Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách Nhà nước (NSNN) cấp huyện đóng vai trò quan trọng trong việc điều hành và phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Trên địa bàn huyện Tân Uyên, tỉnh Lai Châu, với diện tích tự nhiên gần 90.000 ha và dân số gần 60.000 người, ngân sách cấp huyện là công cụ thiết yếu để thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế, an sinh xã hội và duy trì bộ máy chính quyền. Giai đoạn nghiên cứu từ 2019 đến 2021 cho thấy thu ngân sách địa phương đạt khoảng 46,6 tỷ đồng, tăng 38,54 tỷ đồng so với năm 2009, phản ánh sự phát triển kinh tế ổn định với thu nhập bình quân đầu người tăng 3,42% mỗi năm.

Tuy nhiên, công tác quản lý ngân sách cấp huyện còn nhiều hạn chế như lập dự toán chưa sát thực tế, chấp hành dự toán còn nhiều bất cập, công tác quyết toán và giám sát chưa kịp thời và hiệu quả. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý ngân sách Nhà nước cấp huyện tại Tân Uyên, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách trong thời gian tới. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại huyện Tân Uyên, tỉnh Lai Châu, phạm vi thời gian từ năm 2019 đến 2021, tập trung vào các nội dung: lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán, giám sát và công khai ngân sách.

Việc hoàn thiện quản lý ngân sách cấp huyện không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, đảm bảo an ninh chính trị và trật tự xã hội trên địa bàn huyện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý ngân sách Nhà nước và quản lý công, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách Nhà nước: Xem ngân sách là công cụ điều tiết vĩ mô, phản ánh các quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và các chủ thể xã hội, bao gồm các hoạt động thu, chi và cân đối ngân sách theo quy định pháp luật.
  • Mô hình chu trình ngân sách: Bao gồm các giai đoạn lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và giám sát ngân sách, nhấn mạnh tính tuần hoàn và liên kết giữa các bước để đảm bảo hiệu quả quản lý.
  • Khái niệm phân cấp quản lý ngân sách: Phân định rõ quyền hạn và trách nhiệm của các cấp chính quyền trong việc quản lý, điều hành ngân sách nhằm tăng tính tự chủ và hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính địa phương.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách Nhà nước cấp huyện, dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, giám sát và công khai ngân sách, phân cấp quản lý ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu sơ cấp và thứ cấp:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo tài chính, dự toán, quyết toán ngân sách của huyện Tân Uyên giai đoạn 2019-2021; số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát, phỏng vấn cán bộ quản lý ngân sách và các đơn vị sử dụng ngân sách từ tháng 1/2021 đến tháng 5/2022.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích định lượng để đánh giá số liệu thu chi ngân sách, so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán, phân tích các yếu tố ảnh hưởng bằng phương pháp thống kê mô tả và phân tích định tính qua phỏng vấn sâu.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát được thực hiện với khoảng 50 cán bộ quản lý ngân sách và các đơn vị dự toán trên địa bàn huyện, chọn mẫu theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong vòng 18 tháng, từ tháng 1/2021 đến tháng 6/2022, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý, phân tích và đề xuất giải pháp.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khoa học, khách quan và phù hợp với đặc thù quản lý ngân sách cấp huyện tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán ngân sách: Công tác lập dự toán tại huyện Tân Uyên còn nhiều hạn chế, dự toán thu ngân sách giai đoạn 2019-2021 đạt khoảng 90-95% so với kế hoạch, trong khi dự toán chi thường xuyên có tỷ lệ vượt dự toán khoảng 10%. Việc điều chỉnh dự toán trong năm diễn ra nhiều lần, gây khó khăn cho công tác quản lý và điều hành ngân sách.

  2. Chấp hành dự toán ngân sách: Tỷ lệ thu ngân sách thực tế đạt trung bình 92% dự toán giao, trong đó nguồn thu từ đất đai và thuế ngoài quốc doanh chiếm tỷ trọng lớn nhưng còn bỏ sót nguồn thu. Chi ngân sách thường xuyên chiếm khoảng 70% tổng chi, trong khi chi đầu tư phát triển chỉ chiếm 30%, thấp hơn so với các huyện lân cận như Mộc Châu (chi đầu tư phát triển chiếm 40%).

  3. Công tác quyết toán ngân sách: Quyết toán ngân sách hàng năm được thực hiện nhưng còn chậm trễ, tỷ lệ báo cáo quyết toán nộp đúng hạn chỉ đạt khoảng 80%. Việc rà soát, kiểm tra chứng từ và số liệu quyết toán chưa đầy đủ, dẫn đến một số khoản chi chưa được kiểm soát chặt chẽ.

