Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2020-2022, công tác quản lý chi ngân sách nhà nước (NSNN) tại thành phố Bà Rịa, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu đã có những bước tiến đáng kể, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Thành phố Bà Rịa với diện tích tự nhiên khoảng 9.104 ha và dân số trên 113.000 người, là trung tâm hành chính của tỉnh, có vị trí địa lý thuận lợi kết nối các đô thị trọng điểm vùng Đông Nam Bộ. Tổng chi ngân sách nhà nước trong giai đoạn này đạt khoảng 1.787,6 tỷ đồng, trong đó chi thường xuyên chiếm 90,9%, còn lại là chi đầu tư phát triển.

Tuy nhiên, công tác quản lý chi NSNN vẫn còn tồn tại một số hạn chế như việc lập và phân bổ dự toán chưa sát với thực tế, dẫn đến phải điều chỉnh nhiều lần trong năm; tỷ lệ giữ lại dự toán chi thường xuyên chưa phân bổ hết lên tới 9,1%, tạo cơ chế “xin-cho” trong điều hành chi ngân sách. Kiểm toán nhà nước cũng đã kiến nghị thu hồi, giảm dự toán và thanh toán sai quy định với tổng số tiền gần 92 tỷ đồng, chủ yếu liên quan đến đầu tư xây dựng cơ bản.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý chi NSNN trên địa bàn thành phố Bà Rịa trong giai đoạn 2020-2022, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách cấp huyện, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, đảm bảo tính công khai, minh bạch và tiết kiệm.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào quản lý chi NSNN cấp huyện trên địa bàn thành phố Bà Rịa, với dữ liệu thu thập trong giai đoạn 2020-2022. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý nhà nước địa phương trong việc điều hành ngân sách hiệu quả, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Định nghĩa ngân sách nhà nước theo Luật Ngân sách Nhà nước 2015, phân biệt ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, nhấn mạnh vai trò quản lý chi ngân sách cấp huyện trong việc phân phối và sử dụng quỹ ngân sách nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của chính quyền địa phương.

  • Nguyên tắc quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện: Bao gồm nguyên tắc đầy đủ, thống nhất, cân đối ngân sách, công khai minh bạch, rõ ràng và chính xác. Những nguyên tắc này đảm bảo chi ngân sách đúng mục đích, đúng kế hoạch, tiết kiệm và hiệu quả.

  • Mô hình quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện: Phân tích vai trò và chức năng của các cơ quan như Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước và các đơn vị sử dụng ngân sách trong quá trình lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm soát chi ngân sách.

  • Tiêu chí đánh giá quản lý chi ngân sách: Tính hiệu lực, hiệu quả, bền vững và phù hợp với chính sách, pháp luật và điều kiện thực tiễn địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát, phỏng vấn cán bộ quản lý ngân sách và các đơn vị sử dụng ngân sách trên địa bàn thành phố Bà Rịa. Dữ liệu thứ cấp bao gồm báo cáo tài chính, quyết toán ngân sách, các văn bản pháp luật liên quan và các báo cáo kiểm toán nhà nước giai đoạn 2020-2022.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Cỡ mẫu khảo sát gồm khoảng 50 cán bộ quản lý và kế toán tại các đơn vị sử dụng ngân sách, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các phòng ban và đơn vị hành chính trên địa bàn.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp số liệu về chi ngân sách, phân tích so sánh tỷ lệ chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển qua các năm. Phương pháp thống kê so sánh được áp dụng để đánh giá sự khác biệt giữa dự toán và thực hiện chi ngân sách. Ngoài ra, phân tích định tính được thực hiện qua phỏng vấn nhằm làm rõ các yếu tố ảnh hưởng và hạn chế trong quản lý chi ngân sách.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý dữ liệu trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2023, phân tích và viết báo cáo từ tháng 7 đến tháng 9 năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập và phân bổ dự toán chi ngân sách: Trong giai đoạn 2020-2022, thành phố Bà Rịa đã ban hành 8 quyết định điều hòa vốn đầu tư và 5 quyết định điều chỉnh thu chi ngân sách, cho thấy việc lập dự toán chưa sát với thực tế. Tỷ lệ giữ lại dự toán chi thường xuyên chưa phân bổ hết là 164,2 tỷ đồng trên tổng số 1.787,6 tỷ đồng, chiếm 9,1%, tạo ra cơ chế “xin-cho” trong điều hành chi ngân sách.

