Tổng quan nghiên cứu

Khu kinh tế Nhơn Hội, thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định, được thành lập từ năm 2005 với tổng diện tích quy hoạch khoảng 12.000 ha, chiếm gần 2% diện tích tự nhiên của tỉnh. Qua hơn 10 năm phát triển, khu kinh tế này đã hoàn thành giai đoạn đầu xây dựng cơ sở hạ tầng, chuyển đổi từ vùng đất đồi cát chủ yếu trồng dương và bạch đàn sang khu công nghiệp, đô thị và dịch vụ có quy mô lớn. Tuy nhiên, việc thu hút đầu tư còn gặp nhiều khó khăn khi chỉ có 6 dự án sản xuất đi vào hoạt động trong tổng số 26 dự án.

Việc thu hồi đất để phát triển khu kinh tế đã ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế của người dân bị thu hồi đất, với 146 hộ dân được khảo sát cho thấy có tới 74% lao động trong độ tuổi không có việc làm sau thu hồi đất. Nguồn vốn tự nhiên của người dân chuyển thành vốn tài chính và vật chất, trong khi vốn con người và xã hội ít được phát huy. Đời sống kinh tế của các nhóm hộ bị ảnh hưởng khác nhau tùy theo diện tích đất thu hồi, trong khi đời sống văn hóa, xã hội nhìn chung được cải thiện.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá tác động của công tác giải phóng mặt bằng đến sinh kế người dân tại Khu kinh tế Nhơn Hội, từ đó đề xuất các chính sách và giải pháp ổn định, nâng cao đời sống người dân. Phạm vi nghiên cứu tập trung từ năm 2005 đến 2015, tại các xã, phường nằm trong ranh giới khu kinh tế. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ hoạch định chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và phát triển bền vững khu kinh tế, đồng thời góp phần giảm thiểu các tranh chấp, khiếu kiện liên quan đến thu hồi đất.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng khung sinh kế bền vững của DFID (1999), tập trung vào năm loại vốn chính ảnh hưởng đến sinh kế người dân: vốn tự nhiên, vốn con người, vốn xã hội, vốn vật chất và vốn tài chính. Khung này giúp phân tích tác động của thu hồi đất đến từng loại vốn, từ đó đánh giá sự thay đổi trong sinh kế của người dân.

Ngoài ra, nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về chính sách thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư theo Luật Đất đai 2013 và các nghị định hướng dẫn như Nghị định 47/2014/NĐ-CP, Thông tư 37/2014/TT-BTNMT. Khung lý thuyết của Ngân hàng Thế giới về tái định cư cũng được sử dụng để đánh giá hiệu quả công tác tái định cư, bao gồm các yếu tố như đền bù tài sản, hỗ trợ di dời và tái thiết cuộc sống mới.

Các khái niệm chính bao gồm: thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, sinh kế bền vững, vốn sinh kế (natural capital, human capital, social capital, physical capital, financial capital), và chiến lược sinh kế.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu bao gồm số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật, báo cáo của UBND tỉnh Bình Định, Ban Quản lý Khu kinh tế, Sở Tài nguyên và Môi trường, các nghiên cứu khoa học và tài liệu liên quan.

Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát điều tra 146 hộ dân bị thu hồi đất tại Khu kinh tế Nhơn Hội, phân thành ba nhóm theo diện tích đất thu hồi (<30%, 30-70%, >70%). Phiếu điều tra gồm ba phần: thông tin chung hộ gia đình, đánh giá các nguồn vốn sinh kế trước và sau thu hồi đất, và ý kiến đề xuất của người dân về chính sách thu hồi đất.

Phương pháp phân tích chủ đạo là phương pháp so sánh, sử dụng phần mềm Excel để xử lý số liệu, so sánh các nguồn vốn sinh kế trước và sau thu hồi đất. Ngoài ra, phương pháp chuyên gia được áp dụng qua phỏng vấn các cán bộ, chuyên gia có kinh nghiệm trong công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng và tái định cư nhằm bổ sung thông tin định tính.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng phát triển Khu kinh tế Nhơn Hội: Khu kinh tế có tổng diện tích 12.000 ha, trong đó đất cát biển và đất đồi núi chiếm gần 70%, thuận lợi cho quy hoạch và xây dựng. Qua 10 năm, cơ sở hạ tầng cơ bản được hoàn thiện, tuy nhiên chỉ có 6/26 dự án đi vào hoạt động, 20 dự án còn dang dở.

