I. Khám phá Tác động của Chatbot AI đến việc học tập
Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, trí tuệ nhân tạo (AI) đang thay đổi mạnh mẽ nhiều lĩnh vực, trong đó có giáo dục. Chatbot AI, một ứng dụng của AI, đang dần trở nên quen thuộc với sinh viên, tác động đến quá trình học tập của họ. Nghiên cứu về tác động này là vô cùng cấp thiết. Mục tiêu là giúp sinh viên sử dụng AI tối ưu, phát triển toàn diện kỹ năng. Nhìn xa hơn, nghiên cứu này kỳ vọng đóng góp vào việc duy trì chất lượng và sự sáng tạo của nguồn nhân lực Việt Nam. Đề tài "Tác động của Chatbot AI đến việc học tập của sinh viên" tập trung tìm hiểu nhận thức của sinh viên về việc sử dụng Chatbot AI trong học tập. Dựa trên đó, đề xuất các định hướng thay đổi và phát triển phù hợp. Theo Hang & Chen (2022), kinh tế kỹ thuật số phát triển mạnh mẽ nhờ các thành tựu kỹ thuật như AI.
1.1. Bối cảnh sử dụng chatbot AI trong giáo dục hiện nay
Nền kinh tế kỹ thuật số phát triển mạnh mẽ với AI là động lực chính (Hang & Chen, 2022). AI mô phỏng hành vi con người thông qua xử lý ngôn ngữ tự nhiên (Pallathadka et al.). Trong 20 năm qua, AI đã chứng kiến nhiều đột phá, với khả năng lưu trữ dữ liệu khổng lồ và thuật toán phức tạp (Nguyen, 2020). Chatbot AI là một sản phẩm của AI, giúp trả lời và tương tác với con người qua giao diện giọng nói, văn bản (Baabdullah et al.). Chúng được phân phối qua nhiều nền tảng online như Chat GPT, Bard, Claude. Với tính tiện ích, Chatbot AI được sử dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là giáo dục.
1.2. Vấn đề đặt ra Tác hại của chatbot AI đến sinh viên là gì
Nghiên cứu cần làm rõ những ảnh hưởng tiêu cực tiềm ẩn của chatbot AI đến sinh viên. Việc lạm dụng chatbot AI có thể làm giảm khả năng tư duy độc lập, sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề của sinh viên. Đồng thời, cần đánh giá tác động của chatbot AI đến sự tương tác xã hội giữa sinh viên và giảng viên, cũng như khả năng phát triển kỹ năng mềm cần thiết cho công việc và cuộc sống. Việc hiểu rõ những tác động tiêu cực này sẽ giúp đưa ra các biện pháp sử dụng chatbot AI một cách có trách nhiệm và hiệu quả.
II. Ứng dụng chatbot AI cải thiện hiệu quả học tập ra sao
Để hiểu rõ hơn về tác động của chatbot AI, chúng ta cần đi sâu vào cách chatbot AI hoạt động. Theo Jia (2003), chatbot là hệ thống hộp thoại giúp con người giao tiếp trực tiếp với máy tính bằng ngôn ngữ tự nhiên. Nó có thể bắt chước cuộc trò chuyện và cung cấp thông tin giải trí. Quan trọng hơn, chatbot hữu ích trong giáo dục, truy xuất thông tin, kinh doanh và thương mại điện tử. Chúng xuất hiện ngày càng nhiều vì lợi ích cho cả người dùng và nhà phát triển. Chatbot hoạt động độc lập, đáp ứng nhu cầu người dùng mà không cần cài đặt. Theo Zivelonghi, A. (2024), các tổ chức giáo dục, từ tiểu học đến đại học, đang hưởng lợi từ Chatbot AI như ChatGPT và Google Bard. Khả năng cung cấp giáo dục cá nhân hóa là một trong những điểm mạnh.
