Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách Nhà nước (NSNN) đóng vai trò trọng yếu trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh và hoạt động của bộ máy Nhà nước. Trong đó, quản lý chi NSNN cấp huyện là một khâu quan trọng nhằm đảm bảo tính hiệu quả, minh bạch và tiết kiệm trong sử dụng nguồn vốn công. Trên địa bàn huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế, tổng chi ngân sách địa phương giai đoạn 2017-2019 đạt khoảng 600 tỷ đồng, trong đó chi đầu tư xây dựng cơ bản còn thấp và tiến độ giải ngân chậm, gây ảnh hưởng đến phát triển kinh tế - xã hội. Thực trạng này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc hoàn thiện công tác quản lý chi NSNN cấp huyện nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc phân tích thực trạng quản lý chi NSNN tại huyện Phong Điền trong giai đoạn 2017-2019, làm rõ những kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân tồn tại; từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi NSNN đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ hoạt động quản lý chi ngân sách cấp huyện trên địa bàn huyện Phong Điền, với số liệu thu thập từ các báo cáo ngân sách và khảo sát thực tế tại địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, ổn định chính trị và nâng cao đời sống nhân dân huyện Phong Điền.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, đặc biệt là quản lý chi ngân sách nhà nước. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý tài chính công: Nhấn mạnh vai trò của quản lý chi NSNN trong việc phân bổ nguồn lực, phân phối thu nhập và điều chỉnh kinh tế vĩ mô. Lý thuyết này làm rõ các chức năng của chi ngân sách như phân bổ nguồn lực hợp lý, đảm bảo công bằng xã hội và kiểm soát hiệu quả chi tiêu công.

  2. Mô hình chu trình ngân sách nhà nước: Bao gồm các giai đoạn lập dự toán, chấp hành dự toán, kiểm soát chi và quyết toán ngân sách. Mô hình này giúp phân tích toàn diện quá trình quản lý chi NSNN cấp huyện, từ khâu hoạch định kế hoạch đến giám sát và đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách.

Các khái niệm chuyên ngành trọng tâm gồm: ngân sách nhà nước, chi ngân sách nhà nước, quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện, dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, kiểm soát chi ngân sách, và các nguyên tắc quản lý chi ngân sách như nguyên tắc cân đối, công khai, trung thực và hiệu quả.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo thu - chi ngân sách nhà nước của Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Phong Điền giai đoạn 2017-2019. Số liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát và phỏng vấn 65 đối tượng gồm cán bộ quản lý ngân sách và người thụ hưởng ngân sách trên địa bàn huyện, được lựa chọn theo phương pháp ngẫu nhiên không lặp với cơ cấu phân bổ cụ thể.

Phân tích dữ liệu sử dụng các phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp, phân loại và xây dựng bảng biểu mô tả thực trạng quản lý chi ngân sách. Phương pháp so sánh được áp dụng để đối chiếu các chỉ tiêu chi ngân sách qua các năm và so sánh với các địa phương lân cận nhằm rút ra bài học kinh nghiệm. Phương pháp dãy số thời gian giúp phân tích biến động chi ngân sách theo từng năm, xác định xu hướng phát triển và mức độ hoàn thành kế hoạch. Dữ liệu được xử lý trên phần mềm Excel, đảm bảo tính chính xác và khoa học trong phân tích.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán chi ngân sách: Giai đoạn 2017-2019, huyện Phong Điền đã thực hiện lập dự toán chi ngân sách theo đúng quy trình, tuy nhiên tỷ lệ dự toán chi đầu tư phát triển còn thấp, chiếm khoảng 40% tổng chi ngân sách, trong khi chi thường xuyên chiếm tới 60%. Việc phân bổ dự toán chưa phản ánh đầy đủ nhu cầu thực tế, dẫn đến khó khăn trong điều hành và giải ngân.

  2. Chấp hành dự toán chi ngân sách: Tỷ lệ chấp hành dự toán chi ngân sách đạt khoảng 95% so với dự toán được giao, trong đó chi thường xuyên được thực hiện khá đầy đủ và kịp thời, còn chi đầu tư phát triển có tiến độ giải ngân chậm, chỉ đạt khoảng 70% kế hoạch. Nguyên nhân chủ yếu do thủ tục hành chính phức tạp và hạn chế về nguồn lực quản lý.

  3. Kiểm soát và quyết toán chi ngân sách: Công tác kiểm soát chi ngân sách được Kho bạc Nhà nước huyện thực hiện nghiêm túc, đảm bảo các khoản chi đúng chế độ, tiêu chuẩn. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số khoản chi sai quy định chưa được phát hiện kịp thời. Quyết toán chi ngân sách hàng năm được thực hiện đầy đủ, với tỷ lệ quyết toán đạt trên 90% so với dự toán.

  4. Đánh giá của các đối tượng khảo sát: Khoảng 80% cán bộ quản lý và 75% người thụ hưởng đánh giá công tác quản lý chi ngân sách huyện Phong Điền có tính minh bạch và hiệu quả ở mức trung bình đến khá. Tuy nhiên, vẫn có ý kiến phản ánh về việc thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan trong quản lý chi ngân sách và hạn chế trong ứng dụng công nghệ thông tin.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý chi ngân sách cấp huyện tại Phong Điền đã đạt được những kết quả tích cực, đặc biệt trong việc đảm bảo chi thường xuyên và kiểm soát chi tiêu theo quy định. Tuy nhiên, tỷ trọng chi đầu tư phát triển còn thấp và tiến độ giải ngân chậm là điểm hạn chế cần khắc phục. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ việc lập dự toán chưa sát thực tế, thủ tục hành chính phức tạp và năng lực quản lý còn hạn chế.

