Tổng quan nghiên cứu

Đại dịch COVID-19, bắt nguồn từ cuối năm 2019 tại thành phố Vũ Hán, Trung Quốc, đã nhanh chóng lan rộng trên toàn cầu, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng và kinh tế xã hội. Tính đến ngày 31/12/2021, toàn thế giới ghi nhận khoảng 381 triệu ca nhiễm và hơn 5 triệu ca tử vong do virus SARS-CoV-2. Việt Nam cũng chịu ảnh hưởng nặng nề, đặc biệt trong làn sóng dịch thứ tư từ tháng 4/2021 với biến chủng Delta chiếm ưu thế, gây ra nhiều thiệt hại về người và kinh tế. Trong bối cảnh đó, công tác phòng, chống dịch COVID-19 trở thành nhiệm vụ cấp bách, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ của các cơ quan, tổ chức và cộng đồng.

Báo điện tử, với ưu thế về tốc độ cập nhật, đa phương tiện và khả năng tương tác cao, đã trở thành kênh truyền thông chủ lực trong việc quản trị thông tin về phòng, chống dịch COVID-19. Nghiên cứu tập trung khảo sát ba báo điện tử lớn tại Việt Nam gồm Dân trí, Tuổi trẻ và VietnamPlus trong năm 2021, thời điểm diễn biến dịch bệnh phức tạp nhất. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản trị thông tin về phòng, chống dịch trên các báo này, đánh giá hiệu quả, hạn chế và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng truyền thông trong bối cảnh dịch bệnh.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác quản trị thông tin báo chí về dịch bệnh, góp phần nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi phòng chống dịch của người dân, đồng thời hỗ trợ các cơ quan báo chí và nhà quản lý trong việc xây dựng chiến lược truyền thông hiệu quả, phù hợp với diễn biến dịch và nhu cầu công chúng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về quản trị và truyền thông báo chí, bao gồm:

  • Lý thuyết quản trị: Quản trị được hiểu là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, điều khiển và kiểm soát các nguồn lực nhằm đạt mục tiêu đề ra trong môi trường biến động. Quản trị thông tin là hoạt động có tổ chức, có định hướng nhằm thu thập, xử lý, phân phối và kiểm soát thông tin một cách hiệu quả.

  • Lý thuyết truyền thông báo chí: Báo chí là công cụ truyền tải thông tin, định hướng dư luận xã hội, cung cấp kiến thức và nâng cao nhận thức cộng đồng. Báo điện tử với đặc trưng đa phương tiện, cập nhật nhanh, tương tác cao, đóng vai trò quan trọng trong truyền thông hiện đại.

  • Khái niệm quản trị thông tin về phòng, chống dịch COVID-19: Là hoạt động có kế hoạch, có mục tiêu của các chủ thể quản trị nhằm tổ chức, kiểm soát việc sản xuất và truyền tải thông tin về dịch bệnh trên báo điện tử, đảm bảo tính chính xác, kịp thời, khách quan và phù hợp với định hướng của Đảng, Nhà nước.

Các khái niệm chính bao gồm: quản trị, thông tin, quản trị thông tin, báo điện tử, phòng chống dịch COVID-19, vai trò và đặc điểm của quản trị thông tin trong bối cảnh dịch bệnh.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các bài viết, tin tức, phóng sự về phòng, chống dịch COVID-19 trên ba báo điện tử Dân trí, Tuổi trẻ và VietnamPlus trong khoảng thời gian từ 01/01/2021 đến 31/12/2021. Ngoài ra, các văn bản pháp luật, chỉ thị của Đảng và Nhà nước liên quan đến công tác phòng chống dịch cũng được khai thác.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích nội dung: Khảo sát, phân loại và đánh giá nội dung, hình thức, tần suất xuất hiện các tin bài về dịch COVID-19 trên ba báo điện tử.
    • Khảo sát, so sánh: So sánh thực trạng quản trị thông tin giữa các báo, đánh giá ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân.
    • Phỏng vấn sâu: Thực hiện phỏng vấn 06 nhà lãnh đạo, quản lý cấp trung của các báo để thu thập quan điểm, kinh nghiệm về quản trị thông tin.
    • Tổng hợp tài liệu: Thu thập, tổng hợp các công trình nghiên cứu, sách, báo cáo liên quan đến quản trị báo chí và truyền thông phòng chống dịch.

  • Cỡ mẫu và timeline: Dữ liệu thu thập trong năm 2021, tập trung vào các tin bài và phóng sự liên quan đến phòng, chống dịch COVID-19 trên ba báo điện tử. Phỏng vấn sâu được thực hiện với 06 cán bộ quản lý báo chí trong cùng thời gian.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, toàn diện và phù hợp với mục tiêu đề tài, giúp đánh giá chính xác thực trạng quản trị thông tin về phòng, chống dịch COVID-19 trên báo điện tử.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tần suất và nội dung thông tin phong phú, đa dạng
    Trong năm 2021, ba báo điện tử đã đăng tải tổng cộng khoảng hàng nghìn tin, bài liên quan đến phòng, chống dịch COVID-19. Báo Tuổi trẻ có số lượng bài viết nhiều nhất với khoảng 800 triệu lượt truy cập, thời gian trung bình độc giả lưu lại là 3,47 phút. Nội dung bao gồm thông tin chính trị, y tế, khuyến cáo, hướng dẫn và thông điệp cộng đồng, đáp ứng nhu cầu thông tin đa chiều của công chúng.

