Tổng quan nghiên cứu

Tăng huyết áp (THA) là một trong những vấn đề sức khỏe cộng đồng quan trọng, ảnh hưởng đến tỷ lệ mắc bệnh và tử vong trên toàn thế giới. Theo báo cáo của ngành y tế, tại Việt Nam, tỷ lệ mắc THA có xu hướng gia tăng, đặc biệt ở các vùng nông thôn với khoảng 16% người trưởng thành bị ảnh hưởng. Tại huyện Gia Lâm, Hà Nội, số bệnh nhân nhập viện do các bệnh tim mạch chiếm tỷ lệ cao, trong đó THA chiếm khoảng 72-73% các trường hợp tim mạch nội trú. Bệnh THA thường diễn biến âm thầm, triệu chứng nghèo nàn, khó nhận biết sớm, dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như tai biến mạch máu não, suy tim, bệnh thận giai đoạn cuối.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm mô tả thực trạng và các yếu tố liên quan đến bệnh THA ở người lao động nông nghiệp từ 25 tuổi trở lên tại xã Lệ Chi, huyện Gia Lâm, Hà Nội. Nghiên cứu tập trung đánh giá tỷ lệ mắc bệnh, kiến thức, thái độ và thực hành của người dân về THA, từ đó đề xuất các giải pháp phòng chống phù hợp với đặc điểm địa phương. Thời gian nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn đầu những năm 2000, với phạm vi nghiên cứu tại một xã thuần nông thuộc huyện Gia Lâm, nơi có dân số khoảng 337 nghìn người và đặc điểm kinh tế xã hội đang chuyển đổi.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp số liệu cụ thể về tỷ lệ THA và các yếu tố nguy cơ tại địa phương, góp phần xây dựng chiến lược quản lý và phòng ngừa bệnh hiệu quả, giảm gánh nặng bệnh tật cho cộng đồng nông thôn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình y tế công cộng về bệnh tăng huyết áp, bao gồm:

  • Lý thuyết sinh lý huyết áp: Huyết áp được định nghĩa là áp lực máu trong động mạch, gồm huyết áp tâm thu (HA tâm thu) và huyết áp tâm trương (HA tâm trương). Sự thay đổi huyết áp chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố sinh lý như tuổi tác, hoạt động thể lực, thời tiết, trạng thái tâm lý.

  • Mô hình phân loại THA của WHO/ISH 1999: Phân loại mức độ THA dựa trên chỉ số huyết áp tâm thu và tâm trương, từ huyết áp tối ưu đến THA độ III và THA tâm thu đơn độc.

  • Khái niệm các yếu tố nguy cơ THA: Bao gồm tuổi tác, giới tính, chỉ số khối cơ thể (BMI), tỷ lệ vòng bụng/vòng mông (WHR), thói quen ăn mặn, uống rượu, hút thuốc lá, stress và tiền sử gia đình.

  • Mô hình kiến thức - thái độ - thực hành (KAP): Đánh giá mức độ hiểu biết, nhận thức và hành vi của người dân về bệnh THA, từ đó xác định các khoảng trống cần can thiệp giáo dục sức khỏe.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang có phân tích.

  • Đối tượng nghiên cứu: Người lao động nông nghiệp từ 25 tuổi trở lên tại xã Lệ Chi, huyện Gia Lâm, Hà Nội.

  • Cỡ mẫu: 460 người, được chọn bằng phương pháp lấy mẫu ngẫu nhiên nhiều giai đoạn. Cỡ mẫu được tính toán dựa trên tỷ lệ ước lượng mắc THA khoảng 16%, sai số chấp nhận 5%, độ tin cậy 95%, và nhân đôi do lấy mẫu phức tạp.

  • Chọn mẫu: Chọn ngẫu nhiên 1 xã trong 24 xã thuần nông của huyện Gia Lâm, sau đó phân bổ mẫu đều cho các thôn trong xã. Tại mỗi thôn, chọn ngẫu nhiên hộ gia đình đầu tiên, các hộ tiếp theo được chọn theo nguyên tắc gần nhất cho đến khi đủ mẫu.

  • Thu thập dữ liệu: Phỏng vấn trực tiếp bằng bộ câu hỏi đóng và mở, đo huyết áp bằng máy đo huyết áp thủy ngân LPK2, đo cân nặng, chiều cao, vòng bụng, vòng mông theo tiêu chuẩn y tế.

  • Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm Epi Info 6 để xử lý và phân tích dữ liệu. Các chỉ số thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ, phân tích hồi quy logistic được áp dụng.

