Tổng quan nghiên cứu

Thu ngân sách Nhà nước (NSNN) là một trong những nhiệm vụ trọng yếu trong quản lý tài chính công, đóng vai trò quyết định trong việc duy trì hoạt động của bộ máy chính quyền và thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Trên địa bàn quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội, tổng thu NSNN giai đoạn 2021-2023 có sự biến động đáng chú ý: năm 2021 đạt 14.489 tỷ đồng, giảm 8,9% năm 2022 xuống còn khoảng 12.760 tỷ đồng, nhưng tăng mạnh 28,25% lên 16.365 tỷ đồng năm 2023, vượt 2,8% so với dự toán thành phố giao. Trong khi đó, tổng chi NSNN giai đoạn này dao động quanh mức 4.300 tỷ đồng, thấp hơn nhiều so với thu, tạo ra sự cân đối thu - chi tích cực.

Tuy nhiên, công tác quản lý thu NSNN tại quận Hoàn Kiếm vẫn còn nhiều hạn chế như thất thu, nợ đọng thuế, cơ cấu nguồn thu chưa hợp lý và sự phối hợp giữa các cơ quan chưa chặt chẽ. Đề án nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý thu NSNN của quận trong giai đoạn 2021-2023, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu ngân sách trên địa bàn.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác quản lý thu NSNN cấp quận, bao gồm quản lý lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán thu ngân sách, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo chính thức của UBND quận Hoàn Kiếm và các cơ quan liên quan. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính bền vững cho phát triển kinh tế - xã hội của quận, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách trong bối cảnh hội nhập và chuyển đổi kinh tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thu ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Khái niệm ngân sách nhà nước (NSNN): NSNN là quỹ tiền tệ chung của Nhà nước được tạo lập, phân phối và sử dụng nhằm thực hiện các chức năng quản lý kinh tế - xã hội theo quy định pháp luật.

  • Khái niệm thu ngân sách nhà nước: Thu NSNN là việc Nhà nước sử dụng quyền lực để tập trung nguồn tài chính nhằm đáp ứng nhu cầu chi tiêu công, bao gồm thuế, phí, lệ phí và các khoản thu khác.

  • Quản lý thu ngân sách nhà nước: Quá trình sử dụng các công cụ chính sách, pháp luật để quản lý thu thuế và các khoản thu ngoài thuế nhằm đảm bảo công bằng, khuyến khích sản xuất kinh doanh và đảm bảo nguồn thu ổn định.

  • Mô hình phân cấp quản lý thu NSNN cấp quận/huyện: Xác định quyền hạn, trách nhiệm của chính quyền cấp quận trong việc lập dự toán, tổ chức thu, kiểm tra, thanh tra và quyết toán ngân sách.

  • Các nguyên tắc quản lý thu NSNN: Tuân thủ pháp luật, công khai minh bạch, cân đối thu - chi, tự chủ tài chính, công bằng hợp lý và trách nhiệm giải trình.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo quyết toán, dự toán ngân sách của UBND quận Hoàn Kiếm giai đoạn 2021-2023, các văn bản pháp luật liên quan và tài liệu nghiên cứu chuyên ngành. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 18 cán bộ quản lý thu NSNN tại các phòng ban liên quan của quận.

  • Phương pháp phân tích:

    • Thống kê mô tả để trình bày số liệu thu chi ngân sách, cơ cấu nguồn thu và kết quả thực hiện dự toán.
    • So sánh số liệu qua các năm để đánh giá xu hướng biến động và hiệu quả quản lý thu NSNN.
    • Phân tích tổng hợp nhằm tìm hiểu nguyên nhân các hạn chế và đề xuất giải pháp phù hợp.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát 18 cán bộ thuộc các đơn vị quản lý thu NSNN của quận nhằm thu thập ý kiến đa chiều về thực trạng và giải pháp quản lý thu ngân sách.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2021-2023, đề xuất giải pháp cho giai đoạn đến năm 2030.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổng thu NSNN tăng trưởng mạnh năm 2023: Tổng thu NSNN năm 2023 đạt 16.365 tỷ đồng, tăng 28,25% so với năm 2022 và vượt 2,8% dự toán thành phố giao. Thu từ khu vực kinh tế ngoài quốc doanh (NQD) chiếm tỷ trọng lớn, đạt 12.447 tỷ đồng, tăng 12,6% so với cùng kỳ.