  2. Tình hình thu hồi đất và bồi thường: 146 hộ dân bị thu hồi đất được khảo sát, trong đó nhóm có diện tích thu hồi trên 70% chiếm 69%. Chính sách bồi thường và hỗ trợ được thực hiện theo quy định của tỉnh, ưu tiên hỗ trợ tiền mặt và tái định cư. Tuy nhiên, việc hỗ trợ đào tạo nghề và tạo việc làm chưa đáp ứng nhu cầu thực tế.

  3. Ảnh hưởng đến sinh kế người dân: Sau thu hồi đất, 74% lao động trong độ tuổi không có việc làm ổn định. Nguồn vốn tự nhiên (đất đai) chuyển thành vốn tài chính và vật chất, nhưng vốn con người và xã hội ít được phát huy. Thu nhập của các nhóm hộ giảm trung bình 30-50% tùy theo diện tích đất thu hồi. Đời sống văn hóa, xã hội được cải thiện nhẹ do tái định cư và các chính sách hỗ trợ xã hội.

  4. Chiến lược sinh kế: Người dân chủ yếu chuyển sang các hoạt động phi nông nghiệp, tuy nhiên do trình độ thấp và thiếu kỹ năng, nhiều người thất nghiệp hoặc làm việc không ổn định. Việc sử dụng tiền bồi thường chủ yếu để tiêu dùng, xây dựng nhà cửa, ít đầu tư vào phát triển sinh kế bền vững.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy thu hồi đất tại Khu kinh tế Nhơn Hội đã tạo ra cú sốc lớn đối với sinh kế người dân, đặc biệt là nhóm có diện tích thu hồi lớn. Việc chuyển đổi vốn sinh kế chủ yếu tập trung vào vốn tài chính và vật chất, trong khi vốn con người và xã hội chưa được khai thác hiệu quả, dẫn đến nguy cơ mất ổn định sinh kế lâu dài.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác như Hà Nội, Hải Phòng và Vĩnh Phúc, tình trạng thất nghiệp và khó khăn trong chuyển đổi nghề cũng là vấn đề phổ biến. Các chính sách hỗ trợ đào tạo nghề và tạo việc làm chưa đồng bộ, chưa sát với nhu cầu thực tế của người dân.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ lao động có việc làm trước và sau thu hồi đất, bảng phân tích nguồn vốn sinh kế trước và sau thu hồi, cũng như biểu đồ biến động thu nhập theo nhóm diện tích đất thu hồi. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ ràng tác động tiêu cực của thu hồi đất đến sinh kế và hiệu quả các chính sách hỗ trợ hiện hành.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện chính sách bồi thường và hỗ trợ: Cần điều chỉnh mức bồi thường phù hợp với giá thị trường và đảm bảo tính công khai, minh bạch để tạo niềm tin cho người dân. Mở rộng các hình thức hỗ trợ không chỉ bằng tiền mà còn bằng đất dịch vụ, cổ phần trong dự án để người dân có lợi ích lâu dài.

  2. Tăng cường đào tạo nghề và tạo việc làm: Xây dựng các chương trình đào tạo nghề sát với nhu cầu thị trường lao động, ưu tiên đào tạo tại chỗ và hỗ trợ vay vốn phát triển sản xuất, kinh doanh. Đẩy mạnh phối hợp giữa các cơ sở đào tạo, doanh nghiệp và chính quyền địa phương để nâng cao hiệu quả đào tạo và giải quyết việc làm.

  3. Quy hoạch sử dụng đất hợp lý: Ưu tiên xây dựng các khu công nghiệp, khu đô thị ở vùng đất ít ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp và dân cư, giảm thiểu diện tích đất thu hồi. Đồng thời, phát triển hạ tầng đồng bộ để tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tái định cư và phát triển sinh kế mới.

  4. Tổ chức tái định cư và hỗ trợ ổn định đời sống: Xây dựng khu tái định cư với điều kiện sống tốt hơn nơi ở cũ, đảm bảo hạ tầng kỹ thuật và xã hội đầy đủ. Hỗ trợ người dân trong việc tiếp cận dịch vụ y tế, giáo dục, an sinh xã hội và các hoạt động cộng đồng nhằm tăng cường vốn xã hội.