2.1. Sơ đồ hoạt động của chatbot AI và hỗ trợ học tập cá nhân hóa
Theo Fidan vad Gencel (2022), sau khi nhận thông tin từ người dùng, chatbot AI thu thập dữ liệu từ các chủ đề khác nhau. Nếu chủ đề phù hợp, chatbot AI sẽ đưa ra câu trả lời. Ngược lại, nếu chủ đề không liên quan, chatbot AI sẽ đưa ra gợi ý. Nhiều tổ chức giáo dục hưởng lợi từ chatbot AI như ChatGPT và Google Bard (Zivelonghi, A., 2024). Đặc biệt, khả năng cá nhân hóa việc học là một điểm mạnh. Sự ra đời của ChatGPT vào tháng 12/2022 đã gây ra nhiều tranh luận về tác động của chatbot AI trong giáo dục.
2.2. Lợi ích của chatbot AI cho sinh viên Học mọi lúc mọi nơi
Chatbot AI mang đến sự tiện lợi cho sinh viên, cho phép học tập mọi lúc, mọi nơi. Sinh viên có thể truy cập thông tin, nhận giải đáp thắc mắc và làm bài tập bất cứ khi nào cần, không bị giới hạn bởi thời gian và không gian. Chatbot AI có thể cung cấp hỗ trợ 24/7, giúp sinh viên chủ động hơn trong quá trình học tập. Điều này đặc biệt hữu ích cho những sinh viên có lịch trình bận rộn hoặc gặp khó khăn trong việc tham gia các buổi học truyền thống. Chatbot AI góp phần tạo ra môi trường học tập linh hoạt và phù hợp với nhu cầu của từng cá nhân.
2.3. Ví dụ về chatbot AI trong giáo dục Ứng dụng thực tiễn
Hiện nay, có nhiều chatbot AI được ứng dụng trong giáo dục. Một số chatbot được sử dụng để cung cấp thông tin về khóa học, lịch học, và các tài liệu học tập. Các chatbot khác được thiết kế để giúp sinh viên ôn tập kiến thức, làm bài tập, và chuẩn bị cho kỳ thi. Một số trường đại học đã phát triển chatbot AI riêng để hỗ trợ sinh viên trong các vấn đề học thuật và hành chính. Ví dụ, chatbot có thể giúp sinh viên tìm kiếm thông tin về học bổng, đăng ký môn học, hoặc liên hệ với các phòng ban chức năng.
III. Phương pháp Nghiên cứu về Tác động của Chatbot AI
Mô hình chấp nhận công nghệ (TAM) được phát triển bởi Davis (1989), dựa trên lý thuyết về hành động duy lý (Ajzen & Fishbein, 1980; Fishbein & Ajzen, 1975) và lý thuyết về hành vi hoạch định (Ajzen, 1985; Ajzen, 1991). TAM giải thích các yếu tố quyết định hành vi của người dùng hoặc tổ chức ứng dụng công nghệ thông tin (Saade, Nebebe & Tan, 2007). Davis (1989) cho rằng ảnh hưởng của các biến bên ngoài đến việc sử dụng hệ thống được trung gian hóa bởi hai niềm tin: nhận thức về tính hữu ích (PU) và nhận thức về tính dễ sử dụng (PEOU). TAM đã trở thành nền tảng cho nhiều nghiên cứu trong lĩnh vực Hệ thống Thông tin.
3.1. Mô hình TAM Đánh giá Chatbot AI và trải nghiệm học tập
Mô hình TAM được sử dụng để đánh giá mức độ chấp nhận và sử dụng chatbot AI trong học tập. Các yếu tố như tính hữu ích (sinh viên có thấy chatbot AI giúp họ học tập hiệu quả hơn không), tính dễ sử dụng (sinh viên có thấy chatbot AI dễ sử dụng không), và thái độ (sinh viên có thích sử dụng chatbot AI không) được xem xét để dự đoán hành vi sử dụng chatbot AI của sinh viên. Nghiên cứu sử dụng mô hình TAM có thể cung cấp thông tin quan trọng về cách thiết kế và triển khai chatbot AI để tối đa hóa sự chấp nhận và sử dụng của sinh viên.
3.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc chấp nhận ứng dụng chatbot AI trong học tập
Nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng đến việc sinh viên chấp nhận và sử dụng chatbot AI trong học tập. Một số yếu tố quan trọng bao gồm: đặc điểm của chatbot AI (ví dụ: tính chính xác, tính hữu ích, tính dễ sử dụng), đặc điểm của sinh viên (ví dụ: trình độ học vấn, kinh nghiệm sử dụng công nghệ, thái độ đối với công nghệ), và đặc điểm của môi trường học tập (ví dụ: sự hỗ trợ từ giảng viên, sự sẵn có của các nguồn tài nguyên công nghệ). Hiểu rõ các yếu tố này sẽ giúp các nhà giáo dục và các nhà phát triển chatbot AI tạo ra các giải pháp phù hợp với nhu cầu và mong muốn của sinh viên.
