Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2018-2020, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên Huế đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội với tốc độ tăng trưởng bình quân khoảng 12,3%/năm. Tổng thu ngân sách nhà nước (NSNN) trên địa bàn tăng từ 308,635 tỷ đồng năm 2018 lên 463,894 tỷ đồng năm 2020, vượt kế hoạch trung bình 140% mỗi năm. Tuy nhiên, tỷ lệ động viên thu ngân sách trên GDP chỉ đạt khoảng 6,73%/năm, thấp hơn nhiều so với mức trung bình cả nước. Điều này phản ánh những hạn chế trong công tác quản lý thu ngân sách địa phương, đặc biệt là việc khai thác và bồi dưỡng các nguồn thu chưa hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý thu ngân sách nhà nước tại huyện Phú Vang trong giai đoạn 2018-2020, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách đến năm 2025, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại huyện Phú Vang, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo tài chính, quyết toán ngân sách và khảo sát thực tế các cán bộ công chức và đối tượng nộp thuế trên địa bàn.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các nhà quản lý địa phương nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, đảm bảo nguồn lực tài chính phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời góp phần hoàn thiện chính sách tài chính địa phương phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế và đặc thù vùng ven biển, đầm phá của huyện Phú Vang.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng các lý thuyết và mô hình quản lý thu ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Khái niệm ngân sách nhà nước: Ngân sách nhà nước được hiểu là bản dự toán thu - chi tài chính của nhà nước trong một khoảng thời gian nhất định, đồng thời là quỹ tiền tệ phục vụ các chức năng quản lý kinh tế - xã hội của nhà nước.

  • Thu ngân sách nhà nước: Là hoạt động huy động các nguồn tài chính từ các chủ thể trong xã hội dựa trên quyền lực nhà nước, nhằm tạo lập quỹ tiền tệ phục vụ chi tiêu công. Thu ngân sách có đặc điểm là thu theo nguyên tắc hoàn trả không trực tiếp và chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố như GDP, tỷ suất lợi nhuận, tổ chức bộ máy thu nộp.

  • Quản lý thu ngân sách nhà nước: Quá trình sử dụng các công cụ chính sách, pháp luật, kế hoạch hóa, thanh tra kiểm tra và tổ chức bộ máy nhằm đảm bảo thu đúng, thu đủ, thu kịp thời, đồng thời khuyến khích phát triển sản xuất kinh doanh và đảm bảo công bằng xã hội.

  • Nguyên tắc thiết lập hệ thống thu ngân sách: Bao gồm nguyên tắc thu theo lợi ích, thu theo khả năng, nguyên tắc ổn định lâu dài, công bằng, rõ ràng và đơn giản trong thiết kế hệ thống thuế.

  • Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước: Phân chia quyền hạn, trách nhiệm giữa các cấp chính quyền nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu chi ngân sách, đảm bảo sự cân đối phát triển vùng miền.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo tài chính, báo cáo quyết toán ngân sách, niên giám thống kê huyện Phú Vang giai đoạn 2018-2020, các văn bản pháp luật liên quan và dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát thực tế.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp: Khảo sát định lượng với hai nhóm đối tượng gồm cán bộ công chức viên chức quản lý thu ngân sách (120 người) và đối tượng nộp ngân sách (100 hộ kinh doanh). Phương pháp chọn mẫu kết hợp chọn mẫu ngẫu nhiên và bước nhảy, đảm bảo tính đại diện và phù hợp với điều kiện nghiên cứu.

  • Phương pháp phân tích dữ liệu: Sử dụng phương pháp so sánh để đánh giá biến động các chỉ tiêu thu ngân sách qua các năm, phương pháp thống kê mô tả (bảng tần số, biểu đồ, giá trị trung bình, độ lệch chuẩn) để mô tả đặc điểm đối tượng khảo sát và đánh giá công tác quản lý thu ngân sách. Phần mềm SPSS 26 được ứng dụng để xử lý số liệu.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2018-2020, tập trung phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách ổn định và vượt kế hoạch: Tổng thu NSNN trên địa bàn huyện tăng từ 308,635 tỷ đồng năm 2018 lên 463,894 tỷ đồng năm 2020, đạt tỷ lệ vượt kế hoạch trung bình 140%/năm. Thu từ quyền sử dụng đất chiếm tỷ trọng lớn, tăng từ 211,6 tỷ đồng lên 350 tỷ đồng trong cùng kỳ.

