẩn trương nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung pháp luật về thỏa thuận thi hành án dân sự, đồng thời triển khai các chương trình đào tạo và thí điểm cơ chế hòa giải để nâng cao hiệu quả thi hành án, góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân.