Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa diễn ra mạnh mẽ tại Việt Nam, việc xây dựng các khu công nghiệp (KCN) và cụm công nghiệp (CCN) trở thành động lực quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế. Tỉnh Tây Ninh, với mục tiêu tăng trưởng kinh tế trên 8% giai đoạn 2015-2020, đã triển khai xây dựng CCN Tân Hội trên diện tích 51,8 ha tại xã Tân Hội, huyện Tân Châu. Tuy nhiên, việc thu hồi đất để xây dựng CCN đã ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống và thu nhập của người dân địa phương. Theo báo cáo của Tổng cục Quản lý đất đai (2018), tổng diện tích đất thu hồi cho các dự án đầu tư giai đoạn 2014-2017 là khoảng 2.577 ha, gây tác động không nhỏ đến sinh kế người dân.

Nghiên cứu này khảo sát 200 hộ dân bị thu hồi đất tại CCN Tân Hội nhằm phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến sự thay đổi thu nhập sau thu hồi đất. Kết quả sơ bộ cho thấy 131 hộ có thu nhập tăng hoặc không đổi, trong khi 69 hộ bị giảm thu nhập. Mục tiêu nghiên cứu là xác định các nhân tố tác động đến thu nhập hộ gia đình sau thu hồi đất, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao thu nhập và ổn định đời sống người dân. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào xã Tân Hội, với dữ liệu thu thập từ năm 2015 đến 2020, nhằm cung cấp thông tin thực tiễn phục vụ hoạch định chính sách phát triển kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung sinh kế bền vững của DFID (1999, 2003), trong đó sinh kế được hiểu là tập hợp các tài sản (vốn con người, xã hội, vật chất, tài chính, tự nhiên) và các hoạt động cần thiết để kiếm sống. Sinh kế bền vững là khả năng ứng phó và phục hồi trước các cú sốc, đồng thời không làm suy giảm nguồn lực tự nhiên. Đất đai được xem là tài sản tự nhiên quan trọng, đặc biệt đối với hộ nông dân, nên việc thu hồi đất ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế và thu nhập.

Luận văn áp dụng mô hình hồi quy Binary Logistic để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến xác suất cải thiện thu nhập của hộ gia đình sau thu hồi đất. Các biến độc lập gồm: trình độ học vấn chủ hộ, tuổi chủ hộ, tỷ lệ người phụ thuộc trong hộ, số lao động trong hộ, diện tích đất bị thu hồi, nguồn thu nhập khác, việc đầu tư tiền đền bù vào sản xuất kinh doanh, và có lao động làm việc trong CCN Tân Hội. Mô hình được xây dựng dựa trên các giả thuyết về mối quan hệ giữa các biến này với sự thay đổi thu nhập, được kiểm định qua các phương pháp thống kê.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu bao gồm số liệu thứ cấp từ các hồ sơ, báo cáo liên quan đến dự án thu hồi đất xây dựng CCN Tân Hội giai đoạn 2015-2020, và số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát 200 hộ dân bị thu hồi đất tại xã Tân Hội. Mẫu nghiên cứu được chọn theo phương pháp chọn mẫu toàn bộ, đảm bảo đủ điều kiện theo quy tắc N ≥ 50 + 8k với k = 8 biến độc lập.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 20 và Excel, kết hợp thống kê mô tả và mô hình hồi quy Binary Logistic để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến sự thay đổi thu nhập. Thời gian nghiên cứu tập trung vào so sánh thu nhập và điều kiện sống của người dân trước (năm 2015) và sau thu hồi đất (năm 2020). Phương pháp này giúp đánh giá chính xác tác động của thu hồi đất đến sinh kế hộ gia đình trong điều kiện thực tế địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ thay đổi thu nhập: Trong 200 hộ khảo sát, có 65,5% hộ có thu nhập tăng hoặc không đổi, trong khi 34,5% hộ bị giảm thu nhập sau thu hồi đất. Điều này cho thấy phần lớn hộ dân đã thích nghi hoặc cải thiện được thu nhập trong điều kiện mới.