  2. Tỷ lệ động viên thu ngân sách trên GDP thấp: Tỷ lệ thu NSNN trên GDP huyện trung bình giai đoạn 2018-2020 đạt 6,73%, thấp hơn nhiều so với mức trung bình cả nước. Điều này cho thấy hiệu quả khai thác nguồn thu chưa cao, ảnh hưởng đến khả năng cân đối ngân sách địa phương.

  3. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch tích cực: Tỷ trọng dịch vụ tăng từ 45,1% lên 46,9%, công nghiệp - xây dựng tăng từ 33,4% lên 34,4%, trong khi nông, lâm, ngư nghiệp giảm từ 21,6% xuống 18,7%. Sự chuyển dịch này tạo điều kiện thuận lợi cho đa dạng hóa nguồn thu ngân sách.

  4. Đội ngũ cán bộ quản lý thu ngân sách có trình độ cao và ổn định: Số lượng cán bộ công chức viên chức quản lý thu ngân sách tăng nhẹ, với tỷ lệ cán bộ có trình độ thạc sĩ tăng từ 22,4% lên 31,4% trong giai đoạn 2018-2020, góp phần nâng cao năng lực quản lý.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác quản lý thu ngân sách tại huyện Phú Vang đã có nhiều chuyển biến tích cực, đặc biệt là việc thu vượt dự toán và tăng trưởng thu ngân sách ổn định qua các năm. Tuy nhiên, tỷ lệ động viên thu ngân sách trên GDP còn thấp phản ánh hạn chế trong việc khai thác các nguồn thu ngoài đất đai và thuế ngoài quốc doanh. Nguyên nhân chủ yếu do các doanh nghiệp và hộ kinh doanh chưa phát triển ổn định, cùng với những khó khăn trong công tác quản lý, kiểm tra, chống thất thu.

So sánh với kinh nghiệm của các địa phương khác như huyện Lệ Thủy (Quảng Bình) và quận Lê Chân (Hải Phòng), việc đẩy mạnh tuyên truyền chính sách, nâng cao trình độ cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường thanh tra kiểm tra là những yếu tố then chốt giúp nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách. Huyện Phú Vang cần tiếp tục hoàn thiện các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách, đồng thời tăng cường phối hợp giữa các cơ quan quản lý thuế, tài chính và kho bạc để nâng cao tính minh bạch và hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ tăng trưởng thu ngân sách theo năm, tỷ lệ thu trên GDP, cơ cấu kinh tế và bảng phân tích đánh giá năng lực cán bộ quản lý thu ngân sách nhằm minh họa rõ nét các xu hướng và điểm mạnh, điểm yếu trong công tác quản lý thu ngân sách địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu ngân sách
    Triển khai mở rộng kê khai thuế trực tuyến, hoàn thuế điện tử và nộp thuế qua ngân hàng nhằm rút ngắn thời gian, giảm thủ tục hành chính và tăng tính minh bạch. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch. Thời gian: 2022-2025.

  2. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và chống thất thu thuế
    Thành lập các đoàn kiểm tra liên ngành, phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan để phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi gian lận, trốn thuế, nợ đọng thuế. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế, Thanh tra huyện. Thời gian: Hàng năm, tập trung giai đoạn 2022-2025.

  3. Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý thu ngân sách
    Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ chuyên sâu, xây dựng cơ chế khen thưởng và phòng chống tham nhũng nhằm nâng cao năng lực và đạo đức nghề nghiệp. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch. Thời gian: 2022-2024.

