## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh thời đại công nghệ 4.0, việc tiếp cận thông tin trở nên dễ dàng và phổ biến hơn bao giờ hết, đặc biệt đối với lứa tuổi học sinh trung học phổ thông (THPT). Theo khảo sát thực tế tại tỉnh Nghệ An với 1512 học sinh từ các trường THPT Quỳ Hợp, Quỳ Hợp 3 và Nam Yên Thành, có tới 74,14% học sinh thần tượng các ca sĩ, diễn viên, nhóm nhạc, đặc biệt là các nhóm nhạc Hàn Quốc. Hiện tượng cuồng thần tượng đã trở thành một làn sóng mạnh mẽ, ảnh hưởng sâu sắc đến tâm lý, hành vi và kết quả học tập của học sinh. Nhiều em thể hiện sự thần tượng thái quá đến mức “ăn thần tượng, ngủ cũng thần tượng”, bắt chước mọi hành vi, phong cách của thần tượng, dẫn đến những tác động tiêu cực như sa ngã, lối sống buông thả, ảnh hưởng đến tư duy và đạo đức.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng tâm lý cuồng thần tượng ở học sinh THPT, phân tích các tác động tiêu cực và đề xuất các biện pháp giáo dục kỹ năng sống nhằm hình thành những kỹ năng cần thiết cho học sinh, giúp các em phát triển nhân cách và năng lực sống lành mạnh. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại một số trường THPT tỉnh Nghệ An trong giai đoạn gần đây, với trọng tâm là các biện pháp giáo dục kỹ năng sống dựa trên hiện tượng cuồng thần tượng.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao nhận thức của học sinh về văn hóa thần tượng, đồng thời góp phần cải thiện chất lượng giáo dục kỹ năng sống trong nhà trường, giúp học sinh phát triển toàn diện, chuẩn bị tốt cho tương lai.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

- **Lý thuyết về văn hóa thần tượng**: Khái niệm thần tượng được hiểu là những cá nhân hoặc tập thể được nhiều người ngưỡng mộ và tôn sùng. Thang đo thái độ thần tượng (celebrity attitude scale) phân loại mức độ thần tượng thành bốn cấp độ: giải trí - xã hội, mãnh liệt - cá nhân, ranh giới - bệnh lý, và bắt chước tai hại. Hai cấp độ cuối biểu hiện sự cuồng thần tượng với các hành vi tiêu cực.

- **Lý thuyết kỹ năng sống**: Kỹ năng sống là tập hợp các kỹ năng tâm lý xã hội và giao tiếp giúp con người đưa ra quyết định có cơ sở, quản lý bản thân và phát triển cuộc sống lành mạnh. Giáo dục kỹ năng sống nhằm xây dựng hành vi tích cực, thay đổi thói quen tiêu cực dựa trên kiến thức, giá trị và thái độ phù hợp.

- **Khái niệm tâm lý vị thành niên**: Tâm lý lứa tuổi THPT có nhiều biến đổi phức tạp, dễ bị ảnh hưởng bởi môi trường và các yếu tố xã hội, trong đó có hiện tượng cuồng thần tượng.

Các khái niệm chính bao gồm: thần tượng, văn hóa thần tượng, cuồng thần tượng, kỹ năng sống (tự nhận thức, tìm kiếm và xử lý thông tin, đánh giá và bình luận, kiểm soát cảm xúc, học hỏi kinh nghiệm, giao tiếp, thẩm mỹ thời trang, hợp tác làm việc nhóm).

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Dữ liệu thu thập từ khảo sát 1512 học sinh THPT tại tỉnh Nghệ An qua phiếu điều tra trực tuyến, phỏng vấn trực tiếp, quan sát thực tế và thực nghiệm sư phạm trên 331 học sinh.

- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng thống kê toán học để xử lý số liệu, phân tích định lượng và định tính nhằm đánh giá thực trạng, tác động và hiệu quả các biện pháp giáo dục kỹ năng sống.

- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu được tiến hành trong vòng một năm học, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, xây dựng và thực nghiệm các biện pháp giáo dục, đánh giá kết quả và đề xuất giải pháp.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Thực trạng thần tượng**: 74,14% học sinh thần tượng ca sĩ, diễn viên, nhóm nhạc; 48,48% thần tượng cầu thủ bóng đá và vận động viên thể thao; 16,07% thần tượng nhà khoa học, tỷ phú. Hình thức thể hiện cuồng thần tượng bao gồm treo ảnh poster (62,5%), tham gia fan club và mua đồ giống thần tượng (50,2%), tìm mọi cách để gặp thần tượng (26,59%).

- **Tác động tiêu cực**: 47,69% học sinh bị ảnh hưởng phong cách thời trang, 29,56% ảnh hưởng suy nghĩ và cảm xúc, 30,75% ảnh hưởng tư tưởng và lối sống, 11,84% ảnh hưởng định hướng nghề nghiệp. Nhiều học sinh có biểu hiện tâm lý bất ổn, sa sút học tập, lệch lạc nhận thức, thậm chí có hành vi tiêu cực như bỏ học, tự tử, hành hung.

- **Phản ứng trước đánh giá không hay về thần tượng**: 85,65% học sinh phản ứng gay gắt, bảo vệ thần tượng bằng lý lẽ hoặc nghỉ chơi bạn bè; chỉ 14,35% bình tĩnh tiếp thu ý kiến đúng.

- **Hiệu quả thực nghiệm**: Sau áp dụng các biện pháp giáo dục kỹ năng sống, nhóm học sinh thực nghiệm có tỷ lệ tiếp thu ý kiến đúng và bình tĩnh giải thích cao hơn (67,87% so với nhóm đối chứng), giảm phản ứng gay gắt và nghỉ chơi bạn bè. Kỹ năng tìm kiếm thông tin chính thống tăng lên 80,75%, kỹ năng kiểm soát cảm xúc và giao tiếp cũng được cải thiện rõ rệt.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của hiện tượng cuồng thần tượng là do tâm lý lứa tuổi vị thành niên, nhu cầu bắt chước, theo đuổi trào lưu, thiếu tự nhận thức và áp lực học tập, gia đình, xã hội. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả khảo sát phù hợp với mô hình thái độ thần tượng và tác động tiêu cực của fan cuồng.

Việc áp dụng các biện pháp giáo dục kỹ năng sống dựa trên hiện tượng cuồng thần tượng đã giúp học sinh nâng cao nhận thức, kiểm soát cảm xúc, cải thiện kỹ năng giao tiếp và xử lý thông tin, từ đó giảm thiểu các hành vi tiêu cực. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ phản ứng trước đánh giá không hay, kỹ năng tìm kiếm thông tin và kiểm soát cảm xúc giữa nhóm thực nghiệm và đối chứng.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tổ chức thảo luận nâng cao nhận thức**: Tổ chức các buổi thảo luận, tọa đàm về văn hóa thần tượng và tác hại của cuồng thần tượng nhằm giúp học sinh nhận thức đúng đắn, dự kiến thực hiện hàng học kỳ, do nhà trường phối hợp giáo viên chủ nhiệm thực hiện.

- **Rèn luyện kỹ năng tìm kiếm và chắt lọc thông tin**: Đào tạo học sinh sử dụng công cụ tìm kiếm thông tin chính thống, áp dụng công thức 5W+1H để sàng lọc thông tin trên Internet, triển khai qua các tiết học công nghệ thông tin và ngoại khóa, do giáo viên CNTT và giáo viên chủ nhiệm phối hợp thực hiện.

- **Giáo dục kiểm soát cảm xúc và giao tiếp**: Tổ chức các hoạt động rèn luyện kỹ năng kiểm soát cảm xúc, đánh giá, bình luận và giao tiếp thông qua các trò chơi, tiểu phẩm, câu lạc bộ kỹ năng sống, thực hiện liên tục trong năm học, do tổ giáo dục kỹ năng sống và tổ tư vấn tâm lý nhà trường đảm nhiệm.

- **Định hướng thẩm mỹ thời trang phù hợp**: Giáo dục học sinh về gu thời trang phù hợp lứa tuổi, kết hợp với gia đình và xã hội để định hướng phong cách ăn mặc lành mạnh, tổ chức các buổi nói chuyện, workshop thời trang, dự kiến thực hiện hàng năm, do nhà trường phối hợp với phụ huynh và các chuyên gia thời trang.

