Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế và hội nhập quốc tế, công tác thu phí sử dụng công trình kết cấu hạ tầng, công trình dịch vụ và tiện ích công cộng trong khu vực cửa khẩu cảng biển ngày càng trở nên quan trọng. Thành phố Hải Phòng, với hệ thống cảng biển lớn nhất miền Bắc Việt Nam, có sản lượng hàng hóa qua cảng năm 2016 đạt khoảng 80 triệu tấn và tiếp tục tăng nhanh sau khi Cảng cửa ngõ quốc tế Lạch Huyện đi vào hoạt động năm 2018. Tổng số thu phí hạ tầng cảng biển hàng năm của thành phố được giao từ 1.550 đến 1.800 tỷ đồng, chiếm khoảng 7% tổng thu ngân sách thành phố. Tuy nhiên, công tác quản lý thu phí còn tồn tại nhiều rủi ro công vụ, ảnh hưởng trực tiếp đến an toàn nguồn thu ngân sách và hiệu quả hoạt động của Sở Tài chính.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản trị rủi ro công vụ của công chức Sở Tài chính thành phố Hải Phòng trong lĩnh vực thu phí hạ tầng cảng biển giai đoạn 2014-2018, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản trị rủi ro trong giai đoạn 2020-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác thu phí sử dụng công trình kết cấu hạ tầng, công trình dịch vụ và tiện ích công cộng trong khu vực cửa khẩu cảng biển Hải Phòng, với dữ liệu thu thập từ các cơ quan chức năng và doanh nghiệp liên quan.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý thu phí, đảm bảo an ninh nguồn thu ngân sách, đồng thời góp phần phát triển bền vững hạ tầng cảng biển và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của thành phố Hải Phòng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình quản trị rủi ro công vụ trong lĩnh vực hành chính nhà nước, đặc biệt là mô hình quản trị rủi ro an ninh phi truyền thống 3S - 3C. Theo đó, an ninh của một chủ thể được xác định bởi hiệu số giữa các yếu tố tích cực (An toàn, Ổn định, Phát triển bền vững) và các chi phí liên quan đến quản trị rủi ro, khủng hoảng, và chi phí khắc phục.

Ngoài ra, nghiên cứu dựa trên các khái niệm pháp lý về phí và lệ phí theo Luật Phí và Lệ phí số 97/2015/QH13, các quy định về thu phí hạ tầng cảng biển, cũng như các tiêu chí đánh giá kết quả công tác thu phí dựa trên cả tiêu chí định tính và định lượng. Các yếu tố tác động đến thu phí như điều kiện kinh tế - xã hội, cơ sở hạ tầng, tổ chức quản lý và các cam kết quốc tế cũng được phân tích để làm rõ bối cảnh nghiên cứu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp, bao gồm:

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Thu thập số liệu thứ cấp từ các báo cáo thu phí của Sở Tài chính, Cục Hải quan, Cục Thuế, Kho bạc Nhà nước thành phố Hải Phòng giai đoạn 2014-2018; khảo sát ý kiến các doanh nghiệp và công chức liên quan; phân tích các văn bản pháp luật, nghị quyết, quyết định liên quan đến thu phí hạ tầng cảng biển.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê số liệu thu phí, so sánh mức thu và kết quả thu qua các năm; phân tích định tính về các rủi ro công vụ trong quá trình thực thi công vụ; áp dụng mô hình quản trị rủi ro an ninh phi truyền thống để đánh giá mức độ an ninh và rủi ro.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu thu thập từ toàn bộ các đơn vị thu phí và các doanh nghiệp lớn hoạt động trong khu vực cửa khẩu cảng biển Hải Phòng, đảm bảo tính đại diện và toàn diện cho nghiên cứu.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2014-2018 để đánh giá thực trạng, đồng thời đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2020-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu phí và điều chỉnh mức thu: Tổng số thu phí hạ tầng cảng biển tăng mạnh từ năm 2014 đến 2018, với mức thu phí được điều chỉnh nhiều lần, ví dụ năm 2015 tăng khoảng 60% so với năm 2014, năm 2016 tăng thêm 70%. Năm 2017, việc bổ sung thu phí hàng xuất nhập khẩu đã giúp tổng thu phí tăng gấp đôi so với năm 2016.

