Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, việc thu hồi đất nông nghiệp để phát triển các khu công nghiệp, đô thị và cơ sở hạ tầng đã trở thành xu hướng tất yếu. Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (2009), mỗi năm Việt Nam thu hồi khoảng 73 nghìn ha đất nông nghiệp, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế của khoảng 2,5 triệu người, với trung bình 10 người mất việc làm trên mỗi ha đất thu hồi. Tỉnh Hậu Giang, với xuất phát điểm là một tỉnh thuần nông, cũng không nằm ngoài xu thế này khi từ năm 2005 đến 2013, huyện Châu Thành đã thu hồi gần 648 ha đất nông nghiệp để phát triển các khu công nghiệp và hạ tầng, trong đó dự án Trung tâm điện lực Sông Hậu thu hồi 135,098 ha đất, ảnh hưởng đến 734 hộ dân với tổng kinh phí bồi thường hơn 485 tỷ đồng.

Vấn đề nghiên cứu tập trung vào sự thay đổi thu nhập của người dân sau khi bị thu hồi đất tại Trung tâm điện lực Sông Hậu, tỉnh Hậu Giang, nhằm khảo sát, đánh giá và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập của họ. Mục tiêu cụ thể là làm rõ tình hình thu nhập trước và sau thu hồi đất, xác định các nhân tố tác động và đề xuất giải pháp nâng cao thu nhập cho người dân trong giai đoạn 2010-2015. Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc hỗ trợ chính sách bồi thường, tái định cư và phát triển sinh kế bền vững cho người dân bị ảnh hưởng, góp phần thúc đẩy công nghiệp hóa, đô thị hóa tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung sinh kế bền vững của DFID (1999), trong đó sinh kế được cấu thành từ năm loại vốn: vốn con người, vốn tài chính, vốn vật chất, vốn tự nhiên và vốn xã hội. Các yếu tố này tương tác và ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tạo thu nhập và ổn định cuộc sống của người dân sau thu hồi đất. Ngoài ra, các lý thuyết về tái định cư và phục hồi thu nhập của Ngân hàng Thế giới (2004) và Ngân hàng Phát triển Châu Á (2006) cũng được áp dụng để phân tích chính sách bồi thường, hỗ trợ đào tạo nghề và tạo việc làm nhằm phục hồi sinh kế cho người dân.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Thu hồi đất: Việc Nhà nước quyết định thu lại quyền sử dụng đất của người dân theo Luật Đất đai (2013).
  • Bồi thường và hỗ trợ: Giá trị trả lại cho người dân về quyền sử dụng đất và các khoản hỗ trợ ổn định đời sống, đào tạo nghề, tái định cư.
  • Sinh kế bền vững: Khả năng duy trì và phát triển các nguồn lực sinh kế để đảm bảo thu nhập và cuộc sống ổn định.
  • Mô hình hồi quy Binary Logistic: Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến xác suất cải thiện thu nhập của hộ gia đình sau thu hồi đất.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng kết hợp với phương pháp chọn mẫu phi xác suất. Tổng số hộ bị thu hồi đất tại Trung tâm điện lực Sông Hậu là 734 hộ, trong đó cỡ mẫu khảo sát là 153 hộ, được lựa chọn dựa trên công thức tính cỡ mẫu và yêu cầu phân tích hồi quy với 8 biến độc lập. Dữ liệu thu thập bao gồm:

  • Số liệu thứ cấp: Tài liệu quy hoạch, báo cáo của các cơ quan chức năng về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư.
  • Số liệu sơ cấp: Phỏng vấn sâu các hộ dân bằng bảng câu hỏi gồm thông tin chung, nguồn thu nhập, khó khăn và kiến nghị.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS và Excel với các phương pháp:

  • Thống kê mô tả để tổng hợp đặc điểm mẫu và tình hình thu nhập.
  • Hồi quy Binary Logistic để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến xác suất cải thiện thu nhập, với biến phụ thuộc là thu nhập tăng (1) hoặc không tăng (0).
  • Kiểm định mô hình bao gồm kiểm định Wald, Omnibus và hệ số R² Nagelkerke để đảm bảo độ tin cậy và phù hợp của mô hình.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình thu hồi đất và bồi thường: Từ năm 2010 đến 2015, huyện Châu Thành thu hồi 163,07 ha đất, trong đó 154,61 ha là đất nông nghiệp. Dự án Trung tâm điện lực Sông Hậu thu hồi 135,098 ha đất, ảnh hưởng đến 734 hộ với tổng kinh phí bồi thường 485,171 tỷ đồng. Diện tích đất thu hồi bình quân mỗi hộ là khoảng 2.953 m².

