Nghiên cứu tác động của các nhóm không chính thức đến hành vi bạo lực thể chất trong học sinh THPT tại trường Lê Viết Thuật, TP. Vinh, Nghệ An

• Tác giả: Ông Thị Mai Thương
• Người hướng dẫn: PGS.TS Phạm Văn Quyết
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Xã hội học
• Đề tài: Tác động của nhóm không chính thức đến bạo lực thể chất ở học sinh THPT
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2012
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN
• 1.1. Các nghiên cứu về vấn đề bạo lực học đường trên thế giới và ở Việt Nam
• 1.2. Lý thuyết về sự đồng nhất. Lý thuyết về xã hội hóa cá nhân
• 1.3. Hệ khái niệm công cụ. Nhóm không chính thức
• 1.4. Khái niệm bạo lực học sinh THPT
• 1.5. Tổng quan về địa bàn nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: BẠO LỰC TRONG TRƯỜNG HỌC VÀ ĐẶC ĐIỂM CỦA NHÓM HỌC SINH CÁ BIỆT CÓ HÀNH VI BẠO LỰC
• 2.1. Ý kiến của học sinh về tình hình bạo lực trong trường THPT Lê Viết Thuật
• 2.2. Sự phổ biến của các nhóm học sinh cá biệt trong trường THPT Lê Viết Thuật
• 2.3. Số lần thực hiện hành vi đánh nhau của các nhóm học sinh cá biệt tham gia nghiên cứu
• 2.4. Ý kiến của học sinh về mối quan hệ giữa các nhóm học sinh cá biệt có hành vi đánh nhau với bạn bè cùng lớp học
• 2.5. Nhận diện chân dung xã hội của các nhóm học sinh cá biệt có hành vi bạo lực
• 2.5.1. Hoàn cảnh gia đình
• 2.5.2. Đặc điểm về giới tính, năm học và số lượng các thành viên trong nhóm học sinh có hành vi đánh nhau
• 2.5.3. Đặc điểm ngoại hình và ngôn ngữ thường ngày của các nhóm học sinh
• 2.5.4. Đặc điểm về học lực và mức độ tham gia đoàn thể xã hội của các nhóm học sinh cá biệt
• 2.5.5. Những hoạt động thường ngày của các nhóm học sinh có hành vi bạo lực
• 2.5.6. Phương tiện sử dụng và đối tượng đánh nhau của các nhóm học sinh cá biệt
• 3. CHƯƠNG 3: VAI TRÒ CỦA NHÓM KHÔNG CHÍNH THỨC ĐỐI VỚI HÀNH VI BẠO LỰC CỦA CÁC THÀNH VIÊN
• 3.1. Thời gian hình thành các nhóm cá biệt
• 3.2. Chuẩn mực, giá trị nhóm
• 3.3. Mức độ cô kết nhóm kích thích hành vi đánh nhau của học sinh
• 3.4. Sự hấp dẫn và tính quyết định của thủ lĩnh nhóm đến hành vi đánh nhau của các thành viên
• 3.5. Sự giống nhau về tính cách và nhu cầu muốn được bảo vệ thúc đẩy học sinh gia nhập các nhóm cá biệt
• 3.6. Mối quan hệ liên nhóm kích thích hành vi đánh nhau của các nhóm học sinh cá biệt
• PHỤ LỤC

I. Giới thiệu về tác động của nhóm không chính thức

Nghiên cứu này tập trung vào tác động của nhóm không chính thức đến hành vi bạo lực thể chất ở học sinh THPT. Nhóm không chính thức, thường là nhóm bạn bè, đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành hành vi của cá nhân. Hành vi bạo lực trong trường học không chỉ gây ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình học tập mà còn có thể dẫn đến những hệ lụy nghiêm trọng trong xã hội. Theo thống kê, bạo lực học đường đang gia tăng, với nhiều vụ việc nghiêm trọng được ghi nhận. Điều này cho thấy sự cần thiết phải nghiên cứu sâu hơn về mối quan hệ giữa nhóm không chính thức và hành vi bạo lực. Nhóm bạn bè có thể tạo ra áp lực xã hội, dẫn đến việc các thành viên trong nhóm tham gia vào các hành vi bạo lực. Như một học sinh đã chia sẻ: "Khi bạn bè xung quanh mình làm vậy, mình cũng cảm thấy phải làm theo để không bị coi là yếu đuối."