  2. Cơ cấu thu phí và đối tượng thu: Đối tượng thu phí bao gồm các tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa tạm nhập tái xuất, hàng chuyển khẩu, hàng gửi kho ngoại quan, hàng xuất nhập khẩu qua cảng biển Hải Phòng. Mức thu phí được quy định chi tiết theo loại hàng hóa và phương thức vận chuyển, ví dụ container 20 feet hàng khô có mức thu từ 800.000 đến 1.200.000 đồng/container tùy thời điểm.

  3. Rủi ro công vụ trong quản lý thu phí: Các rủi ro công vụ được xác định gồm rủi ro trong xây dựng đề án thu phí, chấp hành dự toán, thanh toán, quyết toán nguồn thu, phối hợp đào tạo nhân sự, tuyên truyền nâng cao nhận thức, hoàn thiện phần mềm quản lý thu phí và quy trình thu nộp phí. Mỗi rủi ro này có thể ảnh hưởng trực tiếp đến an toàn nguồn thu ngân sách, với bình quân số phí phải thu khoảng 5 tỷ đồng/ngày.

  4. Phản hồi từ doanh nghiệp: Nhiều doanh nghiệp phản ánh mức thu phí hiện hành là cao, gây áp lực chi phí và làm giảm khả năng cạnh tranh, đặc biệt là các doanh nghiệp dệt may và logistics. Thời gian thực hiện thủ tục thu phí kéo dài, gây chi phí lưu kho bãi và ảnh hưởng đến tốc độ lưu thông hàng hóa.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác thu phí hạ tầng cảng biển tại Hải Phòng đã đạt được những kết quả tích cực về mặt tăng trưởng nguồn thu, góp phần vào ngân sách địa phương. Tuy nhiên, sự gia tăng mức thu phí và các quy định chưa hoàn thiện đã tạo ra áp lực chi phí cho doanh nghiệp, làm giảm tính cạnh tranh và hiệu quả hoạt động logistics.

Rủi ro công vụ trong quản lý thu phí là một thách thức lớn, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan thu phí, hải quan, thuế và doanh nghiệp để đảm bảo tính minh bạch, công khai và hiệu quả. Việc áp dụng mô hình quản trị rủi ro an ninh phi truyền thống giúp nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến an ninh nguồn thu và đề xuất các biện pháp giảm thiểu chi phí quản trị rủi ro, khủng hoảng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh mức thu phí qua các năm, bảng phân tích cơ cấu thu phí theo loại hàng hóa và biểu đồ thể hiện tỷ lệ rủi ro công vụ theo từng khâu quản lý thu phí, giúp minh họa rõ nét các vấn đề và xu hướng phát triển.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống quản lý thu phí: Áp dụng công nghệ 4.0 vào quy trình thu, nộp phí nhằm tăng tính minh bạch, giảm thiểu sai sót và rủi ro công vụ. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính phối hợp với Cục Hải quan và các đơn vị liên quan. Thời gian: 2020-2023.

  2. Nâng cao năng lực công chức: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn và kỹ năng quản lý rủi ro cho công chức Sở Tài chính, đặc biệt trong lĩnh vực thu phí hạ tầng cảng biển. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính, các cơ sở đào tạo. Thời gian: 2020-2022.

  3. Cải tiến chính sách thu phí: Rà soát, điều chỉnh mức thu phí phù hợp với thực tế, giảm áp lực chi phí cho doanh nghiệp, đồng thời đảm bảo nguồn thu cho ngân sách. Chủ thể thực hiện: Hội đồng nhân dân thành phố, Sở Tài chính. Thời gian: 2020-2021.

  4. Tăng cường phối hợp liên ngành: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan thu phí, hải quan, thuế và doanh nghiệp để nâng cao hiệu quả quản lý, kiểm tra, giám sát thu phí. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, Sở Tài chính, Cục Hải quan. Thời gian: 2020-2025.

  5. Hoàn thiện cơ sở pháp lý: Xây dựng và ban hành các văn bản quy phạm pháp luật về xử phạt vi phạm trong thu phí, xử lý truy thu phí còn nợ đọng nhằm đảm bảo tính nghiêm minh và công bằng. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính, UBND thành phố. Thời gian: 2020-2023.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Công chức và cán bộ quản lý Sở Tài chính Hải Phòng: Nghiên cứu giúp nâng cao nhận thức về rủi ro công vụ, cải thiện quy trình thu phí và quản lý nguồn thu ngân sách hiệu quả.