  2. Yếu tố số lao động trong hộ: Số lao động trung bình trong các hộ có thu nhập tăng là khoảng 3,2 người, cao hơn so với nhóm hộ thu nhập giảm (khoảng 2,1 người). Số lao động nhiều giúp tăng khả năng tạo thu nhập, nâng cao xác suất cải thiện thu nhập lên đến 45%.

  3. Lao động làm việc trong CCN: Khoảng 40% hộ có ít nhất một lao động làm việc trong CCN Tân Hội, nhóm này có xác suất cải thiện thu nhập cao hơn 30% so với hộ không có lao động làm việc trong CCN.

  4. Trình độ học vấn chủ hộ: Hộ có chủ hộ có trình độ học vấn trung bình 8,5 năm trở lên có xu hướng cải thiện thu nhập tốt hơn, với xác suất tăng thu nhập cao hơn 25% so với nhóm trình độ thấp hơn.

  5. Diện tích đất bị thu hồi: Diện tích đất bị thu hồi trung bình là 1.200 m². Hộ bị thu hồi diện tích lớn hơn 1.500 m² có nguy cơ giảm thu nhập cao hơn 20% so với hộ bị thu hồi diện tích nhỏ hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy các yếu tố nhân khẩu học và kinh tế như số lao động, trình độ học vấn, và việc làm trong CCN đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện thu nhập sau thu hồi đất. Việc có lao động làm việc trong CCN không chỉ tạo nguồn thu nhập ổn định mà còn giúp hộ gia đình chuyển đổi nghề nghiệp hiệu quả. Diện tích đất bị thu hồi có ảnh hưởng tiêu cực đến thu nhập, đặc biệt với những hộ phụ thuộc nhiều vào đất nông nghiệp.

So sánh với các nghiên cứu tại các tỉnh khác như Vĩnh Long và Hòa Bình, kết quả tương đồng về vai trò của trình độ học vấn và lao động trong khu công nghiệp. Tuy nhiên, tỷ lệ hộ thu nhập giảm tại Tân Hội thấp hơn, phản ánh hiệu quả chính sách bồi thường và hỗ trợ tái định cư tại địa phương. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố thu nhập trước và sau thu hồi, bảng phân tích hồi quy và biểu đồ tỷ lệ lao động trong CCN để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo nghề và nâng cao trình độ học vấn: Chính quyền địa phương cần tổ chức các khóa đào tạo nghề phù hợp, nâng cao kỹ năng cho người dân, đặc biệt là chủ hộ và lao động trong độ tuổi lao động, nhằm tăng khả năng tiếp cận việc làm trong CCN. Mục tiêu nâng trình độ học vấn trung bình lên trên 9 năm trong vòng 3 năm tới.

  2. Hỗ trợ tạo việc làm trong CCN: Khuyến khích doanh nghiệp trong CCN ưu tiên tuyển dụng lao động địa phương, đồng thời xây dựng các chương trình giới thiệu việc làm, tư vấn nghề nghiệp cho người dân bị thu hồi đất. Mục tiêu tăng tỷ lệ lao động làm việc trong CCN lên 50% trong 2 năm.

  3. Chính sách bồi thường và hỗ trợ tái đầu tư: Cần cải thiện chính sách bồi thường đất sát với giá thị trường, đồng thời hỗ trợ người dân sử dụng tiền đền bù để đầu tư sản xuất kinh doanh hoặc phát triển các ngành nghề phi nông nghiệp. Thực hiện trong vòng 1 năm và đánh giá hiệu quả hàng năm.

  4. Phát triển hệ thống sinh kế đa dạng: Khuyến khích hộ gia đình phát triển các hoạt động kinh tế ngoài nông nghiệp như thương mại, dịch vụ, thủ công nghiệp nhằm giảm phụ thuộc vào đất nông nghiệp. Hỗ trợ kỹ thuật và vốn vay ưu đãi trong 3 năm tới.

  5. Tăng cường công tác truyền thông và tham vấn cộng đồng: Đảm bảo người dân được tham gia đầy đủ vào quá trình lập kế hoạch thu hồi đất và tái định cư, nâng cao nhận thức về quyền lợi và cơ hội phát triển sinh kế mới. Thực hiện liên tục và đánh giá định kỳ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý đất đai: Luận văn cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích giúp hoạch định chính sách bồi thường, hỗ trợ tái định cư và phát triển sinh kế cho người dân bị thu hồi đất.

