Tổng quan nghiên cứu

Việc thu hồi đất phục vụ cho phát triển các khu công nghiệp, đô thị hóa và công nghiệp hóa là xu hướng tất yếu trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam. Tỉnh Bến Tre, thuộc vùng đồng bằng sông Cửu Long, đã thực hiện thu hồi đất với diện tích khoảng 1.365,35 ha cho 391 dự án từ năm 2005 đến 2013, trong đó hai khu công nghiệp lớn là Giao Long và An Hiệp chiếm phần diện tích đáng kể. Việc thu hồi đất đã tác động trực tiếp đến sinh kế và thu nhập của người dân, đặc biệt là các hộ nông dân bị thu hồi đất nông nghiệp.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá sự thay đổi thu nhập của người dân sau khi bị thu hồi đất tại hai khu công nghiệp Giao Long và An Hiệp, làm rõ các nhân tố ảnh hưởng đến sự thay đổi này và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao thu nhập, ổn định đời sống cho người dân. Nghiên cứu sử dụng số liệu sơ cấp từ khảo sát 150 hộ gia đình bị thu hồi đất, chiếm khoảng 23% tổng số hộ bị thu hồi tại hai khu công nghiệp, cùng với số liệu thứ cấp từ các báo cáo và thống kê của tỉnh trong giai đoạn 2005-2013.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, góp phần giảm thiểu các hệ lụy xã hội, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững tại địa phương. Các chỉ số kinh tế như tốc độ tăng trưởng GDP bình quân 6,72%/năm và thu nhập bình quân đầu người năm 2013 đạt 28,479 triệu đồng/năm cho thấy sự phát triển kinh tế của tỉnh, tuy nhiên vẫn còn nhiều thách thức trong việc đảm bảo sinh kế cho người dân bị thu hồi đất.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khung sinh kế bền vững của Cơ quan Phát triển Quốc tế Vương quốc Anh (DFID, 2003), trong đó sinh kế được cấu thành từ năm loại tài sản chính: vốn con người, vốn tự nhiên, vốn tài chính, vốn vật chất và vốn xã hội. Mô hình này giúp phân tích tác động của việc thu hồi đất đến các nguồn lực sinh kế của người dân, từ đó đánh giá sự thay đổi thu nhập và ổn định cuộc sống.

Hai nhóm chính sách sinh kế được xem xét gồm: nhóm chính sách sinh kế hỗ trợ chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ nông nghiệp sang công nghiệp, và nhóm dễ bị tổn thương gồm những người dân bị thu hồi đất. Các khái niệm chính bao gồm: trình độ học vấn, số lao động trong hộ, tỉ lệ phụ thuộc, diện tích đất thu hồi, khả năng đầu tư sản xuất kinh doanh, và lao động làm việc trong khu công nghiệp.

Ngoài ra, nghiên cứu tham khảo các lý thuyết về tác động của thu hồi đất đến sinh kế và thu nhập từ các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) và Ngân hàng Thế giới (WB), cũng như các nghiên cứu trong và ngoài nước về ảnh hưởng của thu hồi đất đến đời sống người dân.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu sơ cấp và thứ cấp. Số liệu sơ cấp được thu thập từ khảo sát trực tiếp 150 hộ gia đình bị thu hồi đất tại hai khu công nghiệp Giao Long và An Hiệp, chiếm khoảng 23% tổng số hộ bị thu hồi đất tại địa phương. Mẫu được chọn ngẫu nhiên, đảm bảo tính đại diện về mặt không gian và mật độ dân cư.

Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của UBND tỉnh Bến Tre, Sở Lao động Thương binh và Xã hội, Trung tâm Phát triển quỹ đất huyện, và các báo cáo thống kê từ năm 2005 đến 2013.

Phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả, kiểm định Chi bình phương (Chi)2 để xác định ý nghĩa thống kê của các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập, và mô hình hồi quy Binary logit để phân tích xác suất thay đổi thu nhập của hộ gia đình sau khi bị thu hồi đất. Mô hình Binary logit được lựa chọn do biến phụ thuộc là biến nhị phân (thu nhập tăng hoặc không đổi = 1, thu nhập giảm = 0).

Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2005-2013, phù hợp với thời gian thu thập số liệu và các chính sách thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư được áp dụng tại tỉnh Bến Tre.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tác động của thu hồi đất đến thu nhập hộ gia đình: Trong số 150 hộ khảo sát, có 49,33% hộ có thu nhập tăng hoặc không đổi sau khi bị thu hồi đất, 30% giữ nguyên thu nhập và 20,67% giảm thu nhập. Thu nhập tăng chủ yếu do các hộ đầu tư sản xuất kinh doanh hoặc có lao động làm việc trong khu công nghiệp.

  2. Ảnh hưởng của lao động trong khu công nghiệp: 61,97% hộ có lao động làm việc trong khu công nghiệp có thu nhập tăng, so với 37,97% hộ không có lao động trong khu công nghiệp. Tỉ lệ hộ có thu nhập giảm ở nhóm có lao động trong khu công nghiệp là 15,5%, thấp hơn nhóm không có lao động (25,3%).

  3. Các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập: Qua kiểm định Chi bình phương, hai yếu tố có ý nghĩa thống kê rõ ràng là quyết định đầu tư sản xuất kinh doanh (Chi)2 = 20,0057 > 3,841 và tỉ lệ phụ thuộc trong hộ (Chi)2 = 54,9373 > 19,675. Quyết định đầu tư làm tăng thu nhập, trong khi tỉ lệ phụ thuộc cao làm giảm thu nhập hộ.

  4. Kết quả mô hình hồi quy Binary logit: Mô hình cho thấy biến đầu tư sản xuất kinh doanh và tỉ lệ phụ thuộc có ý nghĩa thống kê với mức độ tin cậy 99%, ảnh hưởng tích cực và tiêu cực tương ứng đến xác suất thu nhập tăng. Các biến khác như trình độ học vấn, diện tích đất thu hồi, lao động trong khu công nghiệp không có ý nghĩa thống kê rõ ràng.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy việc thu hồi đất không đồng nghĩa với việc thu nhập của người dân bị giảm, mà còn tạo cơ hội tăng thu nhập nếu người dân biết tận dụng tiền đền bù để đầu tư sản xuất kinh doanh hoặc có việc làm ổn định trong các khu công nghiệp. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho thấy chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ nông nghiệp sang công nghiệp có thể nâng cao thu nhập và cải thiện sinh kế.

Tuy nhiên, một bộ phận người dân vẫn gặp khó khăn do thiếu kỹ năng, trình độ học vấn thấp, hoặc không có việc làm ổn định, dẫn đến thu nhập giảm. Tỉ lệ phụ thuộc cao trong hộ gia đình làm giảm khả năng tích lũy và đầu tư, ảnh hưởng tiêu cực đến thu nhập.

Các chính sách bồi thường, hỗ trợ tái định cư và đào tạo nghề cần được cải thiện để hỗ trợ người dân thích nghi với cuộc sống mới, giảm thiểu các bất bình đẳng và rủi ro xã hội. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố thu nhập theo nhóm hộ có và không có lao động trong khu công nghiệp, bảng so sánh kết quả kiểm định Chi bình phương và bảng hệ số hồi quy Binary logit để minh họa rõ ràng các nhân tố ảnh hưởng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo nghề và hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp: Cơ quan chức năng cần tổ chức các khóa đào tạo nghề phù hợp cho người dân bị thu hồi đất, đặc biệt là lao động nữ và người trung niên, nhằm nâng cao kỹ năng, đáp ứng yêu cầu tuyển dụng của các doanh nghiệp trong khu công nghiệp. Mục tiêu tăng tỷ lệ lao động qua đào tạo lên trên 60% trong vòng 3 năm.

  2. Khuyến khích và hỗ trợ đầu tư sản xuất kinh doanh: Cung cấp các gói tín dụng ưu đãi, tư vấn kỹ thuật và hỗ trợ tiếp cận thị trường cho các hộ dân sử dụng tiền đền bù để đầu tư sản xuất kinh doanh, nhằm tăng thu nhập bền vững. Thực hiện trong vòng 2 năm với sự phối hợp của các ngân hàng và tổ chức phát triển kinh tế địa phương.

  3. Cải thiện chính sách bồi thường và tái định cư: Rà soát, điều chỉnh chính sách bồi thường để đảm bảo công bằng, minh bạch, phù hợp với giá thị trường, đồng thời xây dựng các khu tái định cư có cơ sở hạ tầng và dịch vụ xã hội đầy đủ, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân ổn định cuộc sống. Thực hiện trong vòng 1-2 năm.