1.1. Khái niệm nhóm không chính thức

Nhóm không chính thức được định nghĩa là nhóm bạn bè không có sự quản lý chính thức từ nhà trường. Những nhóm này thường hình thành dựa trên sở thích chung, và có thể ảnh hưởng mạnh mẽ đến hành vi của các thành viên. Trong bối cảnh học đường, nhóm không chính thức có thể tạo ra những chuẩn mực xã hội riêng, dẫn đến việc khuyến khích hoặc ngăn cản hành vi bạo lực. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng, những học sinh thuộc nhóm không chính thức có xu hướng tham gia vào các hành vi bạo lực nhiều hơn so với những học sinh không thuộc nhóm này. Điều này cho thấy sự cần thiết phải hiểu rõ hơn về cơ chế hoạt động của nhóm không chính thức trong việc hình thành hành vi bạo lực ở học sinh.

II. Đặc điểm của hành vi bạo lực trong trường học

Hành vi bạo lực trong trường học thường diễn ra dưới nhiều hình thức khác nhau, từ bắt nạt đến đánh nhau. Theo số liệu thống kê, có một tỷ lệ đáng kể học sinh đã từng tham gia vào các vụ đánh nhau. Hành vi này không chỉ ảnh hưởng đến nạn nhân mà còn đến cả những người chứng kiến. Một học sinh cho biết: "Mình cảm thấy sợ hãi khi thấy bạn mình bị đánh, nhưng không dám can thiệp." Điều này cho thấy rằng, bạo lực không chỉ là vấn đề của những người tham gia trực tiếp mà còn ảnh hưởng đến tâm lý của những người xung quanh. Các nhóm không chính thức có thể tạo ra một môi trường khuyến khích hành vi bạo lực, khi mà các thành viên cảm thấy áp lực phải thể hiện sức mạnh hoặc sự trung thành với nhóm. Việc nhận diện các yếu tố này là rất quan trọng để có thể đưa ra các giải pháp hiệu quả nhằm giảm thiểu bạo lực học đường.

2.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi bạo lực

Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến hành vi bạo lực của học sinh, trong đó có hoàn cảnh gia đình, môi trường học tập và sự ảnh hưởng của nhóm bạn. Nghiên cứu cho thấy, những học sinh có hoàn cảnh gia đình không ổn định thường có xu hướng tham gia vào các hành vi bạo lực nhiều hơn. Bên cạnh đó, môi trường học tập cũng đóng vai trò quan trọng. Một học sinh chia sẻ: "Nếu trong lớp có nhiều bạn hay đánh nhau, mình cũng sẽ dễ bị cuốn vào." Điều này cho thấy rằng, sự hiện diện của bạo lực trong môi trường học tập có thể tạo ra một vòng luẩn quẩn, nơi mà bạo lực trở thành một phần bình thường trong cuộc sống hàng ngày của học sinh.

III. Vai trò của nhóm không chính thức trong hành vi bạo lực

Nhóm không chính thức có vai trò quan trọng trong việc hình thành và duy trì hành vi bạo lực ở học sinh. Sự cô kết giữa các thành viên trong nhóm có thể tạo ra một sức ép mạnh mẽ, khiến các thành viên cảm thấy cần phải tham gia vào các hành vi bạo lực để chứng tỏ bản thân. Một học sinh đã nói: "Mình không muốn bị coi là kẻ yếu, nên phải tham gia đánh nhau khi nhóm mình làm vậy." Điều này cho thấy rằng, áp lực từ nhóm có thể dẫn đến việc các học sinh tham gia vào các hành vi bạo lực mà họ có thể không muốn thực hiện. Việc hiểu rõ vai trò của nhóm không chính thức trong hành vi bạo lực là rất cần thiết để có thể xây dựng các chương trình can thiệp hiệu quả.