  4. Tăng cường tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế
    Đa dạng hóa hình thức tuyên truyền chính sách thuế qua các phương tiện truyền thông đại chúng, tổ chức đối thoại, hội thảo và tư vấn trực tiếp để nâng cao nhận thức và trách nhiệm của người nộp thuế. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế, UBND xã, phường. Thời gian: Liên tục từ 2022.

  5. Hoàn thiện quy chế phối hợp giữa các ngành liên quan
    Ban hành quy chế phối hợp giữa các cơ quan tài chính, thuế, kho bạc và chính quyền địa phương nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, đảm bảo sự thống nhất và kịp thời trong công tác thu chi. Chủ thể thực hiện: UBND huyện. Thời gian: 2022.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách địa phương
    Giúp nâng cao hiểu biết về thực trạng và giải pháp quản lý thu ngân sách, từ đó áp dụng hiệu quả trong công tác quản lý tài chính địa phương.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính công
    Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng và điều chỉnh chính sách thu ngân sách phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của các huyện ven biển và đầm phá.

  3. Các nhà nghiên cứu kinh tế và quản lý công
    Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn quản lý thu ngân sách cấp huyện, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế vùng ven biển miền Trung.

  4. Doanh nghiệp và hộ kinh doanh trên địa bàn huyện Phú Vang
    Hiểu rõ hơn về chính sách thuế, quyền lợi và nghĩa vụ trong việc nộp thuế, từ đó nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế và góp phần phát triển kinh tế địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý thu ngân sách nhà nước là quá trình sử dụng các công cụ chính sách, pháp luật và tổ chức bộ máy để đảm bảo thu đúng, thu đủ, thu kịp thời các khoản thu vào ngân sách, đồng thời khuyến khích phát triển sản xuất kinh doanh và đảm bảo công bằng xã hội.

  2. Tại sao tỷ lệ động viên thu ngân sách trên GDP của huyện Phú Vang thấp?
    Nguyên nhân chính là do cơ cấu kinh tế còn phụ thuộc nhiều vào nguồn thu từ đất đai, thuế ngoài quốc doanh chưa phát triển ổn định, cùng với hạn chế trong công tác quản lý, kiểm tra và chống thất thu thuế.

  3. Các yếu tố ảnh hưởng đến thu ngân sách nhà nước là gì?
    Bao gồm thu nhập GDP bình quân đầu người, tỷ suất lợi nhuận trong nền kinh tế, mức độ trang trải chi phí của nhà nước và tổ chức bộ máy thu nộp.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách địa phương?
    Cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường thanh tra kiểm tra, nâng cao trình độ cán bộ, hoàn thiện quy chế phối hợp và tăng cường tuyên truyền chính sách thuế.

  5. Vai trò của thu ngân sách nhà nước trong phát triển kinh tế - xã hội là gì?
    Thu ngân sách là công cụ tập trung nguồn lực tài chính cho nhà nước, đảm bảo chi tiêu công, đồng thời góp phần điều tiết nền kinh tế, phân phối lại thu nhập và thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện, tập trung phân tích thực trạng tại huyện Phú Vang giai đoạn 2018-2020.
  • Thu ngân sách trên địa bàn tăng trưởng ổn định, vượt kế hoạch nhưng tỷ lệ động viên thu ngân sách trên GDP còn thấp, phản ánh hạn chế trong khai thác nguồn thu.
  • Đội ngũ cán bộ quản lý thu ngân sách có trình độ ngày càng nâng cao, góp phần tích cực vào công tác quản lý thu.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường thanh tra kiểm tra, nâng cao năng lực cán bộ và hoàn thiện quy chế phối hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách đến năm 2025.
  • Khuyến nghị các nhà quản lý địa phương, nhà hoạch định chính sách và các đối tượng liên quan nghiên cứu, áp dụng để góp phần phát triển kinh tế - xã hội huyện Phú Vang bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng huyện Phú Vang cần triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội địa phương.