Tổng quan nghiên cứu

Quá trình công nghiệp hóa và đô thị hóa tại Việt Nam đã dẫn đến việc thu hồi đất nông nghiệp với quy mô lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế và thu nhập của người dân. Theo số liệu của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, mỗi năm có khoảng 73 nghìn ha đất nông nghiệp bị thu hồi, tác động đến đời sống khoảng 2,5 triệu người, trong đó trung bình cứ 1 ha đất thu hồi thì có 10 người mất việc làm. Tỉnh Hậu Giang, với xuất phát điểm là một tỉnh thuần nông, cũng không nằm ngoài xu thế này khi từ năm 2005 đến 2013, huyện Châu Thành đã thu hồi khoảng 647,8 ha đất nông nghiệp để phát triển các khu công nghiệp, đô thị và cơ sở hạ tầng, trong đó dự án Trung tâm điện lực Sông Hậu thu hồi 135,098 ha đất với 734 hộ dân bị ảnh hưởng.

Nghiên cứu nhằm phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến sự thay đổi thu nhập của người dân sau khi thu hồi đất tại Trung tâm điện lực Sông Hậu, tỉnh Hậu Giang, dựa trên khung sinh kế bền vững của Cơ quan Phát triển Quốc tế Vương quốc Anh (DFID). Mục tiêu cụ thể là khảo sát thu nhập trước và sau thu hồi đất, xác định các nhân tố tác động và đề xuất giải pháp nâng cao thu nhập cho người dân bị ảnh hưởng. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 153 hộ dân bị thu hồi đất tại thị trấn Mái Dầm, huyện Châu Thành, với dữ liệu thu thập trong năm 2016 và số liệu thống kê giai đoạn 2010-2015. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ hoạch định chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư nhằm đảm bảo sinh kế bền vững cho người dân trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung sinh kế bền vững của DFID (1999, 2003), trong đó sinh kế được cấu thành từ năm loại tài sản chính: vốn con người, vốn tài chính, vốn vật chất, vốn tự nhiên và vốn xã hội. Các tài sản này tương tác với nhau và chịu ảnh hưởng bởi các chính sách sinh kế, điều kiện dễ tổn thương, chiến lược sinh kế và kết quả sinh kế.

  • Vốn con người: bao gồm trình độ học vấn, kỹ năng, sức khỏe và số lượng lao động trong hộ.
  • Vốn tài chính: tiền mặt, tín dụng, tiền đền bù và khả năng đầu tư sản xuất kinh doanh.
  • Vốn vật chất: tài sản sản xuất, cơ sở hạ tầng và công cụ lao động.
  • Vốn tự nhiên: đất đai, nguồn nước và tài nguyên thiên nhiên.
  • Vốn xã hội: các mối quan hệ xã hội, mạng lưới cộng đồng và sự hỗ trợ lẫn nhau.

Ngoài ra, nghiên cứu còn tham khảo các lý thuyết về tái định cư và phục hồi thu nhập của Ngân hàng Thế giới và Ngân hàng Phát triển Châu Á, nhấn mạnh vai trò của chính sách bồi thường, hỗ trợ đào tạo nghề và tạo việc làm nhằm giúp người dân phục hồi hoặc nâng cao thu nhập sau thu hồi đất.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với cỡ mẫu 153 hộ dân bị thu hồi đất tại Trung tâm điện lực Sông Hậu, được chọn theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất nhằm đảm bảo tính khả thi trong điều kiện thực tế. Dữ liệu được thu thập qua phỏng vấn sâu bằng bảng câu hỏi gồm ba phần: thông tin chung về hộ gia đình, nguồn thu nhập trước và sau thu hồi đất, và các khó khăn, kiến nghị liên quan đến thu hồi đất.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phần mềm SPSS và Excel, sử dụng phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp đặc điểm mẫu và tình hình thu nhập, đồng thời áp dụng mô hình hồi quy Binary Logistic để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến xác suất cải thiện thu nhập sau thu hồi đất. Mô hình được kiểm định độ phù hợp qua các kiểm định Wald, Omnibus và hệ số R² Nagelkerke nhằm đảm bảo tính tin cậy và khả năng giải thích của mô hình.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình thu nhập sau thu hồi đất: Trong số 153 hộ khảo sát, 49,67% hộ có thu nhập tăng, 41,83% giữ nguyên thu nhập và 8,5% giảm thu nhập sau khi bị thu hồi đất. Điều này cho thấy gần một nửa số hộ đã cải thiện được thu nhập, tuy nhiên vẫn còn tỷ lệ đáng kể hộ gặp khó khăn.