3.3. Phân tích dữ liệu khảo sát về nhận thức sinh viên về chatbot AI
Kết quả khảo sát cho thấy phần lớn sinh viên đã nghe đến Chatbot AI. Mức độ phổ biến của một số Chatbot AI như Chat GPT, Bard, Claude khác nhau. Sinh viên ứng dụng Chatbot AI vào nhiều phương diện học tập, từ cá nhân hóa việc học, tạo môi trường học tập, hỗ trợ học tập, đến tiết kiệm thời gian. Nhận thức về Chatbot AI ảnh hưởng đến hành vi sử dụng của sinh viên. Mức độ hài lòng và cam kết của người dùng cũng được đánh giá thông qua các phương pháp phân tích thống kê như Cronbach’s Alpha, EFA và hồi quy tuyến tính.
IV. Giải pháp tối ưu hóa tác động của chatbot AI trong học tập
Từ kết quả nghiên cứu, nhóm tác giả đề xuất các giải pháp để tối ưu hóa việc sử dụng chatbot AI trong học tập. Các giải pháp tập trung vào việc hỗ trợ học tập, tiết kiệm thời gian học tập, và tạo môi trường học tập tích cực. Các giải pháp này nhằm giúp sinh viên tận dụng tối đa tiềm năng của AI, đồng thời phát triển toàn diện kỹ năng. Ngoài ra, cần chú trọng đến việc giáo dục sinh viên về cách sử dụng chatbot AI một cách có trách nhiệm và hiệu quả, tránh lạm dụng và đảm bảo tính trung thực trong học tập.
4.1. Đề xuất cải thiện chatbot AI và khả năng tiếp cận giáo dục
Cần cải thiện chatbot AI để hỗ trợ sinh viên tiếp cận giáo dục dễ dàng hơn. Chatbot AI có thể cung cấp thông tin về các khóa học, chương trình học bổng, và các nguồn tài nguyên học tập khác. Đặc biệt, chatbot AI có thể giúp sinh viên ở vùng sâu vùng xa hoặc những sinh viên có hoàn cảnh khó khăn tiếp cận giáo dục một cách bình đẳng hơn. Cần đảm bảo rằng chatbot AI được thiết kế để thân thiện với người dùng và dễ sử dụng, đặc biệt là đối với những người không quen thuộc với công nghệ.
4.2. Tương lai của chatbot AI trong giáo dục đại học và những thách thức
Tương lai của chatbot AI trong giáo dục đại học hứa hẹn nhiều tiềm năng. Chatbot AI có thể trở thành một công cụ hỗ trợ học tập cá nhân hóa hiệu quả, giúp sinh viên phát triển kỹ năng và kiến thức một cách tối ưu. Tuy nhiên, cũng có nhiều thách thức cần vượt qua. Cần giải quyết các vấn đề về đạo đức và bảo mật dữ liệu, đảm bảo rằng chatbot AI được sử dụng một cách có trách nhiệm và không gây ảnh hưởng tiêu cực đến sinh viên. Ngoài ra, cần liên tục cải thiện chatbot AI để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của sinh viên và giảng viên.
4.3. Nâng cao kỹ năng mềm và động lực học tập qua chatbot AI
Chatbot AI không chỉ cung cấp kiến thức mà còn có thể giúp sinh viên nâng cao kỹ năng mềm. Chẳng hạn, chatbot có thể giúp sinh viên cải thiện kỹ năng viết luận, kỹ năng thuyết trình và kỹ năng làm việc nhóm. Bằng cách tương tác với chatbot, sinh viên có thể luyện tập các kỹ năng này một cách chủ động và linh hoạt. Ngoài ra, chatbot cũng có thể giúp sinh viên tăng cường động lực học tập bằng cách cung cấp phản hồi tích cực, tạo ra các thử thách thú vị và giúp sinh viên đạt được các mục tiêu học tập.
