Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Quảng Ninh, thành phố Uông Bí đã trở thành một trong những địa phương có tốc độ tăng trưởng kinh tế ấn tượng, với mức tăng trung bình khoảng 13%/năm trong giai đoạn gần đây. Dân số thành phố năm 2017 đạt trên 119.660 người, với đa dạng các dân tộc sinh sống. Ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng và đầu tư phát triển của địa phương. Tuy nhiên, công tác quản lý thu ngân sách tại thành phố Uông Bí vẫn còn nhiều hạn chế, như việc lập dự toán chưa sát thực tế, nguồn thu chưa được khai thác triệt để và công tác quản lý thu chưa đồng bộ, minh bạch.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý thu ngân sách nhà nước trên địa bàn thành phố Uông Bí trong giai đoạn 2016-2018, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, góp phần tạo nguồn lực tài chính vững mạnh cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý thu ngân sách cấp huyện, bao gồm việc lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán thu ngân sách. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý nhà nước trong việc hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, góp phần đảm bảo cân đối ngân sách và phát triển bền vững thành phố Uông Bí.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt tập trung vào quản lý thu ngân sách cấp huyện. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết về ngân sách nhà nước: Xác định ngân sách nhà nước là kế hoạch thu - chi tài chính hàng năm của Nhà nước, được thực hiện theo quy định pháp luật nhằm đảm bảo các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Khái niệm ngân sách cấp huyện được hiểu là toàn bộ các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ của chính quyền cấp huyện.

  2. Lý thuyết quản lý thu ngân sách: Quản lý thu ngân sách là quá trình hoạch định, tổ chức triển khai, phối hợp và kiểm tra các hoạt động thu ngân sách nhằm đảm bảo thu đúng, thu đủ, thu kịp thời các khoản thu. Quản lý thu ngân sách cấp huyện bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán thu ngân sách.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: dự toán thu ngân sách, chấp hành dự toán thu, quyết toán thu ngân sách, các khoản thu ngân sách hưởng 100%, thuế sử dụng đất phi nông nghiệp, phí và lệ phí, quản lý thuế, và các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu ngân sách như hệ thống pháp luật, tổ chức bộ máy, năng lực cán bộ, cơ sở vật chất và hội nhập kinh tế quốc tế.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp, bao gồm:

  • Phương pháp thống kê: Thu thập và xử lý số liệu thu ngân sách trên địa bàn thành phố Uông Bí giai đoạn 2016-2018, bao gồm số liệu thu tổng hợp, thu từ các khoản thuế, phí, lệ phí và các nguồn thu khác.

  • Phương pháp phân tích: Đánh giá thực trạng công tác quản lý thu ngân sách thông qua phân tích số liệu, so sánh dự toán và thực hiện thu ngân sách, nhận diện các hạn chế và nguyên nhân.

  • Phương pháp tổng hợp, so sánh, khái quát hóa: So sánh kết quả thu ngân sách qua các năm, đối chiếu với các quy định pháp luật và thực tiễn quản lý tại địa phương để rút ra các bài học và đề xuất giải pháp.

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu ngân sách được lấy từ Phòng Tài chính – Kế hoạch thành phố Uông Bí, Chi cục Thuế thành phố, các báo cáo quyết toán ngân sách và các văn bản pháp luật liên quan.

  • Cỡ mẫu và timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào dữ liệu thu ngân sách trong giai đoạn 2016-2018, với phân tích chi tiết các khoản thu chính và công tác quản lý thu ngân sách trong thời gian này.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổng thu ngân sách vượt dự toán giao: Trong giai đoạn 2016-2018, tổng thu ngân sách thành phố Uông Bí liên tục vượt dự toán tỉnh giao và kế hoạch thành phố giao, với mức vượt từ 127% đến 191%. Cụ thể, năm 2016 tổng thu đạt 613.838 triệu đồng, vượt 91,1% so với dự toán tỉnh giao; năm 2017 đạt 645.423 triệu đồng, vượt 82,7%; năm 2018 đạt 689.794 triệu đồng, vượt 77,5%.

  2. Nguồn thu từ tiền sử dụng đất tăng đột biến: Khoản thu tiền sử dụng đất có sự tăng trưởng mạnh, đặc biệt trong năm 2016 với thị trường bất động sản sôi động, mang lại nguồn thu lớn cho ngân sách. Tuy nhiên, nguồn thu này phụ thuộc nhiều vào thị trường và các dự án đầu tư, không bền vững về lâu dài.