  2. Cơ cấu nguồn thu đa dạng nhưng phụ thuộc vào khu vực dịch vụ, thương mại: Thuế thu nhập cá nhân chiếm khoảng 18-23% tổng thu, có xu hướng tăng liên tục. Các khoản thu từ tiền sử dụng đất, lệ phí trước bạ và cho thuê mặt đất chiếm tỷ trọng nhỏ, không ổn định.

  3. Hiệu quả quản lý lập dự toán chưa cao: Khảo sát cho thấy công tác lập dự toán thu ngân sách được thực hiện đầy đủ, đúng quy định với điểm đánh giá trung bình 3,94/5, nhưng sự tham gia của các bên liên quan và bao quát nguồn thu chỉ đạt điểm trung bình 3,17-3,39, phản ánh thiếu sự phối hợp và thống nhất số liệu.

  4. Chấp hành dự toán thu ngân sách cơ bản hoàn thành: Thu NSNN thực hiện năm 2021 đạt 156,8% dự toán, năm 2022 đạt 111,1%, năm 2023 đạt 101,7%. Tuy nhiên, năm 2022 có sự giảm sút do ảnh hưởng dịch Covid-19. Công tác phối hợp giữa các cơ quan được đánh giá khá tốt với điểm 3,72/5.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng mạnh mẽ của tổng thu NSNN năm 2023 phản ánh sự phục hồi kinh tế sau đại dịch và hiệu quả trong công tác quản lý thu ngân sách của quận Hoàn Kiếm. Việc tập trung nguồn thu từ khu vực kinh tế ngoài quốc doanh và các ngành dịch vụ, thương mại phù hợp với đặc thù kinh tế của quận, góp phần tạo nguồn thu ổn định và bền vững.

Tuy nhiên, hiệu quả lập dự toán còn hạn chế do thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị, dẫn đến dự toán chưa phản ánh chính xác thực tế. Điều này có thể ảnh hưởng đến việc phân bổ nguồn lực và kế hoạch thu chi ngân sách. Kết quả khảo sát cũng cho thấy công tác tuyên truyền và vận động người nộp thuế chưa đạt hiệu quả cao, làm giảm ý thức tự giác nộp thuế.

So sánh với kinh nghiệm của các quận trung tâm tại Hải Phòng và TP. Hồ Chí Minh, quận Hoàn Kiếm cần tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, cải cách thủ tục hành chính và nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ thuế để giảm thiểu thất thu và nợ đọng thuế. Việc phối hợp liên ngành cũng cần được củng cố để đảm bảo thu ngân sách đúng, đủ và kịp thời.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng tổng thu NSNN, bảng so sánh dự toán và thực hiện thu ngân sách, cũng như biểu đồ cơ cấu nguồn thu qua các năm để minh họa rõ nét xu hướng và hiệu quả quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán thu ngân sách: Tăng cường phối hợp giữa các phòng ban, phường và đơn vị liên quan trong việc thu thập, tổng hợp số liệu để lập dự toán sát thực tế. Áp dụng phần mềm quản lý dự toán hiện đại nhằm nâng cao tính chính xác và kịp thời. Thời gian thực hiện: từ năm 2024 đến 2026. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, UBND quận.

  2. Nâng cao hiệu quả chấp hành dự toán thu ngân sách: Tăng cường kiểm tra, giám sát việc thu thuế, đặc biệt tại khu vực kinh tế ngoài quốc doanh và hộ kinh doanh cá thể. Đẩy mạnh tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế thực hiện nghĩa vụ đúng quy định. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Chi cục Thuế, UBND quận.

  3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế: Triển khai hệ thống kê khai, nộp thuế điện tử đồng bộ, hiện đại, giảm thiểu thủ tục hành chính và tăng tính minh bạch. Tổ chức đào tạo cán bộ thuế và người nộp thuế về sử dụng công nghệ mới. Thời gian: 2024-2027. Chủ thể: Chi cục Thuế, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý nợ thuế: Thành lập tổ kiểm tra chuyên trách, phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan để rà soát, phát hiện và xử lý kịp thời các trường hợp trốn thuế, nợ đọng thuế. Thời gian: 2024-2025. Chủ thể: Chi cục Thuế, UBND quận.

