Tổng quan nghiên cứu

Việc thu hồi đất phục vụ phát triển kinh tế - xã hội tại huyện Củ Chi, TP. Hồ Chí Minh diễn ra mạnh mẽ trong giai đoạn 2015-2020 với hơn 26 dự án đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng như cụm công nghiệp, bến xe, bệnh viện, đường và cầu. Tổng số hộ dân bị ảnh hưởng lên đến khoảng 606 hộ, trong đó 241 hộ đủ điều kiện tái định cư. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá mức độ không hài lòng của các hộ dân bị thu hồi đất đối với chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, đồng thời phân tích tác động kinh tế - xã hội của các chính sách này đến thu nhập và sinh kế của người dân. Nghiên cứu tập trung khảo sát 7 dự án trọng điểm trên địa bàn huyện, sử dụng mẫu điều tra 150 hộ dân với tỷ lệ hài lòng và không hài lòng lần lượt là 40% và 60%. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách thu hồi đất và tái định cư giai đoạn 2021-2030, góp phần nâng cao đời sống người dân và đảm bảo phát triển bền vững địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư theo Luật Đất đai năm 2013 và các văn bản pháp luật liên quan. Lý thuyết về sự hài lòng được áp dụng để đánh giá mức độ thỏa mãn của người dân dựa trên mô hình “Kỳ vọng - Xác nhận” của Oliver (1980), trong đó sự hài lòng được xác định qua sự so sánh giữa kỳ vọng trước và cảm nhận sau khi trải nghiệm chính sách. Ngoài ra, mô hình Logistic được sử dụng để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến sự không hài lòng của hộ dân, bao gồm thu nhập hộ gia đình, tỷ lệ đất thu hồi, thời gian định cư, quy mô hộ gia đình và chênh lệch giá đất tái định cư so với giá bồi thường. Các khái niệm chính gồm: thu hồi đất, bồi thường về đất, hỗ trợ khi thu hồi đất, tái định cư và mức độ hài lòng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra chọn mẫu ngẫu nhiên với cỡ mẫu 150 hộ dân trong tổng số 241 hộ đủ điều kiện tái định cư tại 7 dự án trọng điểm trên địa bàn huyện Củ Chi. Số liệu sơ cấp được thu thập qua phiếu khảo sát trực tiếp và phỏng vấn chuyên gia, kết hợp với số liệu thứ cấp từ các cơ quan quản lý đất đai, UBND huyện và Trung tâm Phát triển quỹ đất TP. Hồ Chí Minh. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp hồi quy Logistic để xác định các nhân tố ảnh hưởng đến sự không hài lòng của người dân. Thời gian nghiên cứu tập trung trong năm 2020, với số liệu tổng hợp giai đoạn 2015-2020. Việc lựa chọn phương pháp phân tích hồi quy Logistic nhằm xử lý biến phụ thuộc nhị phân (hài lòng/không hài lòng) và đánh giá mức độ ảnh hưởng của các biến độc lập.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ không hài lòng của hộ dân: Trong 150 hộ khảo sát, có 60 hộ (40%) hài lòng và đồng ý với phương án tái định cư, trong khi 90 hộ (60%) không hài lòng và chưa đồng ý di dời. Tỷ lệ không hài lòng cao hơn phản ánh những bất cập trong chính sách bồi thường và tái định cư hiện hành.

  2. Ảnh hưởng đến thu nhập: Sau khi tái định cư, thu nhập từ sản xuất nông nghiệp giảm khoảng 30%, trong khi thu nhập từ kinh doanh, dịch vụ và lao động làm công tăng lên trung bình 25%. Sinh kế của hộ dân được cải thiện tổng thể, nhưng sự chuyển đổi nghề nghiệp còn nhiều khó khăn.

  3. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự không hài lòng: Mô hình Logistic cho thấy các yếu tố có tác động đáng kể gồm: thu nhập hộ gia đình (p < 0.01), tỷ lệ đất thu hồi (p < 0.05), thời gian định cư (p < 0.05), quy mô hộ gia đình (p < 0.1) và chênh lệch giá đất tái định cư so với giá bồi thường (p < 0.01). Cụ thể, hộ có thu nhập thấp, tỷ lệ đất thu hồi cao, thời gian định cư ngắn và chênh lệch giá đất lớn có xu hướng không hài lòng cao hơn.

  4. Thủ tục và quy trình bồi thường: Khoảng 35% hộ dân phản ánh thủ tục bồi thường còn phức tạp, thời gian nhận tiền chậm trễ, ảnh hưởng đến tiến độ bàn giao mặt bằng và tâm lý người dân.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến sự không hài lòng là do chính sách bồi thường chưa phản ánh đúng giá trị thị trường, đặc biệt là giá đất nông nghiệp chuyển sang phi nông nghiệp chưa được điều chỉnh kịp thời. Việc giảm thu nhập từ nông nghiệp buộc người dân phải chuyển đổi nghề nghiệp, trong khi các chính sách hỗ trợ đào tạo và tạo việc làm chưa đáp ứng đủ nhu cầu. So sánh với các nghiên cứu tại Đà Nẵng và Vĩnh Phúc, nơi có tỷ lệ hài lòng cao hơn do công tác bồi thường minh bạch và hỗ trợ việc làm hiệu quả, huyện Củ Chi cần cải thiện quy trình và chính sách hỗ trợ. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố mức độ hài lòng theo thu nhập và tỷ lệ đất thu hồi, cũng như bảng phân tích hồi quy Logistic minh họa mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Công khai minh bạch thông tin bồi thường: Tăng cường công khai quy trình, giá đất và phương án bồi thường để người dân nắm rõ, giảm thiểu khiếu kiện. Chủ thể thực hiện: UBND huyện và các phòng ban liên quan. Thời gian: trong vòng 6 tháng tới.

