Tổng quan nghiên cứu

Tỉnh Bình Dương, với 28 khu công nghiệp trên tổng diện tích hơn 10.000 ha và khoảng 1.500 doanh nghiệp hoạt động, đã trở thành một trong những địa phương dẫn đầu cả nước về thu hút đầu tư công nghiệp. Trong đó, Khu công nghiệp VSIP 2 có quy mô 2.045 ha, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội của thị xã Tân Uyên và toàn tỉnh. Tuy nhiên, quá trình mở rộng khu công nghiệp này từ năm 2008 đến 2010 đã dẫn đến việc thu hồi đất nông nghiệp của nhiều hộ dân, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế và đời sống của họ.

Nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng thu nhập và việc làm của các hộ dân bị ảnh hưởng bởi dự án mở rộng VSIP 2, đồng thời xác định các nhân tố tác động đến kinh tế hộ gia đình sau thu hồi đất. Trên cơ sở đó, đề xuất các giải pháp khả thi nhằm nâng cao thu nhập và ổn định việc làm cho người dân trong vùng ảnh hưởng. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 110 hộ gia đình bị thu hồi đất tại thị xã Tân Uyên, với số liệu sơ cấp thu thập tháng 4 năm 2021 và số liệu thứ cấp từ năm 2019 đến 2021.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý trong việc hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, đào tạo nghề và tạo việc làm, góp phần ổn định đời sống người dân, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững tại khu vực có dự án công nghiệp mở rộng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Khung sinh kế bền vững của DFID (1999): Nhấn mạnh năm nguồn vốn sinh kế gồm vốn con người, vốn tài chính, vốn tự nhiên, vốn vật chất và vốn xã hội, ảnh hưởng đến khả năng tạo thu nhập và ổn định sinh kế của hộ gia đình sau thu hồi đất.

  • Lý thuyết về kinh tế hộ nông dân: Kinh tế hộ được hiểu là đơn vị sản xuất dựa chủ yếu vào sức lao động gia đình, chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố như quy mô lao động, trình độ học vấn, tuổi tác, tỷ lệ thành viên phụ thuộc và khả năng tiếp cận nguồn lực.

  • Mô hình phân tích hồi quy đa biến: Được sử dụng để xác định các nhân tố ảnh hưởng đến thu nhập hộ gia đình, bao gồm số lượng lao động trong và ngoài nông nghiệp, trình độ học vấn chủ hộ, khoảng cách đến chợ, số năm bị ảnh hưởng bởi dự án.

Các khái niệm chính bao gồm: thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư theo Luật Đất đai năm 2013; thu nhập hộ gia đình (bao gồm thu nhập từ nông nghiệp, phi nông nghiệp và các nguồn khác); việc làm và giải quyết việc làm cho người lao động bị thu hồi đất.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu sơ cấp thu thập từ khảo sát ngẫu nhiên 110 hộ gia đình bị ảnh hưởng trực tiếp bởi dự án mở rộng VSIP 2 tại thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dương. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của Ban Quản lý Khu công nghiệp Việt Nam - Singapore và các tài liệu liên quan từ năm 2019 đến 2021.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để trình bày đặc điểm mẫu và thực trạng kinh tế - xã hội; phân tích tần số để đánh giá phân phối các biến; phân tích hồi quy đa biến để kiểm định các nhân tố ảnh hưởng đến thu nhập hộ gia đình.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu sơ cấp trong tháng 4 năm 2021; phân tích và xử lý dữ liệu trong các tháng tiếp theo; hoàn thiện luận văn vào cuối năm 2021.

Cỡ mẫu 110 hộ được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên đơn giản, đảm bảo tính đại diện cho nhóm dân cư bị ảnh hưởng. Phương pháp hồi quy đa biến được lựa chọn nhằm mô hình hóa mối quan hệ giữa thu nhập hộ gia đình và các biến độc lập, đồng thời kiểm định các giả định về đa cộng tuyến, phương sai không đổi và không tương quan phần dư.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng đời sống kinh tế - xã hội: Kết quả khảo sát cho thấy đời sống kinh tế của các hộ dân bị ảnh hưởng có phần cải thiện so với trước khi thu hồi đất, với khoảng 65% hộ cho biết điều kiện nhà cửa và cơ sở vật chất được nâng cấp. Tuy nhiên, thu nhập và việc làm chưa có sự cải thiện rõ rệt; chỉ khoảng 40% hộ có thu nhập ổn định hơn trước.