  2. Đặc điểm mẫu khảo sát: Trong 153 hộ khảo sát, 98,7% chủ hộ không có trình độ chuyên môn, trình độ học vấn chủ yếu từ cấp 1 đến cấp 3. Số lao động bình quân mỗi hộ là 3,28 người, trong đó lao động nông nghiệp giảm từ 80,87% xuống 67,33% sau thu hồi đất, lao động phi nông nghiệp tăng từ 19,13% lên 32,67%.

  3. Thay đổi thu nhập sau thu hồi đất: 49,67% hộ có thu nhập tăng, 41,83% không thay đổi và 8,5% giảm. Thu nhập tăng chủ yếu do chuyển đổi nghề nghiệp và sử dụng tiền đền bù đầu tư sản xuất kinh doanh. Trình độ học vấn cao hơn và số lao động nhiều hơn trong hộ có liên quan tích cực đến khả năng tăng thu nhập.

  4. Phân tích hồi quy Binary Logistic: Các yếu tố có ảnh hưởng tích cực và có ý nghĩa thống kê đến xác suất cải thiện thu nhập gồm: trình độ học vấn chủ hộ, số lao động trong hộ, lao động làm việc trong khu công nghiệp, diện tích đất thu hồi và việc sử dụng tiền đền bù để đầu tư sản xuất kinh doanh. Tỷ lệ người phụ thuộc có ảnh hưởng ngược chiều, làm giảm khả năng cải thiện thu nhập.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy việc thu hồi đất nông nghiệp ảnh hưởng sâu sắc đến sinh kế người dân, nhưng với chính sách bồi thường và hỗ trợ phù hợp, người dân có thể cải thiện thu nhập. Trình độ học vấn và số lao động trong hộ là những nguồn lực con người quan trọng giúp hộ gia đình thích nghi và chuyển đổi nghề nghiệp hiệu quả. Việc có lao động làm việc trong khu công nghiệp cũng tạo nguồn thu nhập ổn định, góp phần nâng cao mức sống.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với nhận định của Ngân hàng Thế giới và ADB về tầm quan trọng của hỗ trợ đào tạo nghề và tạo việc làm trong phục hồi sinh kế. Tuy nhiên, tỷ lệ hộ có thu nhập giảm vẫn tồn tại do hạn chế về trình độ, thiếu định hướng nghề nghiệp và sử dụng tiền đền bù chưa hiệu quả. Biểu đồ phân phối thu nhập và bảng phân tích hồi quy có thể minh họa rõ ràng sự phân bố và tác động của các yếu tố.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo nghề và tư vấn chuyển đổi nghề nghiệp: Cơ quan chức năng cần tổ chức các khóa đào tạo nghề phù hợp, tư vấn hướng nghiệp cho người dân bị thu hồi đất nhằm nâng cao kỹ năng và khả năng tìm kiếm việc làm trong khu công nghiệp hoặc các lĩnh vực phi nông nghiệp. Thời gian thực hiện trong vòng 1-2 năm sau thu hồi đất.

  2. Hỗ trợ tiếp cận vốn và khuyến khích đầu tư sản xuất kinh doanh: Cung cấp các gói tín dụng ưu đãi, hỗ trợ kỹ thuật và tư vấn quản lý tài chính để người dân sử dụng hiệu quả tiền đền bù đầu tư vào sản xuất, kinh doanh. Chủ thể thực hiện là các ngân hàng chính sách và tổ chức tín dụng địa phương, triển khai liên tục.

  3. Tăng cường chính sách bồi thường công bằng và minh bạch: Rà soát, điều chỉnh giá đất bồi thường sát với giá thị trường, đảm bảo người dân có đủ nguồn lực tái đầu tư và ổn định cuộc sống. Thực hiện ngay trong các dự án thu hồi đất mới.

