Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ tại Việt Nam, việc thu hồi đất nông nghiệp để phát triển các khu công nghiệp và hạ tầng giao thông đã trở thành một xu hướng tất yếu. Tỷ lệ đô thị hóa nước ta hiện đạt khoảng 34% với tốc độ tăng khoảng 1% mỗi năm, tạo ra nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra không ít thách thức cho đời sống kinh tế - xã hội, đặc biệt là đối với các hộ gia đình nông thôn bị thu hồi đất. Trên địa bàn huyện Châu Thành, tỉnh Tiền Giang, từ năm 2018 đến 2020, số lượng hộ gia đình bị thu hồi đất nông nghiệp ngày càng tăng, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế và thu nhập của người dân.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung phân tích các yếu tố tác động đến sự thay đổi thu nhập của hộ gia đình nông thôn sau khi bị thu hồi đất nông nghiệp tại huyện Châu Thành. Nghiên cứu sử dụng dữ liệu sơ cấp thu thập từ 200 hộ dân, trong đó 100 hộ bị thu hồi đất và 100 hộ không bị thu hồi để so sánh, cùng với số liệu thứ cấp từ các cơ quan chuyên môn của tỉnh Tiền Giang. Phạm vi nghiên cứu giới hạn tại 4 xã: Thân Cửu Nghĩa, Tam Hiệp, Long Định và Điềm Hy, với dữ liệu thu thập trong giai đoạn 2018-2021.

Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ bổ sung luận cứ khoa học về ảnh hưởng của thu hồi đất đến thu nhập hộ gia đình nông thôn mà còn cung cấp cơ sở thực tiễn giúp các nhà quản lý địa phương xây dựng chính sách hỗ trợ, tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân bị ảnh hưởng, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại vùng nghiên cứu.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết kinh tế hộ gia đình và sinh kế bền vững, tập trung vào các khái niệm chính như:

  • Lao động nông thôn: Theo Luật Lao động (2019), lao động nông thôn bao gồm tất cả những người tham gia vào các hoạt động sản xuất nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ tại khu vực nông thôn, với đặc điểm lao động thời vụ, đa dạng về độ tuổi và trình độ thấp.

  • Thu nhập hộ gia đình: Thu nhập cá nhân và hộ gia đình được định nghĩa là tổng các khoản thu từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm thu nhập từ lao động, kinh doanh và các khoản chuyển nhượng, phản ánh khả năng tài chính và sinh kế của hộ.

  • Thu hồi đất: Theo Luật Đất đai (2013), thu hồi đất là việc Nhà nước thu hồi quyền sử dụng đất nhằm phục vụ các mục đích phát triển kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng, với các hình thức thu hồi khác nhau và ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của người sử dụng đất.

  • Mô hình nghiên cứu: Sử dụng mô hình hồi quy Binary Logistic để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến sự thay đổi thu nhập của hộ gia đình sau khi bị thu hồi đất. Các biến độc lập bao gồm tuổi, giới tính, trình độ học vấn, số lao động chính và phụ thuộc trong hộ, hoạt động tạo thu nhập, diện tích đất bị thu hồi, mục đích sử dụng tiền đền bù và điều kiện cơ sở hạ tầng giao thông.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu sơ cấp thông qua khảo sát trực tiếp 200 hộ gia đình tại 4 xã thuộc huyện Châu Thành, trong đó 100 hộ bị thu hồi đất và 100 hộ không bị thu hồi để so sánh. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các phòng ban chuyên môn của tỉnh Tiền Giang và huyện Châu Thành, bao gồm các báo cáo thống kê, danh sách hộ bị thu hồi đất và các tài liệu nghiên cứu trước.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu được chọn theo phương pháp ngẫu nhiên phân tầng dựa trên tỷ lệ thu hồi đất tại từng xã, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của dữ liệu.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS để thực hiện phân tích thống kê mô tả, kiểm định tương quan và hồi quy Binary Logistic nhằm đo lường mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến sự thay đổi thu nhập. Các kiểm định độ phù hợp mô hình như -2 Log Likelihood, kiểm định Wald và Chi-bình phương được áp dụng để đánh giá tính chính xác và ý nghĩa thống kê của mô hình.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu thứ cấp trong giai đoạn 2018-2020, khảo sát số liệu sơ cấp đến tháng 5 năm 2021, xử lý và phân tích dữ liệu trong năm 2021-2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của các yếu tố nhân khẩu học: Tuổi và giới tính của chủ hộ có tác động tích cực đến sự thay đổi thu nhập sau thu hồi đất. Cụ thể, các hộ có chủ hộ trong độ tuổi lao động và là nam giới có khả năng tăng thu nhập cao hơn, với mức ý nghĩa thống kê 5%.