  2. Chất lượng thông tin đảm bảo tính chính xác và khách quan
    Các tin bài đều tuân thủ định hướng của Đảng, Nhà nước, phản ánh trung thực diễn biến dịch bệnh và các biện pháp phòng chống. Báo VietnamPlus tập trung truyền tải các chỉ đạo của Ban Chỉ đạo Quốc gia, báo Tuổi trẻ chú trọng hướng dẫn phòng chống tại các điểm nóng như TP. Hồ Chí Minh, trong khi Dân trí nổi bật với các bài viết sắc sảo, mang tính chiến đấu cao.

  3. Hình thức truyền tải đa phương tiện, hấp dẫn
    Báo điện tử tận dụng ưu thế đa phương tiện với hình ảnh, video, đồ họa sinh động, giúp tăng tính hấp dẫn và dễ tiếp nhận thông tin. Các bài viết được trình bày khoa học, ngôn ngữ ngắn gọn, dễ hiểu, phù hợp với đặc điểm tiếp nhận của công chúng trên môi trường số.

  4. Quy trình quản trị thông tin chặt chẽ, chuyên nghiệp
    Quy trình sản xuất tin bài gồm lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, kiểm duyệt, đăng tải và đánh giá hiệu quả được thực hiện nghiêm túc. Ban biên tập các báo phân công rõ ràng, phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng để đảm bảo thông tin chính xác, kịp thời và phù hợp với diễn biến dịch.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy quản trị thông tin về phòng, chống dịch COVID-19 trên báo điện tử đã phát huy vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin chính thống, nâng cao nhận thức và tạo sự đồng thuận xã hội. Việc đảm bảo tính chính xác, khách quan và kịp thời của thông tin giúp người dân có cơ sở để thực hiện các biện pháp phòng chống hiệu quả.

So với các nghiên cứu trước đây về truyền thông y tế, nghiên cứu này nhấn mạnh vai trò của báo điện tử trong bối cảnh dịch bệnh phức tạp, đặc biệt là khả năng cập nhật nhanh và tương tác cao với công chúng. Tuy nhiên, vẫn tồn tại một số hạn chế như sự phụ thuộc vào thiết bị công nghệ của người đọc, mức độ tiếp cận chưa đồng đều giữa các nhóm đối tượng và thách thức từ mạng xã hội với thông tin sai lệch.

Việc áp dụng quy trình quản trị thông tin bài bản, kết hợp đa phương tiện và sự phối hợp giữa các chủ thể quản trị đã góp phần nâng cao hiệu quả truyền thông. Các biểu đồ về tần suất tin bài, lượt truy cập và phân loại nội dung có thể minh họa rõ nét sự đa dạng và mức độ quan tâm của công chúng đối với thông tin phòng chống dịch.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực đội ngũ làm báo
    Đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ báo chí, kỹ năng quản trị thông tin và kiến thức y tế phòng chống dịch cho phóng viên, biên tập viên nhằm nâng cao chất lượng tin bài. Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban biên tập các báo điện tử phối hợp với các cơ sở đào tạo báo chí.

  2. Hoàn thiện quy trình quản trị thông tin và kiểm duyệt nội dung
    Xây dựng và áp dụng quy trình kiểm duyệt chặt chẽ, đảm bảo thông tin chính xác, khách quan, kịp thời, đồng thời có cơ chế xử lý nhanh các thông tin sai lệch, tin giả. Thời gian thực hiện: 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban biên tập, bộ phận pháp chế và kỹ thuật của các báo.

  3. Phát triển đa dạng hình thức truyền tải thông tin
    Tăng cường sử dụng video, đồ họa, infographic và các hình thức tương tác để thu hút và giữ chân độc giả, đặc biệt là nhóm đối tượng trẻ và người dùng mạng xã hội. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể thực hiện: Ban biên tập, bộ phận sản xuất nội dung đa phương tiện.

  4. Tăng cường phối hợp với các cơ quan chức năng và mạng xã hội
    Thiết lập kênh phối hợp chặt chẽ với Bộ Y tế, Ban Chỉ đạo Quốc gia và các cơ quan quản lý báo chí để cập nhật thông tin chính thống, đồng thời phối hợp với các nền tảng mạng xã hội để kiểm soát và xử lý thông tin sai lệch. Thời gian thực hiện: ngay lập tức và duy trì thường xuyên. Chủ thể thực hiện: Ban biên tập, Bộ Thông tin và Truyền thông.