  2. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự thay đổi thu nhập: Kết quả mô hình hồi quy Binary Logistic cho thấy tám yếu tố có ảnh hưởng đáng kể gồm: trình độ học vấn của chủ hộ, số lao động trong hộ, tỷ lệ người phụ thuộc, diện tích đất bị thu hồi, số lao động làm việc trong khu công nghiệp, khả năng đầu tư sản xuất kinh doanh từ tiền đền bù, tuổi chủ hộ và giới tính chủ hộ. Trong đó, trình độ học vấn và số lao động trong hộ có tác động tích cực rõ rệt, với tỷ lệ hộ có thu nhập tăng cao hơn lần lượt là 73,7% và 34,56% khi các yếu tố này cao hơn.

  3. Ảnh hưởng của diện tích đất thu hồi và tiền đền bù: Diện tích đất bị thu hồi trung bình là 2.952,8 m²/hộ, với số tiền đền bù trung bình khoảng 796,928 triệu đồng. Việc sử dụng tiền đền bù để đầu tư sản xuất kinh doanh làm tăng xác suất cải thiện thu nhập, tuy nhiên nhiều hộ phản ánh mức giá đền bù chưa thỏa đáng, ảnh hưởng đến khả năng tái đầu tư.

  4. Chuyển đổi lao động và cơ cấu thu nhập: Sau thu hồi đất, tỷ lệ lao động trong lĩnh vực nông nghiệp giảm từ 80,87% xuống còn 67,33%, trong khi lao động phi nông nghiệp tăng từ 19,13% lên 32,67%, cho thấy sự chuyển dịch cơ cấu lao động sang các ngành công nghiệp và dịch vụ.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây về tác động của thu hồi đất đến sinh kế người dân, đặc biệt là vai trò quan trọng của trình độ học vấn và số lao động trong hộ trong việc nâng cao thu nhập. Việc chuyển đổi nghề nghiệp và tham gia lao động trong khu công nghiệp giúp người dân có nguồn thu nhập ổn định hơn, giảm bớt sự phụ thuộc vào đất nông nghiệp vốn bị thu hồi.

Tuy nhiên, mức độ hỗ trợ về đào tạo nghề và tư vấn sử dụng tiền đền bù còn hạn chế, dẫn đến một số hộ không thể tận dụng hiệu quả nguồn vốn bồi thường. Ngoài ra, tỷ lệ người phụ thuộc cao làm giảm thu nhập bình quân đầu người, gây áp lực tài chính lên các hộ gia đình. Các biểu đồ phân bố thu nhập và bảng phân tích hồi quy có thể minh họa rõ ràng mối quan hệ giữa các yếu tố này và sự thay đổi thu nhập.

Kết quả cũng cho thấy cần có sự tham gia tích cực của người dân trong quá trình lập kế hoạch thu hồi đất và tái định cư để đảm bảo quyền lợi và nâng cao hiệu quả phục hồi sinh kế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo nghề và tư vấn chuyển đổi sinh kế: Cơ quan chức năng cần tổ chức các khóa đào tạo nghề phù hợp, tư vấn kỹ năng quản lý tài chính và đầu tư cho người dân bị thu hồi đất nhằm nâng cao khả năng thích nghi và tạo thu nhập bền vững trong vòng 1-2 năm sau thu hồi đất.

  2. Hỗ trợ tiếp cận việc làm trong khu công nghiệp: Tạo điều kiện ưu tiên tuyển dụng lao động bị ảnh hưởng vào các khu công nghiệp, đồng thời phối hợp với doanh nghiệp để xây dựng các chương trình đào tạo nghề sát với nhu cầu thị trường lao động trong 3 năm tới.

  3. Cải thiện chính sách bồi thường và hỗ trợ tài chính: Rà soát, điều chỉnh mức giá đền bù đất sát với giá thị trường, đồng thời hỗ trợ vay vốn ưu đãi cho người dân đầu tư sản xuất kinh doanh hoặc mua đất mới trong vòng 1 năm kể từ khi thu hồi đất.