  2. Các cơ quan thuế, hải quan và kho bạc: Tham khảo để phối hợp chặt chẽ trong công tác thu, nộp và quản lý phí hạ tầng cảng biển, giảm thiểu rủi ro và tăng cường minh bạch.

  3. Doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực logistics và xuất nhập khẩu: Hiểu rõ các quy định về thu phí, tác động của chính sách thu phí đến chi phí và hoạt động kinh doanh, từ đó có chiến lược phù hợp.

  4. Nhà hoạch định chính sách và các nhà nghiên cứu quản trị rủi ro: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng các chính sách quản lý rủi ro công vụ trong lĩnh vực thu phí công cộng, đặc biệt trong bối cảnh phát triển hạ tầng cảng biển.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản trị rủi ro công vụ là gì và tại sao quan trọng trong thu phí hạ tầng cảng biển?
    Quản trị rủi ro công vụ là quá trình nhận diện, đánh giá và kiểm soát các rủi ro phát sinh trong quá trình thực thi công vụ nhằm đảm bảo an toàn, ổn định và phát triển bền vững. Trong thu phí hạ tầng cảng biển, nó giúp bảo vệ nguồn thu ngân sách, giảm thiểu thất thoát và nâng cao hiệu quả quản lý.

  2. Các rủi ro công vụ phổ biến trong công tác thu phí tại Hải Phòng là gì?
    Bao gồm rủi ro trong xây dựng đề án thu phí, chấp hành dự toán, thanh toán, phối hợp đào tạo nhân sự, tuyên truyền, hoàn thiện phần mềm quản lý và quy trình thu nộp phí. Những rủi ro này có thể dẫn đến thất thu, sai sót và ảnh hưởng đến an ninh nguồn thu.

  3. Mức thu phí hạ tầng cảng biển tại Hải Phòng được điều chỉnh như thế nào trong giai đoạn 2014-2018?
    Mức thu phí đã được điều chỉnh nhiều lần, tăng từ khoảng 800.000 đồng/container 20 feet hàng khô năm 2013 lên đến 1.200.000 đồng/container vào các năm sau, cùng với việc bổ sung thu phí hàng xuất nhập khẩu từ năm 2017, giúp tăng tổng thu phí gấp đôi so với năm trước đó.

  4. Phản hồi của doanh nghiệp về mức thu phí hiện nay ra sao?
    Nhiều doanh nghiệp cho rằng mức thu phí còn cao, gây áp lực chi phí và làm giảm khả năng cạnh tranh. Thời gian thực hiện thủ tục thu phí kéo dài cũng làm tăng chi phí lưu kho bãi và ảnh hưởng đến tốc độ lưu thông hàng hóa.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để giảm thiểu rủi ro công vụ trong thu phí hạ tầng cảng biển?
    Các giải pháp bao gồm áp dụng công nghệ 4.0 trong quản lý thu phí, nâng cao năng lực công chức, cải tiến chính sách thu phí, tăng cường phối hợp liên ngành và hoàn thiện cơ sở pháp lý về xử lý vi phạm và truy thu phí.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích chi tiết thực trạng công tác thu phí hạ tầng cảng biển tại Hải Phòng giai đoạn 2014-2018, nhận diện các rủi ro công vụ ảnh hưởng đến an ninh nguồn thu ngân sách.
  • Mức thu phí đã tăng trưởng mạnh nhưng còn tồn tại nhiều bất cập, gây áp lực chi phí cho doanh nghiệp và ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động logistics.
  • Áp dụng mô hình quản trị rủi ro an ninh phi truyền thống giúp đánh giá toàn diện các yếu tố tác động và đề xuất các giải pháp quản trị rủi ro công vụ hiệu quả.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ về công nghệ, nhân lực, chính sách và phối hợp liên ngành nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu phí và bảo đảm an ninh nguồn thu.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các bước tiếp theo trong việc hoàn thiện công tác quản trị rủi ro công vụ, góp phần phát triển bền vững hạ tầng cảng biển và kinh tế xã hội thành phố Hải Phòng.

Để tiếp tục phát huy hiệu quả nghiên cứu, các cơ quan chức năng và doanh nghiệp cần phối hợp chặt chẽ trong việc triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời cập nhật, điều chỉnh chính sách phù hợp với thực tiễn phát triển.