  3. Thu phí và lệ phí ổn định nhưng chưa khai thác triệt để: Thu phí, lệ phí chiếm tỷ trọng nhỏ trong tổng thu ngân sách nhưng là nguồn thu ổn định. Giai đoạn 2016-2018, thu phí lệ phí duy trì ổn định, tuy nhiên công tác quản lý còn hạn chế, chưa công khai minh bạch và chưa có biện pháp kiểm tra, giám sát chặt chẽ.

  4. Thu thuế ngoài quốc doanh chưa đạt kế hoạch: Thu thuế ngoài quốc doanh chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu nội địa nhưng chưa năm nào đạt kế hoạch giao. Nhiều doanh nghiệp nhỏ và hộ kinh doanh cá thể chưa chấp hành tốt nghĩa vụ thuế, gây thất thu và khó khăn trong quản lý.

Thảo luận kết quả

Việc tổng thu ngân sách vượt dự toán cho thấy sự phát triển kinh tế năng động của thành phố Uông Bí, cùng với sự tự giác đóng góp của các tổ chức, cá nhân. Tuy nhiên, việc lập dự toán còn mang tính cứng nhắc, chưa sát thực tế, dẫn đến dự toán giao không phản ánh đúng khả năng thu thực tế. Điều này có thể được minh họa qua biểu đồ so sánh số thu thực hiện với dự toán tỉnh giao và kế hoạch thành phố, cho thấy sự chênh lệch lớn.

Nguồn thu từ tiền sử dụng đất tăng mạnh nhưng không bền vững, phụ thuộc vào thị trường bất động sản và các dự án đầu tư. Việc quản lý đất đai còn nhiều bất cập như không quản lý chặt diện tích đất công, đất công ích bị sử dụng sai mục đích, gây thất thu ngân sách và ảnh hưởng đến quy hoạch phát triển. Các biểu đồ thu tiền sử dụng đất và thuế sử dụng đất phi nông nghiệp thể hiện xu hướng tăng nhưng vẫn còn nhiều khó khăn trong công tác quản lý và thu thuế.

Thu phí, lệ phí tuy ổn định nhưng chưa được khai thác hiệu quả do thiếu công khai minh bạch và kiểm tra giám sát. Một số phường còn tự ý thu phí không đúng quy định, gây bức xúc trong nhân dân. Thu thuế ngoài quốc doanh chưa đạt kế hoạch do nhiều doanh nghiệp nhỏ và hộ kinh doanh cá thể chưa tuân thủ tốt nghĩa vụ thuế, thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan quản lý.

So sánh với các nghiên cứu khác cho thấy các vấn đề về lập dự toán, quản lý nguồn thu và thuế ngoài quốc doanh là phổ biến ở nhiều địa phương. Việc cải thiện công tác quản lý thu ngân sách đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, nâng cao năng lực cán bộ và hoàn thiện hệ thống pháp luật, chính sách liên quan.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Cải tiến công tác lập dự toán thu ngân sách: Áp dụng phương pháp dự toán linh hoạt, dựa trên phân tích số liệu thực tế và dự báo kinh tế xã hội, tránh giao dự toán theo tỷ lệ cứng. Thời gian thực hiện: hàng năm trước kỳ lập dự toán; Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính – Kế hoạch phối hợp Chi cục Thuế.

  2. Tăng cường quản lý và khai thác nguồn thu từ đất đai: Xây dựng hệ thống quản lý đất đai chặt chẽ, cập nhật đầy đủ diện tích đất công, đất công ích; công khai minh bạch thông tin về sử dụng đất; xử lý nghiêm các vi phạm về quản lý đất đai. Thời gian: 2019-2021; Chủ thể: UBND thành phố, Phòng Tài nguyên và Môi trường, Phòng Tài chính – Kế hoạch.

  3. Nâng cao hiệu quả quản lý thu phí, lệ phí: Công khai, minh bạch các khoản thu phí, lệ phí; tăng cường kiểm tra, giám sát việc thu, nộp và sử dụng nguồn thu; đào tạo cán bộ thu ngân sách nâng cao năng lực chuyên môn. Thời gian: 2019-2020; Chủ thể: UBND các phường, Phòng Tài chính – Kế hoạch.