  2. Trình độ học vấn và lao động trong hộ: Trình độ học vấn của chủ hộ và số lượng lao động chính trong gia đình là những yếu tố quan trọng, ảnh hưởng tích cực đến khả năng tăng thu nhập. Hộ gia đình có trình độ học vấn từ trung cấp trở lên và có nhiều lao động chính có tỷ lệ tăng thu nhập cao hơn khoảng 20% so với các hộ còn lại.

  3. Diện tích đất bị thu hồi và mục đích sử dụng tiền đền bù: Diện tích đất bị thu hồi có ảnh hưởng đáng kể đến thu nhập hộ gia đình. Hộ bị thu hồi diện tích lớn hơn thường gặp khó khăn hơn trong việc duy trì thu nhập. Tuy nhiên, mục đích sử dụng tiền đền bù cũng đóng vai trò quan trọng; những hộ sử dụng tiền đền bù để đầu tư sản xuất kinh doanh hoặc mua đất mới có khả năng tăng thu nhập cao hơn 15% so với hộ sử dụng cho tiêu dùng cá nhân.

  4. Hoạt động tạo thu nhập và cơ sở hạ tầng giao thông: Số lượng hoạt động tạo thu nhập đa dạng và điều kiện cơ sở hạ tầng giao thông tốt hơn giúp hộ gia đình tăng thu nhập hiệu quả. Các hộ tham gia vào nhiều hoạt động như kinh doanh, làm công nhân, chăn nuôi có tỷ lệ tăng thu nhập cao hơn 18% so với hộ chỉ dựa vào nông nghiệp truyền thống.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trong và ngoài nước, cho thấy trình độ học vấn và đa dạng hóa hoạt động kinh tế là những yếu tố then chốt giúp hộ gia đình thích ứng và cải thiện thu nhập sau khi mất đất nông nghiệp. Việc sử dụng tiền đền bù một cách hiệu quả, đặc biệt là đầu tư vào sản xuất kinh doanh, góp phần tạo ra nguồn thu nhập bền vững hơn so với việc tiêu dùng ngay lập tức.

Sự khác biệt về giới tính và tuổi tác phản ánh vai trò của nguồn lực lao động trong hộ gia đình, khi lao động nam và trong độ tuổi lao động có khả năng tiếp cận việc làm và cơ hội kinh tế tốt hơn. Điều kiện cơ sở hạ tầng giao thông thuận lợi cũng tạo điều kiện cho việc di chuyển, tiếp cận thị trường và việc làm, từ đó nâng cao thu nhập.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ tăng thu nhập theo từng nhóm trình độ học vấn, biểu đồ đường thể hiện mối quan hệ giữa diện tích đất bị thu hồi và mức độ thay đổi thu nhập, cùng bảng phân tích hồi quy Logistic chi tiết các hệ số và mức ý nghĩa của từng biến.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao trình độ học vấn và kỹ năng nghề cho lao động nông thôn: Tổ chức các khóa đào tạo nghề, tập huấn kỹ năng mềm và kiến thức quản lý tài chính nhằm giúp người dân thích nghi với môi trường kinh tế mới. Mục tiêu tăng tỷ lệ lao động có trình độ trung cấp trở lên lên ít nhất 30% trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các trung tâm đào tạo nghề địa phương.

  2. Hỗ trợ đa dạng hóa hoạt động tạo thu nhập: Khuyến khích và hỗ trợ người dân phát triển các ngành nghề phi nông nghiệp như thương mại, dịch vụ, sản xuất nhỏ lẻ thông qua các chương trình vay vốn ưu đãi và tư vấn kinh doanh. Mục tiêu tăng số lượng hộ tham gia hoạt động kinh tế đa ngành lên 40% trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: Ngân hàng chính sách xã hội, các tổ chức phi chính phủ.

  3. Quản lý và hướng dẫn sử dụng tiền đền bù hiệu quả: Xây dựng các chương trình tư vấn tài chính và đầu tư cho người dân nhận tiền đền bù, nhằm tránh tiêu dùng không hiệu quả và khuyến khích đầu tư phát triển sản xuất. Mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng tiền đền bù cho tiêu dùng cá nhân dưới 50% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: UBND xã, các tổ chức cộng đồng.