  4. Tăng cường sự tham gia của người dân trong quy trình thu hồi đất: Thiết lập các kênh đối thoại, tham vấn để người dân được tham gia ý kiến về kế hoạch thu hồi đất, bồi thường và tái định cư nhằm nâng cao tính minh bạch và hiệu quả thực hiện chính sách.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về đất đai và phát triển kinh tế xã hội: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư phù hợp, đảm bảo sinh kế bền vững cho người dân bị thu hồi đất.

  2. Các nhà hoạch định chính sách phát triển công nghiệp và đô thị: Tham khảo để cân nhắc tác động xã hội của các dự án thu hồi đất, từ đó thiết kế các giải pháp giảm thiểu rủi ro và hỗ trợ người dân chuyển đổi nghề nghiệp.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và viện nghiên cứu về phát triển nông thôn: Áp dụng mô hình sinh kế bền vững và các phân tích trong luận văn để triển khai các chương trình hỗ trợ sinh kế cho cộng đồng bị ảnh hưởng bởi thu hồi đất.

  4. Người dân và cộng đồng bị thu hồi đất: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập và quyền lợi của mình, từ đó chủ động tham gia vào các hoạt động tái định cư, đào tạo nghề và phát triển kinh tế gia đình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thu hồi đất ảnh hưởng như thế nào đến thu nhập của người dân?
    Thu hồi đất làm giảm diện tích đất sản xuất, ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn thu nhập từ nông nghiệp. Tuy nhiên, nếu được hỗ trợ đào tạo nghề và tạo việc làm trong khu công nghiệp, người dân có thể cải thiện thu nhập hoặc giữ nguyên mức thu nhập trước đó.

  2. Yếu tố nào quan trọng nhất giúp người dân tăng thu nhập sau thu hồi đất?
    Trình độ học vấn của chủ hộ và số lao động trong hộ là hai yếu tố quan trọng nhất, giúp người dân tiếp cận việc làm mới và tận dụng hiệu quả nguồn vốn đền bù.

  3. Chính sách bồi thường hiện nay có đáp ứng được nhu cầu của người dân không?
    Mức giá đền bù hiện tại còn thấp so với giá thị trường, gây khó khăn cho người dân trong việc mua lại đất hoặc đầu tư sản xuất. Cần có điều chỉnh và hỗ trợ tài chính thêm để đảm bảo quyền lợi.

  4. Làm thế nào để người dân chuyển đổi nghề nghiệp hiệu quả sau thu hồi đất?
    Cần có các chương trình đào tạo nghề sát với nhu cầu thị trường lao động, tư vấn sử dụng tiền đền bù và hỗ trợ vay vốn để người dân có thể phát triển kinh tế mới.

  5. Người dân có được tham gia vào quá trình thu hồi đất và tái định cư không?
    Thực tế cho thấy người dân thường không được tham gia đầy đủ vào quá trình này, dẫn đến sự bức xúc và khó khăn trong việc thích nghi. Việc tăng cường sự tham gia sẽ giúp nâng cao hiệu quả chính sách và sự đồng thuận xã hội.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định được tám yếu tố chính ảnh hưởng đến sự thay đổi thu nhập của người dân sau thu hồi đất tại Trung tâm điện lực Sông Hậu, trong đó trình độ học vấn và số lao động trong hộ đóng vai trò quan trọng nhất.
  • Gần 50% hộ dân khảo sát có thu nhập tăng sau thu hồi đất, tuy nhiên vẫn còn khoảng 8,5% hộ giảm thu nhập, phản ánh sự đa dạng trong khả năng thích nghi và chuyển đổi sinh kế.
  • Việc sử dụng tiền đền bù để đầu tư sản xuất kinh doanh và tham gia lao động trong khu công nghiệp là những chiến lược hiệu quả giúp cải thiện thu nhập.
  • Chính sách bồi thường và hỗ trợ hiện nay cần được điều chỉnh để phù hợp hơn với thực tế, đồng thời tăng cường đào tạo nghề và tạo việc làm cho người dân.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình đào tạo nghề, cải thiện chính sách bồi thường và tăng cường sự tham gia của người dân trong quy trình thu hồi đất nhằm đảm bảo sinh kế bền vững.

Hành động ngay hôm nay để xây dựng chính sách hỗ trợ hiệu quả, giúp người dân bị thu hồi đất ổn định cuộc sống và phát triển kinh tế bền vững!