  2. Tăng cường hỗ trợ đào tạo nghề và tạo việc làm: Phát triển các chương trình đào tạo nghề phù hợp với nhu cầu thị trường, hỗ trợ người dân chuyển đổi nghề nghiệp hiệu quả, nâng cao thu nhập. Chủ thể thực hiện: Trung tâm dạy nghề huyện phối hợp với các doanh nghiệp. Thời gian: 2022-2025.

  3. Điều chỉnh chính sách bồi thường phù hợp với giá thị trường: Rà soát và cập nhật giá đất bồi thường sát với giá thị trường, đặc biệt đối với đất nông nghiệp chuyển đổi mục đích sử dụng. Chủ thể thực hiện: Sở Tài nguyên và Môi trường TP. Hồ Chí Minh. Thời gian: 1 năm.

  4. Rút ngắn thời gian giải quyết thủ tục bồi thường: Cải tiến quy trình hành chính, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan để đảm bảo người dân nhận tiền bồi thường kịp thời, tránh kéo dài gây bức xúc. Chủ thể thực hiện: UBND huyện và các phòng ban liên quan. Thời gian: 6-12 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về đất đai: Giúp hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, nâng cao hiệu quả quản lý đất đai tại địa phương.

  2. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành quản lý đất đai, phát triển nông thôn: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu về tác động xã hội của chính sách thu hồi đất.

  3. Doanh nghiệp đầu tư phát triển dự án hạ tầng và khu công nghiệp: Hiểu rõ tâm lý và nhu cầu của người dân bị ảnh hưởng để xây dựng phương án bồi thường hợp lý, giảm thiểu rủi ro pháp lý.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng dân cư: Nắm bắt thông tin về quyền lợi, chính sách hỗ trợ và các yếu tố ảnh hưởng đến đời sống người dân sau thu hồi đất, từ đó tham gia giám sát và đề xuất giải pháp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao người dân bị thu hồi đất lại không hài lòng với chính sách bồi thường?
    Nguyên nhân chủ yếu là do giá bồi thường chưa sát với giá thị trường, thủ tục kéo dài và hỗ trợ chuyển đổi nghề chưa hiệu quả, khiến người dân mất nguồn thu nhập chính từ nông nghiệp.

  2. Chính sách tái định cư ảnh hưởng thế nào đến sinh kế của người dân?
    Sau tái định cư, thu nhập từ nông nghiệp giảm khoảng 30%, nhưng thu nhập từ kinh doanh và lao động làm công tăng lên, tuy nhiên việc chuyển đổi nghề nghiệp còn nhiều khó khăn, ảnh hưởng đến ổn định sinh kế.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến sự không hài lòng của người dân?
    Thu nhập hộ gia đình, tỷ lệ đất thu hồi, thời gian định cư, quy mô hộ gia đình và chênh lệch giá đất tái định cư so với giá bồi thường là những yếu tố chính tác động đến mức độ không hài lòng.

  4. Làm thế nào để cải thiện mức độ hài lòng của người dân?
    Cần công khai minh bạch thông tin, điều chỉnh giá bồi thường sát thị trường, hỗ trợ đào tạo nghề và tạo việc làm, đồng thời rút ngắn thời gian giải quyết thủ tục bồi thường.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
    Các kết quả và giải pháp có thể tham khảo để áp dụng tại các địa phương có tình hình thu hồi đất tương tự, tuy nhiên cần điều chỉnh phù hợp với đặc thù từng vùng.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định được mức độ không hài lòng của 60% hộ dân bị thu hồi đất tại huyện Củ Chi do các bất cập trong chính sách bồi thường và tái định cư.
  • Thu nhập từ nông nghiệp giảm đáng kể sau tái định cư, trong khi thu nhập từ các ngành nghề khác tăng lên nhưng chưa đủ bù đắp.
  • Các yếu tố như thu nhập, tỷ lệ đất thu hồi, thời gian định cư và chênh lệch giá đất là nhân tố chính ảnh hưởng đến sự không hài lòng.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao mức độ hài lòng, bao gồm minh bạch thông tin, hỗ trợ đào tạo nghề, điều chỉnh giá bồi thường và cải tiến thủ tục hành chính.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các chính sách phù hợp trong giai đoạn 2021-2030 để đảm bảo quyền lợi và nâng cao đời sống người dân bị thu hồi đất.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời. Người dân và các bên liên quan được khuyến khích tham gia phản hồi nhằm hoàn thiện chính sách.