Tổng quan nghiên cứu

Kỹ năng giao tiếp (KNGT) đóng vai trò thiết yếu trong sự phát triển toàn diện của học sinh tiểu học, đặc biệt là học sinh lớp 1 – giai đoạn đầu tiên bước vào môi trường giáo dục chính thức. Theo báo cáo khảo sát tại huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng, có khoảng 70% học sinh rất thích tham gia các tiết học hoạt động trải nghiệm (HĐTN), tuy nhiên chỉ có 38,8% học sinh thường xuyên phát biểu xây dựng bài trong các tiết học này. Thực trạng này cho thấy việc rèn luyện KNGT cho học sinh lớp 1 thông qua HĐTN còn nhiều hạn chế, đòi hỏi các biện pháp giáo dục phù hợp và hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất và kiểm chứng các biện pháp rèn luyện KNGT cho học sinh lớp 1 thông qua HĐTN, góp phần nâng cao năng lực giao tiếp, phát triển nhân cách và phẩm chất cho học sinh. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 10 năm 2022, tại ba trường tiểu học trên địa bàn huyện Thủy Nguyên, Hải Phòng, với đối tượng khảo sát gồm 50 giáo viên và 250 học sinh lớp 1.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc tổ chức các hoạt động giáo dục nhằm phát triển KNGT cho học sinh tiểu học, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục về kỹ năng giao tiếp và hoạt động trải nghiệm:

  • Lý thuyết giao tiếp của David K. Benlo: Giao tiếp là quá trình trao đổi thông tin bằng lời nói và phi ngôn ngữ, diễn ra ở nhiều cấp độ khác nhau, bao gồm giao tiếp nội tâm, giao tiếp giữa cá nhân và giao tiếp công chúng.
  • Lý thuyết học tập trải nghiệm của Kolb (1984): Học tập là quá trình tạo ra kiến thức thông qua chuyển hóa kinh nghiệm thực tiễn, nhấn mạnh vai trò của trải nghiệm trong việc phát triển kỹ năng.
  • Mô hình hoạt động trải nghiệm trong chương trình giáo dục phổ thông 2018: HĐTN là hoạt động giáo dục tổng hợp, giúp học sinh tham gia trực tiếp vào các hoạt động thực tiễn nhằm phát triển năng lực và phẩm chất.

Các khái niệm chính bao gồm: kỹ năng giao tiếp (bao gồm kỹ năng nói, lắng nghe, xử lý tình huống, thuyết trình, thương lượng), hoạt động trải nghiệm (các hình thức như trò chơi, câu lạc bộ, lao động công ích, diễn đàn), và đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 1 (như khả năng nhận thức, phát triển ngôn ngữ, tính cách và mối quan hệ xã hội).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 50 giáo viên và 250 học sinh lớp 1 tại ba trường tiểu học huyện Thủy Nguyên, Hải Phòng; tài liệu chuyên ngành, sách giáo khoa HĐTN lớp 1, các văn bản pháp luật về giáo dục phổ thông.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích, tổng hợp tài liệu; khảo sát bằng phiếu điều tra; phỏng vấn sâu giáo viên và học sinh; quan sát trực tiếp các tiết học HĐTN; thực nghiệm sư phạm tại Trường Tiểu học Hòa Bình 1 để kiểm chứng các biện pháp đề xuất.
  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 1/2022 đến tháng 10/2022, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng biện pháp, tổ chức thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 50 giáo viên và 250 học sinh được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện, đảm bảo đại diện cho thực trạng giáo dục tại địa phương. Phương pháp thống kê toán học được sử dụng để so sánh kết quả trước và sau thực nghiệm, giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về vai trò của HĐTN trong rèn luyện KNGT: 80% giáo viên cho rằng HĐTN giúp tăng cường hoạt động hợp tác và tạo môi trường giao tiếp cho học sinh; 60% chú trọng rèn kỹ năng tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau của học sinh; 70% thường sử dụng hình thức thể nghiệm tương tác trong tổ chức HĐTN.