  4. Giám sát và công khai ngân sách: Công tác giám sát ngân sách của HĐND huyện và các cơ quan chức năng còn hạn chế về tần suất và phạm vi kiểm tra. Việc công khai ngân sách trên cổng thông tin điện tử huyện được thực hiện nhưng chưa đầy đủ và kịp thời, ảnh hưởng đến tính minh bạch và sự tham gia giám sát của cộng đồng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những tồn tại trên xuất phát từ nhiều yếu tố như trình độ cán bộ quản lý ngân sách còn hạn chế, cơ chế phân cấp quản lý ngân sách chưa rõ ràng, trang thiết bị công nghệ thông tin chưa đồng bộ, và sự phối hợp giữa các cơ quan trong quản lý ngân sách chưa hiệu quả. So sánh với các huyện như Bảo Thắng, Mộc Châu và Kim Bôi, huyện Tân Uyên có quy mô ngân sách nhỏ hơn và nguồn thu chủ yếu dựa vào nông nghiệp, dẫn đến hạn chế trong việc tăng thu ngân sách và chi đầu tư phát triển.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện dự toán thu, chi ngân sách hàng năm và bảng so sánh cơ cấu chi ngân sách giữa các huyện để minh họa sự khác biệt. Việc tăng cường công tác giám sát và công khai ngân sách sẽ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thất thoát và lãng phí ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán ngân sách sát thực tế: Áp dụng phương pháp dự báo dựa trên số liệu thực tế và phân tích xu hướng kinh tế xã hội địa phương, đảm bảo dự toán phản ánh đúng khả năng thu và nhu cầu chi. Thời gian thực hiện: ngay trong các kỳ lập dự toán hàng năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với các đơn vị dự toán.

  2. Nâng cao hiệu quả công tác chấp hành dự toán: Tăng cường kiểm soát thu ngân sách, đặc biệt là thuế ngoài quốc doanh và thu từ đất đai; đồng thời ưu tiên bố trí chi đầu tư phát triển nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Thời gian: triển khai trong 2 năm tới. Chủ thể: UBND huyện, cơ quan thuế và các đơn vị sử dụng ngân sách.

  3. Cải thiện công tác quyết toán và kiểm tra, giám sát ngân sách: Rà soát, hoàn thiện quy trình quyết toán, tăng cường đào tạo cán bộ về nghiệp vụ quyết toán; nâng cao vai trò giám sát của HĐND và các cơ quan thanh tra. Thời gian: trong vòng 1 năm. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, HĐND huyện, Thanh tra huyện.

  4. Đẩy mạnh công khai ngân sách và ứng dụng công nghệ thông tin: Cập nhật đầy đủ, kịp thời các báo cáo ngân sách trên cổng thông tin điện tử huyện; triển khai phần mềm quản lý ngân sách hiện đại để nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý. Thời gian: 1-2 năm. Chủ thể: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Trung tâm CNTT huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, từ đó cải thiện hiệu quả quản lý tài chính địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tham khảo để xây dựng các chính sách phân cấp quản lý ngân sách phù hợp với đặc thù địa phương miền núi, góp phần hoàn thiện cơ chế quản lý ngân sách Nhà nước.

  3. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý ngân sách cấp huyện, giúp hiểu rõ các quy trình, khó khăn và giải pháp trong quản lý ngân sách địa phương.

  4. Các tổ chức thanh tra, kiểm toán và giám sát ngân sách: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích để nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát ngân sách Nhà nước cấp huyện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách Nhà nước cấp huyện có vai trò gì trong phát triển kinh tế địa phương?
    Ngân sách cấp huyện là nguồn lực tài chính chủ yếu để thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, đầu tư cơ sở hạ tầng và đảm bảo an sinh xã hội. Ví dụ, tại Tân Uyên, ngân sách đã hỗ trợ phát triển nông nghiệp và du lịch, góp phần tăng thu nhập bình quân đầu người.

  2. Những khó khăn chính trong công tác lập dự toán ngân sách cấp huyện là gì?
    Khó khăn gồm dự toán chưa sát thực tế, phải điều chỉnh nhiều lần trong năm, thiếu cơ sở dữ liệu chính xác và trình độ cán bộ hạn chế. Điều này gây khó khăn cho việc quản lý và điều hành ngân sách hiệu quả.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác quyết toán ngân sách?
    Cần hoàn thiện quy trình quyết toán, tăng cường đào tạo cán bộ, kiểm tra, rà soát chứng từ đầy đủ và thực hiện nghiêm túc các quy định pháp luật. Ví dụ, huyện Mộc Châu đã áp dụng cơ chế tự chủ tài chính giúp nâng cao hiệu quả quyết toán.

  4. Tại sao công khai ngân sách lại quan trọng?
    Công khai ngân sách giúp tăng tính minh bạch, tạo điều kiện cho cộng đồng và các cơ quan giám sát tham gia kiểm tra, từ đó giảm thất thoát, lãng phí và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

  5. Phân cấp quản lý ngân sách có ảnh hưởng thế nào đến hiệu quả sử dụng ngân sách?
    Phân cấp giúp tăng tính tự chủ, chủ động của địa phương trong quản lý ngân sách, phù hợp với đặc thù kinh tế xã hội từng vùng, đồng thời nâng cao trách nhiệm và hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính.

Kết luận

  • Quản lý ngân sách Nhà nước cấp huyện tại Tân Uyên có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương, tuy nhiên còn nhiều hạn chế trong lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.
  • Các yếu tố ảnh hưởng gồm trình độ cán bộ, cơ chế phân cấp, trang thiết bị công nghệ và sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý.
  • So sánh với các huyện khác cho thấy Tân Uyên cần tăng cường chi đầu tư phát triển và nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách trong thời gian tới, tập trung vào nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ và tăng cường giám sát, công khai ngân sách.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp trong vòng 1-3 năm tới để đảm bảo ngân sách cấp huyện phát huy tối đa vai trò trong phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời, góp phần nâng cao chất lượng quản lý ngân sách Nhà nước cấp huyện tại Tân Uyên.