  4. Tăng cường công tác quản lý thuế ngoài quốc doanh: Rà soát, cập nhật danh sách doanh nghiệp và hộ kinh doanh; đẩy mạnh tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế; phối hợp chặt chẽ giữa Chi cục Thuế và các cơ quan liên quan để chống thất thu, gian lận thuế. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Chi cục Thuế, UBND thành phố.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu ngân sách: Xây dựng hệ thống dữ liệu điện tử, phần mềm quản lý thu ngân sách đồng bộ, giúp theo dõi, phân tích số liệu kịp thời, chính xác. Thời gian: 2020-2022; Chủ thể: UBND thành phố, Phòng Tài chính – Kế hoạch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước cấp huyện, thành phố: Giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu ngân sách, lập kế hoạch và điều hành ngân sách phù hợp với thực tế địa phương.

  2. Phòng Tài chính – Kế hoạch và Chi cục Thuế địa phương: Cung cấp cơ sở khoa học để cải tiến quy trình lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán thu ngân sách, đồng thời nâng cao năng lực quản lý thuế và các khoản thu khác.

  3. Các nhà nghiên cứu, học viên cao học ngành Quản trị kinh doanh, Tài chính – Ngân hàng: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và các giải pháp thực tiễn trong quản lý thu ngân sách cấp huyện.

  4. Doanh nghiệp và tổ chức kinh tế trên địa bàn: Hiểu rõ hơn về chính sách thuế, nghĩa vụ tài chính đối với ngân sách nhà nước, từ đó nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế và đóng góp vào nguồn thu ngân sách địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tổng thu ngân sách thành phố Uông Bí vượt dự toán giao?
    Do sự phát triển kinh tế năng động, các nguồn thu được khai thác hiệu quả hơn dự kiến, cùng với sự tự giác đóng góp của các tổ chức, cá nhân. Tuy nhiên, dự toán giao còn mang tính cứng nhắc, chưa sát thực tế.

  2. Nguồn thu tiền sử dụng đất có bền vững không?
    Nguồn thu này phụ thuộc nhiều vào thị trường bất động sản và các dự án đầu tư, do đó không bền vững về lâu dài và cần được bổ sung bằng các nguồn thu khác ổn định hơn.

  3. Những khó khăn trong quản lý thu phí, lệ phí là gì?
    Chưa có sự công khai minh bạch, kiểm tra giám sát chưa chặt chẽ, một số địa phương tự ý thu phí không đúng quy định, gây bức xúc trong nhân dân.

  4. Tại sao thu thuế ngoài quốc doanh chưa đạt kế hoạch?
    Do nhiều doanh nghiệp nhỏ và hộ kinh doanh cá thể chưa chấp hành tốt nghĩa vụ thuế, thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan quản lý, cũng như khó khăn trong kiểm soát hoạt động kinh doanh.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách?
    Cải tiến lập dự toán linh hoạt, tăng cường quản lý đất đai, nâng cao hiệu quả quản lý thuế và phí, ứng dụng công nghệ thông tin, đồng thời đào tạo nâng cao năng lực cán bộ quản lý thu ngân sách.

Kết luận

  • Thành phố Uông Bí có nguồn thu ngân sách tăng trưởng ổn định, vượt dự toán giao trong giai đoạn 2016-2018, phản ánh sự phát triển kinh tế năng động và hiệu quả quản lý thu ngân sách.
  • Việc lập dự toán thu ngân sách còn mang tính cứng nhắc, chưa sát thực tế, cần cải tiến để phù hợp với tình hình phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Quản lý nguồn thu từ đất đai, phí, lệ phí và thuế ngoài quốc doanh còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả thu ngân sách và công bằng xã hội.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, bao gồm cải tiến lập dự toán, tăng cường quản lý đất đai, nâng cao hiệu quả thuế và phí, ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai các giải pháp đề xuất, đào tạo cán bộ, hoàn thiện hệ thống pháp luật và tăng cường phối hợp giữa các cơ quan liên quan để đảm bảo nguồn thu ngân sách bền vững, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội thành phố Uông Bí.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách tại địa phương, góp phần xây dựng nền tài chính vững mạnh và phát triển bền vững!