  2. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực quản lý kinh tế và phát triển nông thôn: Tài liệu tham khảo hữu ích về mô hình phân tích tác động thu hồi đất đến thu nhập và sinh kế, đồng thời cung cấp phương pháp nghiên cứu kết hợp định lượng và định tính.

  3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong các khu công nghiệp, cụm công nghiệp: Hiểu rõ tác động xã hội của dự án đầu tư, từ đó xây dựng các chính sách tuyển dụng và hỗ trợ cộng đồng phù hợp, góp phần phát triển bền vững.

  4. Tổ chức phi chính phủ và các tổ chức hỗ trợ phát triển cộng đồng: Sử dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế các chương trình hỗ trợ đào tạo nghề, phát triển sinh kế và nâng cao đời sống cho người dân bị ảnh hưởng bởi thu hồi đất.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thu hồi đất ảnh hưởng như thế nào đến thu nhập của người dân?
    Thu hồi đất làm thay đổi nguồn lực sản xuất chính là đất đai, ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập nông nghiệp. Tuy nhiên, nếu có chính sách hỗ trợ tốt và người dân chuyển đổi nghề nghiệp thành công, thu nhập có thể được cải thiện hoặc duy trì ổn định.

  2. Yếu tố nào quan trọng nhất ảnh hưởng đến sự thay đổi thu nhập sau thu hồi đất?
    Số lao động trong hộ và việc có lao động làm việc trong CCN là hai yếu tố quan trọng nhất, giúp tăng khả năng tạo thu nhập và ổn định sinh kế.

  3. Chính sách bồi thường hiện nay có đáp ứng được nhu cầu của người dân không?
    Chính sách bồi thường đã được cải thiện nhưng vẫn còn khoảng cách so với giá thị trường, cần tiếp tục điều chỉnh để đảm bảo quyền lợi người dân và hỗ trợ họ tái đầu tư hiệu quả.

  4. Làm thế nào để người dân có thể chuyển đổi nghề nghiệp sau khi mất đất?
    Thông qua đào tạo nghề, hỗ trợ vay vốn và tạo việc làm trong các khu công nghiệp hoặc các ngành nghề phi nông nghiệp, người dân có thể chuyển đổi nghề nghiệp và cải thiện thu nhập.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
    Mặc dù nghiên cứu tập trung tại Tây Ninh, các kết quả và phương pháp phân tích có thể tham khảo và điều chỉnh phù hợp để áp dụng cho các địa phương có hoàn cảnh tương tự.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định được 7 yếu tố chính ảnh hưởng đến sự thay đổi thu nhập của hộ dân sau thu hồi đất tại CCN Tân Hội, bao gồm số lao động trong hộ, lao động làm việc trong CCN, trình độ học vấn, đầu tư sản xuất kinh doanh, tuổi chủ hộ, diện tích đất bị thu hồi và tỷ lệ người phụ thuộc.
  • Phần lớn hộ dân (65,5%) có thu nhập tăng hoặc không đổi, cho thấy hiệu quả bước đầu của chính sách bồi thường và hỗ trợ tái định cư.
  • Mô hình hồi quy Binary Logistic cho thấy các yếu tố nhân khẩu học và kinh tế có tác động mạnh mẽ đến khả năng cải thiện thu nhập.
  • Đề xuất các giải pháp đào tạo nghề, hỗ trợ việc làm, cải thiện chính sách bồi thường và phát triển sinh kế đa dạng nhằm nâng cao đời sống người dân.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho chính quyền địa phương trong việc xây dựng chính sách phát triển kinh tế xã hội bền vững tại Tây Ninh và các vùng có thu hồi đất tương tự.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu với quy mô lớn hơn để đánh giá toàn diện hơn về tác động thu hồi đất đến sinh kế người dân. Các nhà hoạch định chính sách và các bên liên quan được khuyến khích sử dụng kết quả nghiên cứu này làm tài liệu tham khảo để nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển kinh tế địa phương.