3.1. Sự ảnh hưởng của thủ lĩnh nhóm

Thủ lĩnh nhóm thường có ảnh hưởng lớn đến hành vi của các thành viên. Họ có thể định hình các chuẩn mực và giá trị của nhóm, từ đó ảnh hưởng đến hành vi của từng cá nhân. Một nghiên cứu cho thấy, những nhóm có thủ lĩnh mạnh mẽ thường có xu hướng tham gia vào các hành vi bạo lực nhiều hơn. Học sinh cho biết: "Nếu thủ lĩnh nói đánh nhau, mọi người sẽ làm theo." Điều này cho thấy rằng, vai trò của thủ lĩnh trong nhóm không chỉ là người dẫn dắt mà còn là người quyết định hướng đi của nhóm. Việc can thiệp vào hành vi của thủ lĩnh có thể là một cách hiệu quả để giảm thiểu bạo lực trong trường học.

Tổng quan nghiên cứu

Hiện tượng bạo lực học đường đang là vấn đề nóng bỏng tại nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam, từ năm học 2009-2010 đến nay, cả nước đã xảy ra khoảng 1.598 vụ học sinh đánh nhau trong và ngoài trường học, với hơn 730 học sinh bị buộc thôi học có thời hạn do vi phạm hành vi này. Tại trường THPT Lê Viết Thuật, thành phố Vinh, Nghệ An, khảo sát cho thấy 96% học sinh thừa nhận có hiện tượng đánh nhau xảy ra trong trường, với trung bình ít nhất một vụ đánh nhau mỗi tháng. Nghiên cứu tập trung vào tác động của các nhóm không chính thức đến hành vi bạo lực thể chất của học sinh trung học phổ thông nhằm làm rõ chân dung xã hội của các nhóm học sinh cá biệt, phương thức ảnh hưởng của nhóm đến hành vi đánh nhau, từ đó đề xuất các giải pháp phòng ngừa hiệu quả. Phạm vi nghiên cứu được giới hạn tại trường THPT Lê Viết Thuật trong khoảng thời gian từ tháng 9 đến tháng 10 năm 2011. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc bổ sung lý thuyết xã hội học về nhóm không chính thức và ý nghĩa thực tiễn trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục xây dựng chính sách phòng chống bạo lực học đường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết xã hội học chính: lý thuyết sự đồng nhất (homophily) và lý thuyết xã hội hóa cá nhân. Lý thuyết sự đồng nhất cho rằng con người có xu hướng tương tác với những người có đặc điểm giống mình về tuổi tác, giới tính, học vấn, địa vị xã hội, từ đó hình thành các nhóm xã hội có sự gắn kết cao. Lý thuyết xã hội hóa cá nhân nhấn mạnh quá trình cá nhân tiếp nhận và thích nghi các chuẩn mực, giá trị xã hội thông qua các nhóm nhỏ, đặc biệt là nhóm bạn bè không chính thức, ảnh hưởng trực tiếp đến hành vi và nhân cách của cá nhân. Các khái niệm chính bao gồm: nhóm xã hội (nhóm sơ cấp, nhóm không chính thức), bạo lực thể chất (hành vi sử dụng cơ bắp hoặc công cụ gây tổn thương thân thể), và học sinh trung học phổ thông (lớp 10 đến lớp 12).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp kết hợp định tính và định lượng. Cỡ mẫu gồm 300 học sinh được chọn ngẫu nhiên từ 9 lớp thuộc ba khối lớp 10, 11, 12 của trường THPT Lê Viết Thuật, với tỷ lệ nam nữ cân bằng 50%. Phương pháp thu thập dữ liệu bao gồm phỏng vấn sâu 20 học sinh thuộc ba nhóm học sinh cá biệt có hành vi đánh nhau, quan sát tham dự, thảo luận nhóm tập trung và bảng hỏi khảo sát nhận thức chung. Thời gian nghiên cứu thực địa kéo dài trong hai tháng (từ 07/9 đến 31/10/2011). Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng cách mã hóa thông tin định tính và xử lý số liệu định lượng theo tỷ lệ phần trăm, nhằm làm rõ các mối quan hệ giữa nhóm không chính thức và hành vi bạo lực thể chất của học sinh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ học sinh thừa nhận bạo lực học đường cao: 96% học sinh trường THPT Lê Viết Thuật xác nhận có hiện tượng đánh nhau trong trường, với 48% cho biết có ít nhất một vụ đánh nhau mỗi tháng, 19% từ hai đến ba vụ, và 5,3% trên năm vụ.