- **Xây dựng website tuyên truyền kỹ năng sống**: Thiết kế và vận hành website cung cấp thông tin, kỹ năng sống và diễn đàn trao đổi về văn hóa thần tượng, giúp học sinh tiếp cận kiến thức nhanh chóng và tương tác trực tuyến, do nhà trường phối hợp với các chuyên viên CNTT thực hiện.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục**: Áp dụng các biện pháp giáo dục kỹ năng sống trong nhà trường, nâng cao hiệu quả công tác giáo dục học sinh.

- **Phụ huynh học sinh**: Hiểu rõ tâm lý và hiện tượng cuồng thần tượng ở con em, phối hợp với nhà trường trong việc giáo dục và định hướng.

- **Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành giáo dục, tâm lý học**: Nghiên cứu sâu hơn về tác động của văn hóa thần tượng và phương pháp giáo dục kỹ năng sống.

- **Các tổ chức thanh thiếu niên và cộng đồng**: Xây dựng các chương trình hỗ trợ, tuyên truyền và giáo dục kỹ năng sống cho thanh thiếu niên, góp phần phát triển nhân cách lành mạnh.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Hiện tượng cuồng thần tượng là gì?**  
Hiện tượng cuồng thần tượng là sự thần tượng quá mức, dẫn đến hành vi bắt chước, bảo vệ mù quáng và có thể gây ra các tác động tiêu cực về tâm lý và xã hội.

2. **Tại sao học sinh dễ bị cuồng thần tượng?**  
Do tâm lý lứa tuổi vị thành niên, nhu cầu thể hiện bản thân, áp lực học tập và ảnh hưởng của môi trường xã hội, truyền thông và mạng Internet.

3. **Các kỹ năng sống nào cần được hình thành để giảm thiểu tác hại của cuồng thần tượng?**  
Kỹ năng tự nhận thức, tìm kiếm và xử lý thông tin, đánh giá và bình luận, kiểm soát cảm xúc, học hỏi kinh nghiệm, giao tiếp, thẩm mỹ thời trang và hợp tác làm việc nhóm.

4. **Biện pháp giáo dục kỹ năng sống hiệu quả nhất là gì?**  
Kết hợp nhiều biện pháp như thảo luận nâng cao nhận thức, rèn luyện kỹ năng tìm kiếm thông tin, kiểm soát cảm xúc, định hướng thẩm mỹ và xây dựng môi trường giáo dục tích cực.

5. **Làm thế nào để phụ huynh hỗ trợ con em tránh sa ngã do cuồng thần tượng?**  
Phụ huynh cần quan tâm, chia sẻ, tạo môi trường tin tưởng, phối hợp với nhà trường và giáo dục con về giá trị bản thân, kỹ năng sống và cách tiếp nhận thông tin đúng đắn.

## Kết luận

- Hiện tượng cuồng thần tượng ở học sinh THPT là vấn đề xã hội đáng báo động, ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý, học tập và nhân cách của học sinh.  
- Nghiên cứu đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và khảo sát thực trạng, làm rõ các tác động tiêu cực và nguyên nhân của hiện tượng này.  
- Các biện pháp giáo dục kỹ năng sống dựa trên hiện tượng cuồng thần tượng đã được xây dựng và thực nghiệm thành công, nâng cao nhận thức và kỹ năng sống cho học sinh.  
- Kết quả thực nghiệm cho thấy sự cải thiện rõ rệt về tâm lý, hành vi và kỹ năng sống của học sinh tham gia chương trình giáo dục.  
- Đề nghị các nhà trường, gia đình và xã hội phối hợp chặt chẽ để triển khai các biện pháp giáo dục kỹ năng sống, góp phần hình thành thế hệ thanh thiếu niên có nhân cách và năng lực sống lành mạnh.

Hành động tiếp theo là triển khai rộng rãi các biện pháp đã được chứng minh hiệu quả, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện phương pháp giáo dục kỹ năng sống phù hợp với từng địa phương và đối tượng học sinh. Mời các nhà quản lý giáo dục, giáo viên, phụ huynh và các tổ chức liên quan cùng tham gia vào công cuộc nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng sống cho học sinh THPT.