Các giải pháp trên nên được triển khai trong vòng 3-5 năm tới, với sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư nhằm đảm bảo phát triển bền vững Khu kinh tế Nhơn Hội và nâng cao đời sống người dân.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Giúp hiểu rõ tác động của thu hồi đất đến sinh kế người dân, từ đó xây dựng chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư hiệu quả hơn.

  2. Các nhà đầu tư và doanh nghiệp trong khu kinh tế: Nắm bắt được các vấn đề xã hội liên quan đến thu hồi đất, góp phần xây dựng mối quan hệ tốt với cộng đồng và đảm bảo tiến độ dự án.

  3. Các tổ chức nghiên cứu và phát triển: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích khoa học để phát triển các chương trình hỗ trợ sinh kế, đào tạo nghề và phát triển cộng đồng.

  4. Cộng đồng dân cư và các tổ chức xã hội: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ và các chính sách hỗ trợ khi bị thu hồi đất, từ đó chủ động tham gia vào quá trình tái định cư và phát triển sinh kế mới.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thu hồi đất ảnh hưởng như thế nào đến sinh kế người dân?
    Thu hồi đất làm mất đi nguồn vốn tự nhiên quan trọng là đất đai, dẫn đến giảm thu nhập, tăng tỷ lệ thất nghiệp và thay đổi chiến lược sinh kế. Người dân phải chuyển đổi nghề hoặc phụ thuộc vào tiền bồi thường, gây khó khăn trong ổn định cuộc sống.

  2. Chính sách bồi thường hiện nay có đáp ứng được nhu cầu người dân không?
    Chính sách bồi thường đã cải thiện về mặt pháp lý và mức hỗ trợ, nhưng vẫn còn hạn chế về tính công khai, minh bạch và chưa đa dạng hình thức hỗ trợ, chưa tạo điều kiện cho sinh kế bền vững.

  3. Làm thế nào để người dân có thể ổn định sinh kế sau khi mất đất?
    Cần có chương trình đào tạo nghề phù hợp, hỗ trợ vay vốn phát triển sản xuất, tạo việc làm tại chỗ và xây dựng khu tái định cư với điều kiện sống tốt hơn, đồng thời phát huy vốn xã hội và con người.

  4. Tại sao tỷ lệ lao động thất nghiệp sau thu hồi đất lại cao?
    Nguyên nhân chính là trình độ học vấn và kỹ năng nghề thấp, thiếu cơ hội việc làm phù hợp, cùng với việc chuyển đổi nghề không hiệu quả và thiếu sự hỗ trợ đào tạo nghề sát thực tế.

  5. Các giải pháp quy hoạch đất có thể giảm thiểu tác động tiêu cực như thế nào?
    Quy hoạch hợp lý giúp giảm diện tích đất nông nghiệp bị thu hồi, tránh ảnh hưởng đến khu dân cư, đồng thời phát triển hạ tầng đồng bộ tạo điều kiện thuận lợi cho tái định cư và phát triển kinh tế mới.

Kết luận

  • Khu kinh tế Nhơn Hội đã phát triển cơ sở hạ tầng cơ bản nhưng thu hút đầu tư còn hạn chế, ảnh hưởng đến sinh kế người dân bị thu hồi đất.
  • Thu hồi đất gây mất vốn tự nhiên, chuyển đổi sang vốn tài chính và vật chất, trong khi vốn con người và xã hội chưa được khai thác hiệu quả.
  • Tỷ lệ lao động thất nghiệp sau thu hồi đất lên tới 74%, thu nhập giảm đáng kể, đời sống kinh tế gặp nhiều khó khăn.
  • Các chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư đã được thực hiện nhưng chưa đồng bộ và chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu người dân.
  • Cần triển khai các giải pháp đồng bộ về chính sách, đào tạo nghề, quy hoạch đất và tổ chức tái định cư nhằm ổn định và nâng cao đời sống người dân, góp phần phát triển bền vững Khu kinh tế Nhơn Hội.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và nhà đầu tư cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, giám sát và đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời. Người dân và các tổ chức xã hội nên tích cực tham gia vào quá trình này để bảo vệ quyền lợi và phát triển sinh kế bền vững.