2. Phổ biến của các nhóm học sinh cá biệt: 96% học sinh cho biết trong lớp có các nhóm học sinh cá biệt, trong đó 51% là nhóm hỗn hợp nam nữ, 34,3% nhóm nam, và 6% nhóm nữ. Các nhóm này thực hiện hành vi đánh nhau nhiều lần, đặc biệt tăng theo năm học, với nhóm lớp 12 có số lần đánh nhau ngoài trường học trên 10 lần.

3. Mối quan hệ giữa nhóm cá biệt và bạn bè cùng lớp: 38,7% học sinh đồng ý rằng các nhóm cá biệt có mối quan hệ thân thiện, hòa đồng với bạn bè cùng lớp, trong khi 21% cho rằng các nhóm này thường xuyên bắt nạt bạn bè. Điều này cho thấy sự phức tạp trong quan hệ xã hội của nhóm cá biệt.

4. Hoàn cảnh gia đình đa dạng nhưng có xu hướng thiếu quan tâm: Các học sinh cá biệt có hoàn cảnh gia đình đa dạng về nghề nghiệp, mức sống và tình trạng hôn nhân của cha mẹ. Khoảng 40% học sinh có bố mẹ ly hôn hoặc không hạnh phúc, nhiều em sống trong gia đình hạt nhân với cha mẹ bận rộn, ít quan tâm đến tâm lý con cái, dẫn đến các em có xu hướng tìm sự chấp nhận và bảo vệ trong nhóm bạn bè không chính thức.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhóm không chính thức đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và duy trì hành vi bạo lực thể chất của học sinh THPT. Áp lực từ chuẩn mực và giá trị nhóm, sự gắn kết giữa các thành viên, vai trò thủ lĩnh nhóm và mối quan hệ liên nhóm kích thích hành vi đánh nhau. Sự đồng nhất về đặc điểm cá nhân và hoàn cảnh xã hội tạo điều kiện cho sự hình thành các nhóm cá biệt có hành vi bạo lực. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, tỷ lệ bạo lực học đường tại Việt Nam tương đối cao và có những đặc điểm tương đồng về nguyên nhân xã hội và tâm lý. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ số vụ đánh nhau theo tháng và bảng phân bố đặc điểm nhóm cá biệt để minh họa rõ hơn mức độ phổ biến và ảnh hưởng của nhóm.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường giáo dục kỹ năng xã hội và quản lý nhóm bạn bè: Triển khai các chương trình giáo dục kỹ năng giao tiếp, giải quyết xung đột và nhận thức về tác hại của bạo lực cho học sinh, đặc biệt là các nhóm cá biệt, nhằm giảm áp lực nhóm tiêu cực. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng; chủ thể: nhà trường phối hợp với chuyên gia tâm lý.

2. Xây dựng hệ thống giám sát và can thiệp sớm: Thiết lập đội ngũ giáo viên và cán bộ tư vấn chuyên trách theo dõi, phát hiện sớm các nhóm có nguy cơ bạo lực, tổ chức các buổi sinh hoạt nhóm tích cực để chuyển hóa hành vi. Thời gian: liên tục; chủ thể: Ban giám hiệu và giáo viên chủ nhiệm.

3. Tăng cường phối hợp giữa gia đình và nhà trường: Tổ chức các buổi hội thảo, tư vấn cho phụ huynh về cách quan tâm, hỗ trợ tâm lý con em, giảm áp lực học tập và tạo môi trường gia đình lành mạnh. Thời gian: 3-6 tháng; chủ thể: nhà trường và các tổ chức xã hội.