  2. Thu nhập và việc làm: Thu nhập bình quân của các hộ sau thu hồi đất dao động trong khoảng 5-7 triệu đồng/tháng, tương đương hoặc thấp hơn thu nhập trước khi mất đất. Tỷ lệ lao động có việc làm ổn định chỉ đạt khoảng 55%, trong khi trước đó là 70%. Việc làm trong khu công nghiệp chiếm khoảng 35% tổng số lao động trong hộ.

  3. Các nhân tố ảnh hưởng đến thu nhập: Phân tích hồi quy đa biến cho thấy các yếu tố tích cực ảnh hưởng đến thu nhập gồm số lượng lao động trong nông nghiệp (hệ số β = 0.25), số lượng lao động ngoài nông nghiệp (β = 0.30), khoảng cách nhà đến chợ (β = 0.18) và trình độ học vấn của chủ hộ (β = 0.22). Ngược lại, số năm bị ảnh hưởng bởi dự án có tác động tiêu cực đến thu nhập (β = -0.20).

  4. Sử dụng tiền đền bù: Khoảng 60% hộ sử dụng tiền đền bù để đầu tư vào sản xuất nông nghiệp hoặc kinh doanh dịch vụ nhỏ; 25% dùng để xây dựng hoặc sửa chữa nhà cửa; 15% còn lại gửi tiết kiệm hoặc chi tiêu cá nhân.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mặc dù đời sống vật chất của các hộ dân được cải thiện nhờ tiền đền bù và hỗ trợ tái định cư, nhưng thu nhập và việc làm chưa được nâng cao tương xứng. Nguyên nhân chủ yếu là do nhiều lao động chưa được đào tạo nghề phù hợp, dẫn đến khó khăn trong việc tiếp cận việc làm ổn định tại khu công nghiệp. Khoảng cách đến chợ và trung tâm kinh tế cũng ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận thị trường và dịch vụ, từ đó tác động đến thu nhập.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với nghiên cứu tại tỉnh Vĩnh Long và Trà Vinh, khi việc làm và thu nhập là những yếu tố quyết định mức độ hài lòng về sinh kế sau thu hồi đất. Việc đầu tư vào đào tạo nghề và hỗ trợ tiếp cận tín dụng được khuyến nghị nhằm nâng cao năng lực lao động và đa dạng hóa nguồn thu nhập.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ lao động có việc làm trước và sau thu hồi đất, bảng phân tích hồi quy đa biến với các hệ số và mức ý nghĩa, cũng như biểu đồ tròn phân bổ sử dụng tiền đền bù của các hộ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo nghề cho lao động bị ảnh hưởng: Tổ chức các khóa đào tạo nghề phù hợp với nhu cầu tuyển dụng của các doanh nghiệp trong khu công nghiệp, nhằm nâng cao trình độ và kỹ năng lao động. Mục tiêu tăng tỷ lệ lao động có việc làm ổn định lên 70% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Lao động - Thương binh và Xã hội phối hợp với các trung tâm đào tạo nghề địa phương.

  2. Hỗ trợ tiếp cận tín dụng cho hộ dân: Tạo điều kiện cho các hộ vay vốn ưu đãi để đầu tư phát triển sản xuất, kinh doanh dịch vụ hoặc mở rộng quy mô sản xuất nông nghiệp. Mục tiêu tăng số hộ tiếp cận tín dụng lên 50% trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ngân hàng chính sách xã hội, UBND thị xã Tân Uyên.

  3. Phát triển các ngành nghề truyền thống và làng nghề: Khuyến khích và hỗ trợ phát triển các ngành nghề thủ công, dịch vụ truyền thống nhằm tạo việc làm tại chỗ, giảm áp lực chuyển đổi nghề nghiệp. Mục tiêu duy trì và phát triển ít nhất 3 làng nghề trong vùng trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Kinh tế thị xã, các tổ chức xã hội nghề nghiệp.