  5. Nghiên cứu và áp dụng công nghệ mới trong quản trị thông tin
    Ứng dụng trí tuệ nhân tạo, phân tích dữ liệu lớn để theo dõi xu hướng, phản hồi của công chúng, từ đó điều chỉnh nội dung và hình thức truyền thông phù hợp. Thời gian thực hiện: 12-18 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban biên tập, bộ phận công nghệ thông tin.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các cơ quan báo chí và tòa soạn báo điện tử
    Giúp hiểu rõ hơn về quy trình quản trị thông tin phòng, chống dịch COVID-19, từ đó nâng cao chất lượng sản phẩm báo chí, đáp ứng yêu cầu chính trị và nhu cầu công chúng.

  2. Nhà quản lý và cơ quan quản lý báo chí
    Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, quy định và hướng dẫn quản lý hoạt động truyền thông về dịch bệnh, đảm bảo thông tin chính xác, kịp thời và hiệu quả.

  3. Các nhà nghiên cứu và giảng viên trong lĩnh vực báo chí, truyền thông
    Là tài liệu tham khảo quý giá để nghiên cứu sâu hơn về quản trị thông tin trong bối cảnh khủng hoảng y tế, đồng thời hỗ trợ giảng dạy các môn học liên quan.

  4. Phóng viên, biên tập viên và những người làm báo điện tử
    Giúp nâng cao nhận thức về vai trò, trách nhiệm trong công tác truyền thông phòng chống dịch, đồng thời cung cấp kỹ năng và kiến thức cần thiết để thực hiện công việc hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản trị thông tin về phòng, chống dịch COVID-19 trên báo điện tử là gì?
    Là quá trình có kế hoạch, tổ chức và kiểm soát việc sản xuất, phân phối thông tin về dịch bệnh trên báo điện tử nhằm đảm bảo tính chính xác, kịp thời và phù hợp với định hướng của Đảng, Nhà nước.

  2. Tại sao báo điện tử lại quan trọng trong công tác truyền thông phòng chống dịch?
    Báo điện tử có khả năng cập nhật nhanh, đa phương tiện và tương tác cao, giúp truyền tải thông tin chính thống đến đông đảo công chúng một cách hiệu quả và kịp thời.

  3. Những thách thức lớn nhất trong quản trị thông tin về dịch COVID-19 trên báo điện tử là gì?
    Bao gồm sự lan truyền thông tin sai lệch trên mạng xã hội, hạn chế về tiếp cận công nghệ của một số nhóm công chúng, áp lực về tốc độ và khối lượng tin bài, cũng như nguy cơ thương mại hóa báo chí gây ảnh hưởng đến chất lượng thông tin.

  4. Làm thế nào để đảm bảo tính chính xác và khách quan của thông tin về dịch bệnh trên báo điện tử?
    Thông qua quy trình kiểm duyệt nghiêm ngặt, phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng, đào tạo đội ngũ phóng viên có kiến thức chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp cao.

  5. Các báo điện tử lớn tại Việt Nam đã làm gì để nâng cao hiệu quả quản trị thông tin về phòng chống dịch?
    Ba báo Dân trí, Tuổi trẻ và VietnamPlus đã xây dựng kế hoạch truyền thông chi tiết, phân công nhiệm vụ rõ ràng, sử dụng đa phương tiện, phối hợp với các cơ quan chức năng và thường xuyên đánh giá, điều chỉnh nội dung phù hợp với diễn biến dịch.

Kết luận

  • Quản trị thông tin về phòng, chống dịch COVID-19 trên báo điện tử đóng vai trò then chốt trong việc cung cấp thông tin chính xác, kịp thời và định hướng dư luận xã hội.
  • Ba báo điện tử Dân trí, Tuổi trẻ và VietnamPlus đã thực hiện tốt công tác quản trị thông tin, góp phần nâng cao nhận thức và hành vi phòng chống dịch của người dân trong năm 2021.
  • Quy trình quản trị thông tin chuyên nghiệp, kết hợp đa phương tiện và sự phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng là yếu tố then chốt tạo nên thành công.
  • Cần tiếp tục nâng cao năng lực đội ngũ làm báo, hoàn thiện quy trình kiểm duyệt và ứng dụng công nghệ mới để đáp ứng yêu cầu truyền thông trong bối cảnh dịch bệnh còn diễn biến phức tạp.
  • Đề nghị các cơ quan báo chí, nhà quản lý và các bên liên quan phối hợp chặt chẽ để phát huy tối đa vai trò của báo điện tử trong công tác phòng, chống dịch COVID-19 và các tình huống khủng hoảng tương lai.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan báo chí nên triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường nghiên cứu, đánh giá liên tục để nâng cao hiệu quả quản trị thông tin. Độc giả và các nhà nghiên cứu được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu này nhằm góp phần xây dựng truyền thông y tế hiệu quả, bền vững.