Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) là công cụ quan trọng để điều tiết kinh tế, ổn định thu nhập và đảm bảo công bằng xã hội. Tại huyện Phù Cừ, tỉnh Hưng Yên, NSNN đóng vai trò thiết yếu trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Giai đoạn 2021-2023, tổng thu NSNN của huyện tăng từ 1.135 tỷ đồng lên khoảng 1.400 tỷ đồng, tuy nhiên công tác quản lý chi ngân sách còn nhiều hạn chế như dự toán chi chưa sát thực tế, tỷ lệ hoàn thành dự toán thấp, chi không ổn định và số vi phạm chi NSNN có xu hướng tăng. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý chi NSNN của huyện Phù Cừ, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách đến năm 2030. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các nội dung quản lý lập dự toán, phân bổ, thực hiện, quyết toán và thanh tra, kiểm tra chi NSNN trên địa bàn huyện trong giai đoạn 2021-2023. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng NSNN, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách quản lý ngân sách cấp huyện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: NSNN được hiểu là bản dự toán thu - chi tài chính tổng hợp của Nhà nước nhằm thực hiện các chức năng trên cơ sở luật định. Quản lý chi NSNN là quá trình phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung phục vụ chi tiêu cho bộ máy nhà nước và các chức năng xã hội.

  • Mô hình phân cấp quản lý ngân sách: Phân cấp quản lý chi NSNN giữa các cấp chính quyền nhằm đảm bảo hiệu quả, tính chủ động và phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội địa phương.

  • Khái niệm hiệu lực và hiệu quả quản lý chi NSNN: Hiệu lực thể hiện quyền lực và công lực của nhà nước trong quản lý, còn hiệu quả là mức độ đạt được các mục tiêu chi tiêu ngân sách đề ra.

Các khái niệm chính bao gồm: dự toán chi NSNN, phân bổ và giao dự toán, thực hiện chi, quyết toán chi NSNN, thanh tra kiểm tra, nguyên tắc quản lý chi NSNN (tập trung, minh bạch, tiết kiệm, hiệu quả).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp phân tích số liệu thứ cấp. Nguồn dữ liệu chính gồm:

  • Báo cáo tổng kết hoạt động ngân sách của huyện Phù Cừ giai đoạn 2021-2023.
  • Các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý NSNN.
  • Tài liệu nghiên cứu, sách, bài viết từ các cơ sở đào tạo và thư viện.

Phân tích dữ liệu được thực hiện qua các bước:

  • Tổng hợp số liệu thu, chi NSNN theo năm và theo nội dung chi.
  • So sánh dự toán và thực hiện chi NSNN để đánh giá mức độ hoàn thành.
  • Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý chi NSNN.
  • Xây dựng bảng biểu, biểu đồ minh họa xu hướng biến động và hiệu quả quản lý.

Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ số liệu thu chi NSNN của huyện Phù Cừ trong 3 năm liên tiếp, được chọn vì tính đại diện và khả năng phản ánh thực trạng quản lý ngân sách cấp huyện. Phương pháp phân tích chủ yếu là so sánh tương đối và phân tích nội dung nhằm làm rõ các vấn đề tồn tại và nguyên nhân.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Dự toán chi NSNN chưa sát thực tế: Giai đoạn 2021-2023, tỷ lệ hoàn thành dự toán chi NSNN của huyện chỉ đạt khoảng 52,24% năm 2022 và 68,63% năm 2023, thấp hơn nhiều so với kế hoạch đề ra. Tổng chi ngân sách địa phương năm 2021 đạt 1.003 tỷ đồng, giảm mạnh năm 2022 và tăng trở lại năm 2023 nhưng vẫn chưa đạt dự toán.

  2. Cơ cấu chi ngân sách tập trung vào giáo dục, kinh tế và y tế: Chi ngân sách cấp huyện chủ yếu dành cho sự nghiệp giáo dục đào tạo (chiếm khoảng 50-60%), kinh tế môi trường và y tế. Tỷ trọng chi cho phát triển hoạt động và xây dựng cơ bản chiếm khoảng 68% tổng chi, phù hợp với định hướng phát triển của huyện.