  4. Nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong giải quyết việc làm: Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người dân để đảm bảo chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư được thực hiện công bằng, minh bạch, đồng thời giám sát việc tạo việc làm cho người lao động bị ảnh hưởng. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh Bình Dương, Ban Quản lý Khu công nghiệp VSIP.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý nhà nước: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và đào tạo nghề, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển kinh tế xã hội tại các vùng có dự án thu hồi đất.

  2. Các nhà hoạch định chính sách phát triển công nghiệp và đô thị: Thông tin về tác động của thu hồi đất đến sinh kế người dân giúp cân nhắc các giải pháp phát triển bền vững, hài hòa giữa phát triển kinh tế và ổn định xã hội.

  3. Các tổ chức đào tạo nghề và hỗ trợ việc làm: Dữ liệu về nhu cầu và đặc điểm lao động bị ảnh hưởng giúp thiết kế các chương trình đào tạo phù hợp, nâng cao khả năng tiếp cận việc làm cho người dân.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, phát triển nông thôn: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển kinh tế hộ gia đình sau thu hồi đất trong bối cảnh công nghiệp hóa.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thu hồi đất ảnh hưởng như thế nào đến thu nhập của người dân?
    Thu hồi đất làm giảm diện tích đất sản xuất, ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn thu nhập từ nông nghiệp. Nghiên cứu cho thấy thu nhập của nhiều hộ không tăng hoặc giảm sau thu hồi do chưa có việc làm ổn định thay thế.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng tích cực đến thu nhập hộ gia đình sau thu hồi đất?
    Số lượng lao động trong và ngoài nông nghiệp, trình độ học vấn của chủ hộ, khoảng cách đến chợ là những yếu tố tích cực giúp tăng thu nhập. Ngược lại, thời gian bị ảnh hưởng bởi dự án càng dài thì thu nhập càng giảm.

  3. Tiền đền bù được sử dụng như thế nào?
    Phần lớn hộ dân sử dụng tiền đền bù để đầu tư vào sản xuất, kinh doanh dịch vụ hoặc xây dựng nhà cửa. Một số hộ gửi tiết kiệm hoặc chi tiêu cá nhân, tuy nhiên việc đầu tư sinh lợi chưa phổ biến.

  4. Giải pháp nào giúp cải thiện việc làm cho người dân bị thu hồi đất?
    Đào tạo nghề phù hợp, hỗ trợ tiếp cận tín dụng, phát triển làng nghề truyền thống và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước là những giải pháp thiết thực để tạo việc làm ổn định.

  5. Làm thế nào để chính quyền địa phương hỗ trợ người dân hiệu quả hơn?
    Cần tăng cường phối hợp giữa các ngành, minh bạch trong chính sách bồi thường, tổ chức các chương trình đào tạo nghề, hỗ trợ vay vốn và giám sát việc thực hiện các chính sách nhằm đảm bảo quyền lợi người dân.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích thực trạng thu nhập và việc làm của 110 hộ dân bị ảnh hưởng bởi dự án mở rộng Khu công nghiệp VSIP 2, cho thấy đời sống vật chất được cải thiện nhưng thu nhập và việc làm chưa ổn định.
  • Các nhân tố như số lượng lao động, trình độ học vấn và khoảng cách đến chợ có ảnh hưởng tích cực đến thu nhập, trong khi thời gian bị ảnh hưởng bởi dự án tác động tiêu cực.
  • Tiền đền bù được sử dụng đa dạng nhưng chưa tập trung vào đầu tư sinh lợi lâu dài.
  • Đề xuất các giải pháp đào tạo nghề, hỗ trợ tín dụng, phát triển làng nghề và nâng cao quản lý nhà nước nhằm cải thiện sinh kế người dân.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo gồm triển khai các chương trình đào tạo nghề, mở rộng hỗ trợ tín dụng và giám sát thực hiện chính sách để đảm bảo hiệu quả bền vững.

Mời các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng quan tâm tiếp tục nghiên cứu và áp dụng các giải pháp nhằm nâng cao đời sống kinh tế - xã hội cho người dân bị ảnh hưởng bởi các dự án phát triển công nghiệp.