  2. Chấp hành dự toán chi ngân sách: Chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên được thực hiện theo dự toán nhưng còn tồn tại sai sót. Kiểm toán nhà nước kiến nghị thu hồi, giảm dự toán và thanh toán sai với tổng số tiền 91,9 tỷ đồng, trong đó 43,7% liên quan đến đầu tư xây dựng cơ bản do tạm ứng sai, thanh toán vượt giá trị công trình, sai đơn giá và quyết toán sai khối lượng.

  3. Năng lực quản lý và trình độ cán bộ: Trình độ chuyên môn và năng lực quản lý của cán bộ làm công tác tài chính tại các đơn vị sử dụng ngân sách còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi ngân sách. Việc tuyển dụng chưa minh bạch và bố trí công việc chưa phù hợp với chuyên môn là nguyên nhân chính.

  4. Kiểm soát và thanh tra chi ngân sách: Công tác kiểm soát chi ngân sách qua Kho bạc Nhà nước được thực hiện nghiêm túc, tuy nhiên vẫn còn tồn tại các khoản chi sai chế độ, tiêu chuẩn. Việc thanh tra, kiểm tra chưa được thực hiện thường xuyên và toàn diện, dẫn đến một số sai phạm chưa được phát hiện kịp thời.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc lập dự toán chưa sát với tình hình thực tế, dẫn đến phải điều chỉnh nhiều lần trong năm, gây khó khăn cho công tác điều hành ngân sách. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác như huyện Tân Thành hay thành phố Vũng Tàu, thành phố Bà Rịa còn chưa phát huy tối đa vai trò của các cơ quan quản lý trong việc phối hợp và kiểm soát chi ngân sách.

Việc giữ lại dự toán chi thường xuyên chưa phân bổ hết tạo ra cơ chế “xin-cho”, làm giảm tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý ngân sách. Kiến nghị của kiểm toán nhà nước về các khoản chi sai chế độ phản ánh sự cần thiết phải nâng cao năng lực quản lý và kiểm soát chi ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển qua các năm, bảng tổng hợp các khoản điều chỉnh dự toán và kiến nghị thu hồi của kiểm toán, cũng như biểu đồ đánh giá trình độ chuyên môn cán bộ quản lý ngân sách.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc hoàn thiện cơ chế quản lý chi ngân sách, nâng cao năng lực cán bộ và tăng cường kiểm tra, giám sát nhằm đảm bảo sử dụng ngân sách hiệu quả, tiết kiệm và đúng mục đích.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ chế lập và phân bổ dự toán chi ngân sách: Cần xây dựng quy trình lập dự toán sát với tình hình thực tế, giảm thiểu việc điều chỉnh dự toán trong năm. Phòng Tài chính - Kế hoạch phối hợp với các đơn vị dự toán xây dựng kế hoạch chi tiết, dự báo chính xác nhu cầu chi trong vòng 1 năm, áp dụng từ năm ngân sách tiếp theo.

  2. Nâng cao năng lực quản lý và trình độ chuyên môn cán bộ: Tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ tài chính, kế toán cho cán bộ quản lý ngân sách và kế toán tại các đơn vị sử dụng ngân sách. UBND thành phố phối hợp với các cơ sở đào tạo triển khai chương trình đào tạo định kỳ hàng năm, nhằm nâng cao trình độ chuyên môn và ý thức trách nhiệm.

  3. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra và giám sát chi ngân sách: Thiết lập hệ thống kiểm tra, giám sát chặt chẽ trước, trong và sau khi chi ngân sách, đặc biệt đối với các khoản chi đầu tư xây dựng cơ bản. Kho bạc Nhà nước và các cơ quan chức năng cần phối hợp thực hiện kiểm tra định kỳ và đột xuất, báo cáo UBND thành phố để xử lý kịp thời các sai phạm.