  5. Xây dựng môi trường thuận lợi cho người nộp thuế: Đơn giản hóa thủ tục hành chính, nâng cao chất lượng dịch vụ hỗ trợ người nộp thuế, tăng cường truyền thông về chính sách thuế và lợi ích của việc tuân thủ nghĩa vụ thuế. Thời gian: 2024-2026. Chủ thể: UBND quận, Chi cục Thuế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công cấp quận/huyện: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu NSNN, giúp nâng cao năng lực lập kế hoạch, tổ chức thu và kiểm soát ngân sách.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính địa phương: Thông tin chi tiết về các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp quản lý thu ngân sách giúp xây dựng chính sách phù hợp với đặc thù kinh tế xã hội địa phương.

  3. Các chuyên gia, nhà nghiên cứu kinh tế và tài chính công: Tài liệu tham khảo hữu ích cho nghiên cứu về quản lý ngân sách địa phương, phân tích số liệu và đề xuất giải pháp cải thiện hiệu quả thu ngân sách.

  4. Doanh nghiệp và tổ chức kinh tế trên địa bàn: Hiểu rõ hơn về cơ chế quản lý thuế, nghĩa vụ và quyền lợi trong quá trình thực hiện nghĩa vụ thuế, từ đó nâng cao ý thức tuân thủ và hợp tác với cơ quan thuế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu ngân sách nhà nước tại quận Hoàn Kiếm có những đặc điểm gì nổi bật?
    Quận Hoàn Kiếm là trung tâm kinh tế, thương mại và du lịch của Hà Nội, với nguồn thu chủ yếu từ khu vực kinh tế ngoài quốc doanh và dịch vụ. Quản lý thu ngân sách tại đây đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, ứng dụng công nghệ thông tin và chú trọng đến các nguồn thu đa dạng.

  2. Tại sao công tác lập dự toán thu ngân sách còn gặp khó khăn?
    Do thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các phòng ban, đơn vị và phường trong việc thu thập số liệu, cũng như chưa áp dụng hiệu quả công nghệ quản lý dự toán, dẫn đến dự toán chưa phản ánh chính xác thực tế kinh tế địa phương.

  3. Các giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả chấp hành dự toán thu ngân sách?
    Tăng cường kiểm tra, giám sát, đẩy mạnh tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế, ứng dụng công nghệ thông tin trong kê khai và nộp thuế, đồng thời xử lý nghiêm các trường hợp trốn thuế, nợ đọng thuế.

  4. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý thu ngân sách là gì?
    Công nghệ giúp đơn giản hóa thủ tục hành chính, nâng cao tính minh bạch, giảm chi phí và thời gian cho người nộp thuế, đồng thời hỗ trợ cơ quan thuế quản lý, giám sát và xử lý thông tin nhanh chóng, chính xác.

  5. Làm thế nào để tạo điều kiện thuận lợi cho người nộp thuế?
    Đơn giản hóa thủ tục, cung cấp dịch vụ thuế điện tử, tăng cường truyền thông, hỗ trợ kỹ thuật và tư vấn, tạo môi trường thân thiện, công bằng và minh bạch để người nộp thuế tự giác thực hiện nghĩa vụ.

Kết luận

  • Quản lý thu ngân sách nhà nước tại quận Hoàn Kiếm có vai trò quan trọng trong đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Tổng thu NSNN giai đoạn 2021-2023 có sự biến động, nhưng năm 2023 đạt mức tăng trưởng 28,25%, vượt dự toán thành phố giao.
  • Công tác lập dự toán và chấp hành dự toán thu ngân sách còn tồn tại hạn chế do thiếu phối hợp và ứng dụng công nghệ chưa đồng bộ.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm hoàn thiện lập dự toán, nâng cao hiệu quả chấp hành thu, ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường thanh tra kiểm tra và tạo điều kiện thuận lợi cho người nộp thuế.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu và áp dụng các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2024-2030 nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu NSNN, góp phần phát triển bền vững quận Hoàn Kiếm.

Quý độc giả và các cơ quan quản lý được khuyến khích áp dụng các kết quả nghiên cứu và giải pháp trong luận văn nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu ngân sách nhà nước tại địa phương.