  • Kiểm soát sai số: Đào tạo điều tra viên chuyên môn, sử dụng công cụ chuẩn, đo huyết áp 2 lần cách nhau ít nhất 2 phút, đo lại sau 2 tuần nếu nghi ngờ THA, đảm bảo điều kiện đo chuẩn.

  • Hạn chế nghiên cứu: Sai số do huyết áp dao động trong ngày không tránh khỏi; phạm vi nghiên cứu chỉ ở một xã nông nghiệp nên kết quả không đại diện toàn huyện; thiếu các nghiên cứu chuyên sâu về nông dân làm hạn chế phần thảo luận.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ tăng huyết áp: Trong 494 người được khảo sát, tỷ lệ mắc THA là 20,4%, trong đó nam giới có tỷ lệ cao hơn nữ (30% so với 12,5%). Tỷ lệ THA tăng theo độ tuổi, nhóm trên 60 tuổi có tỷ lệ THA là 33,2%, trong khi nhóm 25-39 tuổi chỉ 9,4%.

  2. Mức độ huyết áp: Tỷ lệ người có huyết áp tối ưu chiếm 39,7%, huyết áp bình thường 28,7%, huyết áp bình thường cao 13%. Tỷ lệ THA độ 1 là 8,7%, độ 2 là 6,3%, độ 3 là 2%, và THA tâm thu đơn độc chiếm 3,4%.

  3. Kiến thức về bệnh THA: Tỷ lệ người hiểu biết về triệu chứng THA rất thấp, chỉ 1% trả lời đúng các triệu chứng, 68,8% không biết triệu chứng nào. Về chỉ số huyết áp, chỉ 3,6% hiểu biết đúng, 96,4% không biết. Tỷ lệ biết cách phát hiện bệnh qua đo huyết áp tại cơ sở y tế là 39,9%, không ai biết cách tự đo tại nhà.

  4. Yếu tố nguy cơ liên quan: Tỷ lệ người uống rượu chiếm 35,6%, trong đó nam giới 72,8%. Người uống rượu có nguy cơ THA cao gấp 4,24 lần so với người không uống (p < 0,001). Tỷ lệ hút thuốc lá ở nam là 57,3%, nhóm hút thuốc có nguy cơ THA cao gấp 3,4 lần so với không hút (p < 0,001). Các yếu tố khác như ăn mặn, béo phì, ít vận động cũng được ghi nhận nhưng tỷ lệ hiểu biết thấp.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ THA ở người lao động nông nghiệp tại xã Lệ Chi tương đối cao, đặc biệt ở nam giới và nhóm tuổi cao. Điều này phù hợp với các nghiên cứu dịch tễ học trong nước và quốc tế, cho thấy THA tăng theo tuổi và có sự khác biệt giới tính do yếu tố sinh lý và thói quen sinh hoạt. Tỷ lệ THA tâm thu đơn độc và huyết áp bình thường cao cũng đáng lưu ý vì đây là nhóm có nguy cơ tiến triển thành THA chính thức.

Mức độ hiểu biết về bệnh THA và các yếu tố nguy cơ rất thấp, phản ánh sự thiếu quan tâm và nhận thức của cộng đồng về bệnh. Điều này dẫn đến việc phát hiện bệnh muộn, điều trị không đầy đủ và tăng nguy cơ biến chứng. So sánh với các nghiên cứu khác, tỷ lệ người biết về triệu chứng và cách phòng bệnh thấp hơn nhiều so với các khu vực thành thị hoặc các nghiên cứu quốc tế.

Thói quen uống rượu và hút thuốc lá là những yếu tố nguy cơ chính, làm tăng đáng kể nguy cơ mắc THA. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu y học cho thấy rượu và nicotine kích thích hệ thần kinh giao cảm, gây co mạch và tăng huyết áp. Việc tỷ lệ người uống rượu và hút thuốc cao ở nam giới cũng giải thích phần nào sự chênh lệch tỷ lệ THA giữa hai giới.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ THA theo nhóm tuổi và giới, bảng so sánh tỷ lệ THA giữa nhóm có và không có các yếu tố nguy cơ như uống rượu, hút thuốc, giúp minh họa rõ ràng mối liên hệ giữa các yếu tố này với bệnh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường giáo dục sức khỏe cộng đồng: Triển khai các chương trình truyền thông nâng cao nhận thức về bệnh THA, triệu chứng, cách phòng ngừa và tầm quan trọng của việc đo huyết áp định kỳ. Mục tiêu tăng tỷ lệ hiểu biết về THA lên ít nhất 50% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Trung tâm y tế huyện, các tổ chức y tế cộng đồng.

  2. Phát triển mạng lưới đo huyết áp tại cộng đồng: Cung cấp thiết bị đo huyết áp cho các trạm y tế xã, khuyến khích người dân tự theo dõi huyết áp tại nhà. Mục tiêu tăng tỷ lệ phát hiện sớm THA lên 30% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Y tế, Trung tâm y tế huyện.