  4. Minh bạch hóa công tác quản lý chi ngân sách: Công khai các khoản chi ngân sách trên các phương tiện truyền thông và cổng thông tin điện tử của thành phố để người dân giám sát. UBND thành phố cần xây dựng quy chế công khai, minh bạch ngân sách, áp dụng từ năm tài chính tiếp theo nhằm nâng cao niềm tin của người dân và doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách tại các cấp chính quyền địa phương: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi ngân sách cấp huyện, giúp nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế, tài chính công: Tài liệu tổng hợp các lý thuyết, mô hình và phương pháp nghiên cứu quản lý ngân sách nhà nước, đồng thời phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp cụ thể tại địa phương.

  3. Cơ quan kiểm toán, thanh tra và giám sát tài chính công: Luận văn cung cấp thông tin chi tiết về các sai phạm trong quản lý chi ngân sách và kiến nghị kiểm soát, giúp nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát.

  4. Các tổ chức, doanh nghiệp tham gia cung cấp dịch vụ công và đầu tư công: Hiểu rõ quy trình, nguyên tắc và các yêu cầu trong quản lý chi ngân sách nhà nước giúp các đơn vị này phối hợp hiệu quả với cơ quan quản lý, đảm bảo tuân thủ pháp luật và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện gồm những nội dung chính nào?
    Quản lý chi ngân sách cấp huyện bao gồm lập dự toán, phân bổ dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán chi ngân sách và kiểm soát, thanh tra quá trình sử dụng ngân sách. Mỗi bước đều phải tuân thủ nguyên tắc công khai, minh bạch và đúng quy định pháp luật.

  2. Nguyên tắc quan trọng nhất trong quản lý chi ngân sách là gì?
    Nguyên tắc đầy đủ, trọn vẹn được coi là quan trọng nhất, đảm bảo mọi khoản chi đều được ghi chép, quyết toán rõ ràng, phản ánh đúng mục đích và tính công minh của các khoản chi.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý chi ngân sách cấp huyện?
    Năng lực quản lý và trình độ chuyên môn của đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách là yếu tố quyết định, ảnh hưởng trực tiếp đến việc lập dự toán, chấp hành và kiểm soát chi ngân sách.

  4. Tại sao việc điều chỉnh dự toán chi ngân sách nhiều lần trong năm lại là vấn đề?
    Điều chỉnh dự toán nhiều lần cho thấy việc lập dự toán ban đầu chưa sát với thực tế, gây khó khăn trong điều hành ngân sách, làm giảm hiệu quả sử dụng nguồn lực và tạo cơ chế “xin-cho” không minh bạch.

  5. Làm thế nào để tăng cường minh bạch trong quản lý chi ngân sách?
    Công khai các khoản chi ngân sách trên cổng thông tin điện tử, báo cáo định kỳ và tổ chức các buổi đối thoại với người dân giúp tăng cường giám sát xã hội, nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của các cơ quan quản lý.

Kết luận

  • Quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện tại thành phố Bà Rịa trong giai đoạn 2020-2022 đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về lập dự toán, chấp hành và kiểm soát chi ngân sách.
  • Việc điều chỉnh dự toán nhiều lần và tỷ lệ giữ lại dự toán chi thường xuyên chưa phân bổ hết là những điểm cần khắc phục để nâng cao hiệu quả quản lý.
  • Năng lực và trình độ chuyên môn của cán bộ quản lý ngân sách là yếu tố then chốt ảnh hưởng đến chất lượng công tác quản lý chi ngân sách.
  • Cần tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra và minh bạch hóa các khoản chi ngân sách nhằm đảm bảo sử dụng ngân sách đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện cơ chế lập dự toán, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường kiểm soát và công khai minh bạch sẽ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý địa phương cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh kịp thời, đảm bảo công tác quản lý chi ngân sách ngày càng hiệu quả và bền vững.