  3. Thanh tra, kiểm tra tăng nhưng vi phạm cũng gia tăng: Số vụ kiểm tra chi NSNN tăng từ 101 cuộc năm 2021 lên 158 cuộc năm 2023. Tuy nhiên, số vi phạm cũng tăng từ 32 vụ lên 41 vụ, với số tiền xử phạt tăng từ 501 triệu đồng lên 876 triệu đồng, cho thấy công tác kiểm soát còn nhiều bất cập.

  4. Nhân sự quản lý ngân sách còn hạn chế: Đội ngũ cán bộ quản lý chi NSNN gồm 73 người, phần lớn có trình độ đại học nhưng số lượng cán bộ trình độ cao (thạc sĩ) còn khiêm tốn, ảnh hưởng đến chất lượng công tác lập dự toán, quyết toán và thanh tra.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên bao gồm việc lập dự toán chưa bám sát thực tế, do thiếu thông tin chính xác và chưa đánh giá đầy đủ nhu cầu chi tiêu thực tế. Việc phân bổ và giao dự toán tuy đúng quy trình nhưng chưa linh hoạt, dẫn đến chi không ổn định và tỷ lệ hoàn thành dự toán thấp. So với các huyện có điều kiện tương đồng như Bảo Thắng (Lào Cai) và Phú Lương (Thái Nguyên), huyện Phù Cừ còn thiếu sự chủ động trong quản lý chi NSNN, đặc biệt trong công tác quyết toán và thanh tra.

Việc tăng cường thanh tra, kiểm tra đã giúp phát hiện nhiều sai phạm nhưng chưa đủ để ngăn chặn vi phạm tái diễn, do công tác xử lý chưa nghiêm và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan. Trình độ cán bộ quản lý chưa đồng đều cũng làm giảm hiệu quả quản lý, nhất là trong các khâu phức tạp như quyết toán dự án đầu tư xây dựng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ hoàn thành dự toán chi NSNN theo năm, bảng phân bổ chi ngân sách theo lĩnh vực và biểu đồ xu hướng số vụ thanh tra, kiểm tra cùng số vi phạm qua các năm để minh họa rõ nét các vấn đề nêu trên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán chi NSNN

    • Động từ hành động: Tăng cường khảo sát, phân tích nhu cầu thực tế và dự báo chính xác.
    • Target metric: Tỷ lệ hoàn thành dự toán chi đạt trên 90% vào năm 2026.
    • Timeline: Triển khai ngay từ năm 2025, đánh giá hàng năm.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với các đơn vị sử dụng ngân sách.

  2. Cải tiến quản lý phân bổ và giao dự toán

    • Động từ hành động: Rà soát, điều chỉnh linh hoạt dự toán theo tình hình thực tế và ưu tiên các lĩnh vực trọng điểm.
    • Target metric: Giảm chênh lệch giữa dự toán và thực hiện chi dưới 10% vào năm 2027.
    • Timeline: Áp dụng từ năm 2025, theo dõi định kỳ.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  3. Tăng cường quản lý thực hiện và quyết toán chi NSNN

    • Động từ hành động: Nâng cao năng lực cán bộ quyết toán, hoàn thiện quy trình kiểm soát chi tiêu.
    • Target metric: 100% dự án hoàn thành được quyết toán đúng hạn và chính xác vào năm 2028.
    • Timeline: Đào tạo và hoàn thiện quy trình từ 2025-2027.
    • Chủ thể thực hiện: Kho bạc Nhà nước huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  4. Tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm

    • Động từ hành động: Mở rộng số lượng cuộc thanh tra, nâng cao chất lượng kiểm tra và xử lý nghiêm minh các vi phạm.
    • Target metric: Giảm 30% số vụ vi phạm chi NSNN vào năm 2026.
    • Timeline: Thực hiện liên tục từ 2025.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Thanh tra huyện, Kho bạc Nhà nước.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng, phương pháp và giải pháp quản lý chi NSNN hiệu quả.
    • Use case: Áp dụng cải tiến quy trình lập dự toán và quyết toán.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính công