  3. Chương trình can thiệp giảm các yếu tố nguy cơ: Tổ chức các hoạt động giảm thói quen uống rượu, hút thuốc lá, khuyến khích lối sống lành mạnh, tập thể dục thường xuyên, chế độ ăn giảm muối và mỡ động vật. Mục tiêu giảm tỷ lệ người uống rượu và hút thuốc lá ít nhất 20% trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo phòng chống tệ nạn xã hội, các tổ chức đoàn thể địa phương.

  4. Tăng cường đào tạo cán bộ y tế cơ sở: Nâng cao năng lực chẩn đoán, tư vấn và quản lý bệnh nhân THA tại tuyến y tế cơ sở, đảm bảo theo dõi và điều trị hiệu quả. Mục tiêu 100% cán bộ y tế xã được đào tạo trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Trường Đại học Y tế Công cộng, Sở Y tế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ y tế cơ sở và quản lý y tế địa phương: Nghiên cứu cung cấp số liệu thực trạng và các yếu tố nguy cơ THA tại địa phương, giúp xây dựng kế hoạch phòng chống phù hợp.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng: Tài liệu tham khảo về phương pháp nghiên cứu dịch tễ học, đánh giá kiến thức - thái độ - thực hành trong cộng đồng về bệnh THA.

  3. Chuyên gia dinh dưỡng và sức khỏe cộng đồng: Thông tin về mối liên hệ giữa thói quen ăn uống, chỉ số BMI, WHR với THA, hỗ trợ xây dựng chương trình can thiệp dinh dưỡng.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và cơ quan truyền thông y tế: Cơ sở để thiết kế các chiến dịch truyền thông nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi phòng chống THA tại vùng nông thôn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tăng huyết áp là gì và tại sao nó nguy hiểm?
    Tăng huyết áp là tình trạng áp lực máu trong động mạch cao hơn mức bình thường, làm tăng nguy cơ biến chứng tim mạch, tai biến mạch máu não và suy thận. Ví dụ, người có HA tâm thu trên 140 mmHg hoặc HA tâm trương trên 90 mmHg được coi là THA.

  2. Làm thế nào để phát hiện sớm bệnh THA?
    Phát hiện sớm bằng cách đo huyết áp định kỳ tại cơ sở y tế hoặc tự đo tại nhà bằng máy đo huyết áp. Việc này giúp phát hiện bệnh khi chưa có triệu chứng rõ ràng, từ đó điều trị kịp thời.

  3. Những yếu tố nào làm tăng nguy cơ mắc THA?
    Bao gồm tuổi cao, giới nam, thừa cân béo phì (BMI > 25), tỷ lệ vòng bụng/vòng mông cao, thói quen ăn mặn, uống nhiều rượu, hút thuốc lá và stress kéo dài. Ví dụ, người uống rượu có nguy cơ THA cao gấp 4 lần người không uống.

  4. Người bị THA cần điều trị như thế nào?
    Điều trị bao gồm thay đổi lối sống (giảm muối, bỏ thuốc lá, hạn chế rượu, tập thể dục) và dùng thuốc theo chỉ định bác sĩ. Điều trị phải kéo dài lâu dài, không thể chỉ điều trị một thời gian ngắn.

  5. Làm sao để phòng ngừa bệnh THA hiệu quả?
    Phòng ngừa bằng cách duy trì cân nặng hợp lý, ăn uống lành mạnh, giảm muối, hạn chế rượu và thuốc lá, tập thể dục đều đặn, kiểm soát stress và khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm.

Kết luận

  • Tỷ lệ tăng huyết áp ở người lao động nông nghiệp tại xã Lệ Chi là khoảng 20,4%, cao hơn ở nam giới và nhóm tuổi trên 60.
  • Kiến thức, thái độ và thực hành về bệnh THA trong cộng đồng còn rất hạn chế, đặc biệt về triệu chứng, cách phát hiện và phòng ngừa.
  • Các yếu tố nguy cơ chính gồm uống rượu, hút thuốc lá, thừa cân béo phì và thói quen ăn mặn.
  • Cần triển khai các chương trình giáo dục sức khỏe, phát triển mạng lưới đo huyết áp cộng đồng và can thiệp giảm các yếu tố nguy cơ.
  • Các bước tiếp theo bao gồm đào tạo cán bộ y tế cơ sở, mở rộng nghiên cứu ra các xã khác và xây dựng chính sách hỗ trợ phòng chống THA hiệu quả.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và giảm thiểu gánh nặng bệnh tật do tăng huyết áp gây ra!