  4. Cải thiện cơ sở hạ tầng giao thông và dịch vụ hỗ trợ: Đầu tư nâng cấp hệ thống giao thông nông thôn, tạo điều kiện thuận lợi cho việc đi lại, vận chuyển hàng hóa và tiếp cận thị trường lao động. Mục tiêu nâng cấp ít nhất 70% đường giao thông nông thôn trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Giao thông Vận tải, UBND huyện.

  5. Tăng cường vai trò hỗ trợ của chính quyền địa phương: Thiết lập các kênh thông tin, hỗ trợ pháp lý và tư vấn việc làm cho người dân bị thu hồi đất, đồng thời giám sát việc thực hiện các chính sách hỗ trợ. Mục tiêu nâng cao mức độ hài lòng của người dân về chính sách hỗ trợ lên trên 80% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các ban ngành liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý và hoạch định chính sách địa phương: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chính sách hỗ trợ người dân bị thu hồi đất, từ đó nâng cao hiệu quả phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương.

  2. Các tổ chức phát triển và phi chính phủ: Thông tin về các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập giúp các tổ chức thiết kế chương trình hỗ trợ phù hợp, tập trung vào đào tạo nghề, hỗ trợ tài chính và phát triển sinh kế bền vững.

  3. Học viên, nghiên cứu sinh chuyên ngành kinh tế và phát triển nông thôn: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, mô hình phân tích và thực trạng tác động của thu hồi đất đến thu nhập hộ gia đình nông thôn.

  4. Người dân và cộng đồng bị ảnh hưởng bởi thu hồi đất: Hiểu rõ các yếu tố tác động và giải pháp đề xuất giúp người dân chủ động thích ứng, nâng cao khả năng sinh kế và cải thiện đời sống sau thu hồi đất.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thu hồi đất ảnh hưởng như thế nào đến thu nhập của hộ gia đình nông thôn?
    Thu hồi đất làm giảm diện tích canh tác, ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập từ nông nghiệp. Tuy nhiên, nếu người dân biết tận dụng tiền đền bù và chuyển đổi nghề nghiệp hiệu quả, thu nhập có thể được cải thiện hoặc duy trì ổn định.

  2. Yếu tố nào quan trọng nhất ảnh hưởng đến sự thay đổi thu nhập sau thu hồi đất?
    Trình độ học vấn của chủ hộ và mục đích sử dụng tiền đền bù là hai yếu tố quan trọng nhất, quyết định khả năng thích ứng và phát triển nguồn thu nhập mới.

  3. Làm thế nào để sử dụng tiền đền bù hiệu quả?
    Người dân nên ưu tiên đầu tư vào sản xuất kinh doanh, mua đất mới hoặc học nghề để tạo ra nguồn thu nhập bền vững thay vì tiêu dùng ngay lập tức.

  4. Vai trò của cơ sở hạ tầng giao thông trong việc tăng thu nhập là gì?
    Cơ sở hạ tầng giao thông tốt giúp người dân dễ dàng tiếp cận thị trường lao động, vận chuyển hàng hóa và mở rộng hoạt động kinh tế, từ đó nâng cao thu nhập.

  5. Chính quyền địa phương có thể làm gì để hỗ trợ người dân bị thu hồi đất?
    Chính quyền cần tổ chức đào tạo nghề, tư vấn tài chính, hỗ trợ vay vốn và giám sát việc thực hiện chính sách đền bù, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tiếp cận các dịch vụ hỗ trợ.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định được các yếu tố chính ảnh hưởng đến sự thay đổi thu nhập của hộ gia đình nông thôn sau khi bị thu hồi đất nông nghiệp tại huyện Châu Thành, bao gồm tuổi, giới tính, trình độ học vấn, số lao động, diện tích đất bị thu hồi và mục đích sử dụng tiền đền bù.
  • Mô hình hồi quy Binary Logistic cho thấy các biến này có ý nghĩa thống kê với mức ý nghĩa 5%, khẳng định vai trò quan trọng của từng yếu tố trong việc cải thiện thu nhập.
  • Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trong và ngoài nước, đồng thời phản ánh thực trạng kinh tế - xã hội tại địa phương.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao trình độ học vấn, đa dạng hóa hoạt động kinh tế, sử dụng hiệu quả tiền đền bù và cải thiện cơ sở hạ tầng giao thông.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi và đánh giá hiệu quả chính sách hỗ trợ nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững cho người dân bị thu hồi đất.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao sinh kế và thu nhập cho cộng đồng nông thôn bị ảnh hưởng bởi thu hồi đất tại huyện Châu Thành!