    • Lợi ích: Hiểu rõ các khó khăn thực tiễn trong quản lý chi ngân sách địa phương để xây dựng chính sách phù hợp.
    • Use case: Xây dựng các văn bản pháp luật, hướng dẫn quản lý ngân sách cấp huyện.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Quản lý Kinh tế, Tài chính công

    • Lợi ích: Tài liệu tham khảo nghiên cứu thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện.
    • Use case: Phát triển bài giảng, luận văn, nghiên cứu chuyên sâu.

  4. Các tổ chức kiểm toán, thanh tra tài chính

    • Lợi ích: Cơ sở dữ liệu và phân tích để nâng cao hiệu quả kiểm tra, giám sát chi NSNN.
    • Use case: Thiết kế kế hoạch thanh tra, kiểm tra phù hợp với thực trạng địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý chi NSNN là quá trình tổ chức, phân phối và sử dụng các khoản chi ngân sách nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng của nhà nước một cách hiệu quả và đúng mục đích. Ví dụ, chi cho giáo dục, y tế, đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng.

  2. Tại sao dự toán chi ngân sách thường không đạt 100%?
    Dự toán chi có thể không đạt do các yếu tố khách quan như thay đổi kinh tế, chính sách, hoặc chủ quan như lập dự toán chưa sát thực tế. Tại huyện Phù Cừ, tỷ lệ hoàn thành dự toán chi năm 2022 chỉ đạt khoảng 52%, do chi không ổn định và điều chỉnh dự toán chưa kịp thời.

  3. Vai trò của thanh tra, kiểm tra trong quản lý chi NSNN?
    Thanh tra, kiểm tra giúp phát hiện, xử lý sai phạm, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách. Tại huyện Phù Cừ, số vụ kiểm tra tăng nhưng vi phạm cũng tăng, cho thấy cần nâng cao chất lượng kiểm tra và xử lý nghiêm.

  4. Những khó khăn chính trong quản lý chi NSNN cấp huyện?
    Bao gồm trình độ cán bộ quản lý chưa đồng đều, quy trình quản lý chưa chặt chẽ, sự phối hợp giữa các cơ quan còn hạn chế, và sự thay đổi liên tục của chính sách pháp luật gây khó khăn trong thích ứng.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi NSNN?
    Cần hoàn thiện quy trình lập dự toán, phân bổ, thực hiện và quyết toán; tăng cường đào tạo cán bộ; ứng dụng công nghệ thông tin; và tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm vi phạm. Ví dụ, huyện Phù Cừ đã áp dụng phần mềm quản lý dữ liệu giúp rút ngắn thời gian xử lý thông tin từ vài ngày xuống còn 30 giây.

Kết luận

  • Quản lý chi ngân sách nhà nước tại huyện Phù Cừ giai đoạn 2021-2023 còn nhiều hạn chế như dự toán chi chưa sát thực tế, tỷ lệ hoàn thành dự toán thấp và số vi phạm chi NSNN tăng.
  • Cơ cấu chi ngân sách tập trung vào các lĩnh vực trọng điểm như giáo dục, y tế và phát triển kinh tế, phù hợp với định hướng phát triển địa phương.
  • Thanh tra, kiểm tra được tăng cường nhưng chưa đủ để ngăn chặn vi phạm, cần nâng cao hiệu quả xử lý và phối hợp giữa các cơ quan.
  • Đội ngũ cán bộ quản lý chi NSNN có trình độ đa dạng, cần tăng cường đào tạo nâng cao năng lực chuyên môn.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý chi NSNN gồm cải tiến lập dự toán, phân bổ, thực hiện, quyết toán và tăng cường thanh tra, kiểm tra, nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách đến năm 2030.

Tiếp theo, các cơ quan quản lý và đơn vị liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời thường xuyên đánh giá, điều chỉnh để đảm bảo quản lý chi NSNN ngày càng hiệu quả, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Phù Cừ.