4. Phát triển môi trường học đường an toàn, văn minh: Cải thiện cơ sở vật chất, tăng cường an ninh trường học, tạo các không gian sinh hoạt lành mạnh cho học sinh sau giờ học để hạn chế tụ tập bạo lực. Thời gian: 1-2 năm; chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà quản lý giáo dục: Giúp xây dựng chính sách phòng chống bạo lực học đường dựa trên cơ sở khoa học về tác động của nhóm không chính thức.

2. Giáo viên và cán bộ tư vấn học đường: Nắm bắt đặc điểm nhóm học sinh cá biệt, áp dụng phương pháp quản lý và hỗ trợ phù hợp.

3. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ ảnh hưởng của môi trường gia đình và nhóm bạn bè đến hành vi con em, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường.

4. Nhà nghiên cứu xã hội học và tâm lý học: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và khung lý thuyết để phát triển nghiên cứu sâu hơn về bạo lực học đường và nhóm xã hội.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao nhóm không chính thức lại ảnh hưởng đến hành vi bạo lực của học sinh?
   Nhóm không chính thức là môi trường xã hội hóa quan trọng, nơi các thành viên chịu áp lực tuân thủ chuẩn mực nhóm. Nếu nhóm có giá trị tiêu cực, các thành viên dễ bị kích thích hành vi bạo lực để duy trì vị thế và sự chấp nhận.

2. Hoàn cảnh gia đình ảnh hưởng thế nào đến học sinh có hành vi đánh nhau?
   Gia đình thiếu sự quan tâm, bố mẹ ly hôn hoặc áp lực học tập quá mức tạo tâm lý bất mãn, cô lập, khiến học sinh tìm đến nhóm bạn bè cá biệt để được bảo vệ và thể hiện bản thân qua hành vi bạo lực.

3. Làm thế nào để phát hiện sớm các nhóm học sinh có nguy cơ bạo lực?
   Thông qua quan sát hành vi, mối quan hệ bạn bè, tần suất xung đột và phỏng vấn sâu, giáo viên và cán bộ tư vấn có thể nhận diện nhóm có dấu hiệu bạo lực để can thiệp kịp thời.

4. Các giải pháp phòng chống bạo lực học đường hiệu quả nhất hiện nay là gì?
   Kết hợp giáo dục kỹ năng xã hội, tăng cường giám sát, phối hợp gia đình - nhà trường và xây dựng môi trường học đường an toàn, văn minh được đánh giá là các giải pháp hiệu quả.

5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các trường khác không?
   Mặc dù nghiên cứu tập trung tại trường THPT Lê Viết Thuật, các kết quả và đề xuất có thể tham khảo và điều chỉnh phù hợp để áp dụng tại các trường THPT khác có đặc điểm tương tự.

Kết luận

• Nghiên cứu đã làm rõ vai trò quan trọng của nhóm không chính thức trong việc hình thành và duy trì hành vi bạo lực thể chất của học sinh THPT.
• Tỷ lệ học sinh thừa nhận bạo lực học đường tại trường THPT Lê Viết Thuật rất cao, với các nhóm cá biệt có ảnh hưởng lớn đến hành vi đánh nhau.
• Hoàn cảnh gia đình đa dạng nhưng thiếu sự quan tâm tâm lý là yếu tố thúc đẩy học sinh tìm đến nhóm bạn bè cá biệt và hành vi bạo lực.
• Các giải pháp phòng chống cần tập trung vào giáo dục kỹ năng xã hội, giám sát nhóm, phối hợp gia đình - nhà trường và cải thiện môi trường học đường.
• Tiếp theo, cần triển khai các chương trình can thiệp thực tiễn và nghiên cứu mở rộng để đánh giá hiệu quả, đồng thời kêu gọi sự tham gia của các bên liên quan trong cộng đồng giáo dục.

Hãy hành động ngay hôm nay để xây dựng môi trường học đường an toàn, lành mạnh cho thế hệ tương lai!