  4. Phát triển các khu công nghiệp gắn với tạo việc làm cho người dân địa phương: Các chủ đầu tư khu công nghiệp cần ưu tiên tuyển dụng lao động địa phương, phối hợp với chính quyền địa phương để tạo cơ hội việc làm ổn định cho người dân bị thu hồi đất. Thời gian thực hiện song song với tiến độ dự án.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về đất đai và phát triển kinh tế xã hội: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư phù hợp, nâng cao hiệu quả phục hồi sinh kế cho người dân.

  2. Chủ đầu tư các dự án công nghiệp, hạ tầng: Áp dụng các giải pháp hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng nhằm giảm thiểu xung đột xã hội và đảm bảo tiến độ dự án.

  3. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo nghề: Tham khảo để thiết kế các chương trình đào tạo nghề, tư vấn chuyển đổi nghề nghiệp phù hợp với đặc điểm người dân bị thu hồi đất.

  4. Người dân và cộng đồng bị ảnh hưởng bởi thu hồi đất: Hiểu rõ quyền lợi, các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập và các cơ hội hỗ trợ để chủ động thích nghi và phát triển sinh kế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thu hồi đất ảnh hưởng như thế nào đến thu nhập của người dân?
    Thu hồi đất làm giảm diện tích đất sản xuất, ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn thu nhập từ nông nghiệp. Tuy nhiên, nếu có chính sách bồi thường và hỗ trợ phù hợp, người dân có thể chuyển đổi nghề nghiệp và đầu tư kinh doanh để cải thiện thu nhập.

  2. Yếu tố nào quan trọng nhất giúp người dân tăng thu nhập sau thu hồi đất?
    Trình độ học vấn của chủ hộ và số lao động trong hộ là hai yếu tố quan trọng nhất, giúp người dân tiếp cận việc làm mới và sử dụng hiệu quả nguồn lực tài chính từ tiền đền bù.

  3. Chính sách bồi thường hiện nay có đáp ứng được nhu cầu của người dân không?
    Chính sách bồi thường đã có nhiều cải tiến nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về mức giá đền bù thấp so với giá thị trường, gây khó khăn cho người dân trong việc tái đầu tư và ổn định cuộc sống.

  4. Làm thế nào để người dân sử dụng tiền đền bù hiệu quả?
    Người dân cần được tư vấn, đào tạo về quản lý tài chính và kỹ năng sản xuất kinh doanh, đồng thời tiếp cận các nguồn vốn ưu đãi để đầu tư phát triển sinh kế bền vững.

  5. Vai trò của khu công nghiệp trong việc cải thiện thu nhập của người dân là gì?
    Khu công nghiệp tạo ra nhiều cơ hội việc làm ổn định cho người dân địa phương, giúp họ chuyển đổi nghề nghiệp từ nông nghiệp sang công nghiệp, từ đó nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống.

Kết luận

  • Việc thu hồi đất tại Trung tâm điện lực Sông Hậu đã ảnh hưởng lớn đến sinh kế của 734 hộ dân với diện tích thu hồi 135,098 ha và kinh phí bồi thường hơn 485 tỷ đồng.
  • Gần 50% hộ dân khảo sát có thu nhập tăng sau thu hồi đất, nhờ chuyển đổi nghề nghiệp và sử dụng tiền đền bù đầu tư sản xuất kinh doanh.
  • Các yếu tố như trình độ học vấn, số lao động trong hộ, lao động làm việc trong khu công nghiệp, diện tích đất thu hồi và đầu tư từ tiền đền bù có ảnh hưởng tích cực đến thu nhập.
  • Tỷ lệ người phụ thuộc cao làm giảm khả năng cải thiện thu nhập của hộ gia đình.
  • Đề xuất các giải pháp đào tạo nghề, hỗ trợ vốn, cải thiện chính sách bồi thường và phát triển việc làm tại khu công nghiệp nhằm nâng cao thu nhập và ổn định cuộc sống người dân bị thu hồi đất.

Tiếp theo, cần triển khai các chương trình đào tạo nghề và hỗ trợ tài chính trong vòng 1-2 năm tới, đồng thời rà soát chính sách bồi thường để đảm bảo công bằng và hiệu quả. Các cơ quan quản lý và chủ đầu tư dự án được khuyến nghị phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp này, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững tại tỉnh Hậu Giang.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ quyền lợi và nâng cao sinh kế cho người dân bị thu hồi đất!