  2. Thực trạng kỹ năng giao tiếp của học sinh lớp 1: 70% học sinh rất thích tham gia các tiết học HĐTN; 85,2% tích cực tham gia hoạt động nhóm; tuy nhiên, chỉ 38,8% học sinh thường xuyên phát biểu xây dựng bài, 68% học sinh còn cảm thấy lúng túng, hồi hộp khi nói trước lớp hoặc đám đông.

  3. Khó khăn trong rèn luyện KNGT: 60% giáo viên cho biết học sinh thiếu vốn từ, chưa chú ý lắng nghe, chưa biết kết hợp cử chỉ, điệu bộ, giọng điệu khi giao tiếp; 64% nhận định học sinh chưa biết kiềm chế cảm xúc bản thân khi giao tiếp.

  4. Phương pháp dạy học hiệu quả được giáo viên lựa chọn: 84% giáo viên sử dụng phương pháp đóng vai; 82% áp dụng phương pháp hợp tác nhóm; 50% sử dụng phương pháp thực hành giao tiếp; 16% dùng tình huống có vấn đề để rèn luyện kỹ năng.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy HĐTN là môi trường thuận lợi để rèn luyện KNGT cho học sinh lớp 1, giúp các em phát triển kỹ năng giao tiếp cơ bản như chào hỏi, lắng nghe, biểu đạt cảm xúc và xử lý tình huống. Tuy nhiên, việc tổ chức HĐTN hiện nay còn nhiều hạn chế do giáo viên chưa có kinh nghiệm tổ chức các hoạt động tương tác hiệu quả, học sinh còn thiếu tự tin và vốn từ hạn chế.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả phù hợp với quan điểm của Kolb về vai trò của trải nghiệm trong học tập và phát triển kỹ năng. Đồng thời, nghiên cứu cũng phản ánh thực trạng chung của nhiều trường tiểu học khi mới áp dụng chương trình giáo dục phổ thông 2018, trong đó HĐTN là hoạt động mới và chưa được khai thác triệt để.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ học sinh thích HĐTN, tỷ lệ phát biểu xây dựng bài trước và sau thực nghiệm, cũng như bảng tổng hợp các kỹ năng giao tiếp được rèn luyện qua các hình thức HĐTN khác nhau.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực tổ chức HĐTN cho giáo viên

    • Mục tiêu: Nâng cao kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm, áp dụng phương pháp dạy học tích cực để rèn luyện KNGT.
    • Thời gian: Triển khai trong năm học tiếp theo.
    • Chủ thể: Phòng Giáo dục huyện phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng kế hoạch tích hợp nội dung rèn luyện KNGT trong chương trình HĐTN

    • Mục tiêu: Lồng ghép các kỹ năng giao tiếp cơ bản vào từng chủ đề hoạt động trải nghiệm phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 1.
    • Thời gian: Áp dụng ngay từ đầu năm học.
    • Chủ thể: Giáo viên chủ nhiệm và tổ chuyên môn.

  3. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường và gia đình trong việc rèn luyện KNGT

    • Mục tiêu: Tạo môi trường giao tiếp thuận lợi, khuyến khích học sinh thực hành kỹ năng giao tiếp tại nhà và cộng đồng.
    • Thời gian: Liên tục trong năm học.
    • Chủ thể: Ban giám hiệu, giáo viên và phụ huynh học sinh.

  4. Sử dụng đa dạng hình thức tổ chức HĐTN để phát triển kỹ năng giao tiếp

    • Mục tiêu: Áp dụng các hình thức như đóng vai, trò chơi, câu lạc bộ, diễn đàn để kích thích sự chủ động, sáng tạo và tự tin của học sinh.
    • Thời gian: Thường xuyên trong các tiết học và hoạt động ngoại khóa.
    • Chủ thể: Giáo viên và cán bộ phụ trách hoạt động ngoại khóa.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nắm bắt các biện pháp rèn luyện KNGT qua HĐTN, áp dụng vào thực tiễn giảng dạy để nâng cao hiệu quả giáo dục kỹ năng sống cho học sinh lớp 1.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng kế hoạch đào tạo, chỉ đạo tổ chức hoạt động trải nghiệm phù hợp với mục tiêu phát triển năng lực học sinh.