  4. Tăng cường công tác tuyên truyền và vận động: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động người dân hiểu rõ chính sách thu hồi đất, quyền lợi và nghĩa vụ, giảm thiểu khiếu kiện, tạo sự đồng thuận cao trong cộng đồng. Chủ thể thực hiện là các cấp chính quyền địa phương, trong vòng 6 tháng đến 1 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về đất đai và phát triển kinh tế: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng, điều chỉnh chính sách bồi thường, hỗ trợ tái định cư và phát triển kinh tế địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách công: Tham khảo để thiết kế các chương trình đào tạo nghề, hỗ trợ sinh kế cho người dân bị thu hồi đất, góp phần giảm thiểu rủi ro xã hội.

  3. Các tổ chức tài chính và ngân hàng: Hiểu rõ nhu cầu và khả năng đầu tư của người dân bị thu hồi đất để thiết kế các sản phẩm tín dụng phù hợp, hỗ trợ phát triển sản xuất kinh doanh.

  4. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành chính sách công, kinh tế phát triển: Tài liệu tham khảo về phương pháp nghiên cứu, mô hình phân tích và thực trạng tác động của thu hồi đất đến sinh kế người dân tại vùng đồng bằng sông Cửu Long.

Câu hỏi thường gặp

  1. Việc thu hồi đất có làm giảm thu nhập của người dân không?
    Không hoàn toàn. Khoảng 49,33% hộ dân khảo sát có thu nhập tăng hoặc không đổi sau khi bị thu hồi đất, đặc biệt là những hộ biết đầu tư sản xuất kinh doanh hoặc có lao động làm việc trong khu công nghiệp.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến sự thay đổi thu nhập của người dân?
    Quyết định đầu tư sản xuất kinh doanh và tỉ lệ phụ thuộc trong hộ là hai yếu tố có ảnh hưởng thống kê rõ ràng, trong đó đầu tư làm tăng thu nhập, còn tỉ lệ phụ thuộc cao làm giảm thu nhập.

  3. Lao động làm việc trong khu công nghiệp có giúp tăng thu nhập không?
    Có. Hộ có lao động làm việc trong khu công nghiệp có tỉ lệ thu nhập tăng cao hơn (61,97%) so với hộ không có lao động trong khu công nghiệp (37,97%).

  4. Trình độ học vấn có ảnh hưởng đến thu nhập sau thu hồi đất không?
    Mặc dù trình độ học vấn thấp là một hạn chế trong việc thích nghi và tìm việc làm, nhưng trong nghiên cứu này, trình độ học vấn không có ý nghĩa thống kê rõ ràng với sự thay đổi thu nhập.

  5. Chính sách bồi thường và tái định cư hiện nay có phù hợp không?
    Chính sách đã được cải thiện và hoàn thiện theo thời gian, tuy nhiên vẫn còn một số bất cập như giá đền bù chưa sát với thị trường, chưa đảm bảo công bằng tuyệt đối, cần tiếp tục điều chỉnh để phù hợp hơn với thực tế.

Kết luận

  • Việc thu hồi đất tại tỉnh Bến Tre đã tạo ra sự thay đổi đa chiều về thu nhập của người dân, với gần một nửa số hộ có thu nhập tăng hoặc không đổi.
  • Quyết định đầu tư sản xuất kinh doanh và tỉ lệ phụ thuộc trong hộ là hai nhân tố chính ảnh hưởng đến sự thay đổi thu nhập.
  • Lao động làm việc trong khu công nghiệp góp phần nâng cao thu nhập và ổn định sinh kế cho người dân bị thu hồi đất.
  • Các chính sách bồi thường, hỗ trợ tái định cư và đào tạo nghề cần được tiếp tục hoàn thiện để hỗ trợ người dân thích nghi và phát triển kinh tế bền vững.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao thu nhập và ổn định đời sống người dân trong vòng 1-3 năm tới, góp phần phát triển kinh tế xã hội tỉnh Bến Tre.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và nhà hoạch định chính sách cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để có cái nhìn toàn diện hơn về tác động của thu hồi đất đến sinh kế người dân.