So sánh với các địa phương như thị xã Hương Thủy và huyện Phú Vang, Phong Điền còn thiếu sự chủ động trong phân cấp quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách. Các địa phương này đã áp dụng hệ thống TABMIS giúp nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý chi ngân sách. Việc công khai tài chính ngân sách và thực hiện khoán biên chế cũng góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ phân bổ chi ngân sách theo loại chi (đầu tư phát triển và chi thường xuyên) qua các năm, bảng so sánh tiến độ giải ngân chi đầu tư phát triển giữa các huyện trong tỉnh, và biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng của cán bộ quản lý và người thụ hưởng về công tác quản lý chi ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập dự toán chi ngân sách: Tăng cường phân tích, dự báo nhu cầu chi thực tế, đặc biệt là chi đầu tư phát triển, nhằm xây dựng dự toán sát đúng, đảm bảo cân đối nguồn lực. Thời gian thực hiện: từ năm 2022 đến 2025. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với các đơn vị dự toán.

  2. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi ngân sách: Triển khai hệ thống quản lý ngân sách điện tử (như TABMIS) để nâng cao tính minh bạch, chính xác và kịp thời trong quản lý chi ngân sách. Thời gian thực hiện: 2022-2024. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Kho bạc Nhà nước huyện.

  3. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm: Thiết lập cơ chế giám sát chặt chẽ, xử lý nghiêm các trường hợp chi sai quy định, nhằm nâng cao kỷ luật tài chính và giảm thất thoát ngân sách. Thời gian thực hiện: liên tục từ 2022. Chủ thể thực hiện: Thanh tra huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  4. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ quản lý ngân sách cho cán bộ cấp huyện và xã, nâng cao ý thức trách nhiệm và kỹ năng quản lý. Thời gian thực hiện: 2022-2023. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các cơ sở đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và xã: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, nguyên tắc và thực tiễn quản lý chi ngân sách, từ đó cải thiện hiệu quả công tác quản lý tài chính công tại địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu thực tiễn phong phú để phục vụ nghiên cứu, học tập và phát triển các đề tài liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước.

  3. Cơ quan tài chính và Kho bạc Nhà nước: Là tài liệu tham khảo để hoàn thiện quy trình, chính sách quản lý chi ngân sách, đồng thời nâng cao hiệu quả kiểm soát và giám sát chi tiêu công.

  4. Các tổ chức giám sát, thanh tra và kiểm toán nhà nước: Hỗ trợ trong việc đánh giá, kiểm tra và đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách, góp phần phòng chống tham nhũng và lãng phí.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện là gì?
    Quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện là quá trình lập dự toán, chấp hành dự toán, kiểm soát và quyết toán các khoản chi ngân sách do cấp huyện quản lý, nhằm đảm bảo sử dụng ngân sách đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả. Ví dụ, huyện Phong Điền thực hiện quản lý chi ngân sách theo quy định của Luật Ngân sách Nhà nước và các văn bản hướng dẫn.

  2. Những nguyên tắc cơ bản trong quản lý chi ngân sách cấp huyện là gì?
    Các nguyên tắc gồm đầy đủ, trọn vẹn; thống nhất; cân đối ngân sách; công khai hóa; rõ ràng, trung thực và chính xác. Những nguyên tắc này giúp đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong sử dụng ngân sách công.

  3. Phương pháp thu thập số liệu trong nghiên cứu này như thế nào?
    Nghiên cứu sử dụng số liệu thứ cấp từ các báo cáo ngân sách giai đoạn 2017-2019 và số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát, phỏng vấn 65 cán bộ quản lý và người thụ hưởng ngân sách tại huyện Phong Điền, đảm bảo tính khách quan và thực tiễn.

  4. Tại sao chi đầu tư phát triển ở huyện Phong Điền còn thấp?
    Nguyên nhân chính là do thủ tục hành chính phức tạp, năng lực quản lý hạn chế và việc lập dự toán chưa sát thực tế, dẫn đến tiến độ giải ngân chậm và nguồn vốn đầu tư chưa được sử dụng hiệu quả.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách?
    Các giải pháp gồm hoàn thiện quy trình lập dự toán, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách, tăng cường kiểm tra, thanh tra và nâng cao năng lực cán bộ quản lý. Ví dụ, triển khai hệ thống TABMIS giúp minh bạch và kiểm soát tốt hơn các khoản chi.

Kết luận

  • Quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện tại Phong Điền đã đạt được những kết quả tích cực, đặc biệt trong chi thường xuyên và kiểm soát chi tiêu.
  • Tỷ trọng chi đầu tư phát triển còn thấp và tiến độ giải ngân chậm là những hạn chế cần khắc phục.
  • Việc áp dụng công nghệ thông tin và nâng cao năng lực cán bộ là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách.
  • Các giải pháp đề xuất hướng tới hoàn thiện quy trình lập dự toán, tăng cường kiểm soát và minh bạch trong quản lý chi ngân sách đến năm 2025.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và các đối tượng liên quan nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công cấp huyện.

Để tiếp tục phát triển, các cơ quan chức năng huyện Phong Điền cần triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường giám sát và đánh giá định kỳ công tác quản lý chi ngân sách. Quý độc giả và cán bộ quản lý ngân sách được khuyến khích tham khảo và áp dụng các kết quả nghiên cứu nhằm góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công tại địa phương.