  3. Sinh viên, học viên ngành giáo dục tiểu học: Tham khảo để hiểu rõ hơn về vai trò của HĐTN trong phát triển kỹ năng giao tiếp, từ đó chuẩn bị tốt cho công tác giảng dạy tương lai.

  4. Phụ huynh học sinh: Hiểu được tầm quan trọng của kỹ năng giao tiếp và vai trò của hoạt động trải nghiệm trong việc phát triển toàn diện cho con em mình, từ đó phối hợp cùng nhà trường hỗ trợ con.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kỹ năng giao tiếp lại quan trọng đối với học sinh lớp 1?
    Kỹ năng giao tiếp giúp học sinh tự tin thể hiện bản thân, xây dựng mối quan hệ xã hội, hỗ trợ học tập và phát triển nhân cách. Ví dụ, học sinh biết cách chào hỏi, lắng nghe và chia sẻ sẽ dễ dàng hòa nhập với bạn bè và thầy cô.

  2. Hoạt động trải nghiệm có thể giúp rèn luyện kỹ năng giao tiếp như thế nào?
    HĐTN tạo môi trường thực tế để học sinh tham gia các hoạt động tương tác, như đóng vai, trò chơi nhóm, giúp các em luyện tập kỹ năng nói, lắng nghe và xử lý tình huống trong giao tiếp.

  3. Những khó khăn thường gặp khi rèn luyện kỹ năng giao tiếp cho học sinh lớp 1 là gì?
    Học sinh thường thiếu vốn từ, chưa biết cách kết hợp ngôn ngữ phi ngôn ngữ, còn rụt rè, thiếu tự tin khi nói trước đám đông. Giáo viên cũng có thể thiếu kinh nghiệm tổ chức các hoạt động phù hợp.

  4. Làm thế nào để giáo viên tổ chức hiệu quả các hoạt động trải nghiệm?
    Giáo viên cần được đào tạo về phương pháp dạy học tích cực, biết lựa chọn hình thức tổ chức phù hợp, tạo môi trường thân thiện, khuyến khích học sinh tham gia tích cực và tự đánh giá kỹ năng của mình.

  5. Phụ huynh có thể hỗ trợ con em mình rèn luyện kỹ năng giao tiếp ra sao?
    Phụ huynh nên tạo điều kiện cho trẻ giao tiếp thường xuyên trong gia đình và cộng đồng, khuyến khích trẻ bày tỏ suy nghĩ, cảm xúc, đồng thời phối hợp với nhà trường để theo dõi và hỗ trợ quá trình phát triển kỹ năng.

Kết luận

  • Kỹ năng giao tiếp là yếu tố then chốt giúp học sinh lớp 1 phát triển toàn diện về nhân cách và năng lực xã hội.
  • Hoạt động trải nghiệm là phương tiện hiệu quả để rèn luyện kỹ năng giao tiếp cho học sinh, tạo môi trường thực hành đa dạng và sinh động.
  • Thực trạng tại huyện Thủy Nguyên, Hải Phòng cho thấy cần nâng cao nhận thức và năng lực tổ chức HĐTN của giáo viên, đồng thời khắc phục hạn chế về kỹ năng giao tiếp của học sinh.
  • Các biện pháp đề xuất bao gồm đào tạo giáo viên, tích hợp nội dung rèn luyện kỹ năng vào chương trình HĐTN, phối hợp nhà trường – gia đình và đa dạng hóa hình thức tổ chức hoạt động.
  • Tiếp theo, cần triển khai thực nghiệm mở rộng, đánh giá hiệu quả lâu dài và nhân rộng mô hình tại các địa phương khác nhằm nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học.

Hành động ngay hôm nay để góp phần phát triển kỹ năng giao tiếp cho thế hệ trẻ – chìa khóa thành công trong học tập và cuộc sống!