Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2011-2020, việc thực hiện cơ chế tự chủ tài chính tại các cơ quan hành chính nhà nước đã trở thành một nội dung trọng tâm nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng nguồn lực công. Tại Việt Nam, Nghị định số 130/2005/NĐ-CP và Nghị định số 117/2013/NĐ-CP của Chính phủ đã quy định rõ về chế độ tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong việc sử dụng biên chế và kinh phí quản lý hành chính đối với các cơ quan nhà nước. Tuy nhiên, thực tiễn triển khai tại các địa phương, đặc biệt là cấp huyện, vẫn còn nhiều khó khăn và hạn chế.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực hiện cơ chế tự chủ tài chính tại Văn phòng Hội đồng nhân dân - Ủy ban nhân dân huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa trong giai đoạn 2019-2021. Huyện Thọ Xuân có diện tích tự nhiên 295,89 km² với dân số khoảng 195 nghìn người, gồm 30 xã, 41 thị trấn và 274 thôn, khu phố. Văn phòng HĐND - UBND huyện là cơ quan hành chính cấp huyện chịu trách nhiệm tổ chức, quản lý và thực hiện các nhiệm vụ hành chính theo quy định của pháp luật.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng thực hiện cơ chế tự chủ tài chính tại Văn phòng HĐND - UBND huyện Thọ Xuân, xác định những thuận lợi, khó khăn và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện cơ chế tự chủ tài chính trong giai đoạn 2023-2025, tầm nhìn đến năm 2030. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước, thúc đẩy tinh giản biên chế, tăng thu nhập cho cán bộ công chức và cải thiện chất lượng dịch vụ hành chính công tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý công và quản lý tài chính công, trong đó có:

  • Lý thuyết tự chủ tài chính: Nhấn mạnh quyền tự chủ và trách nhiệm của các cơ quan hành chính nhà nước trong việc sử dụng biên chế và kinh phí quản lý hành chính nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động.
  • Mô hình mối quan hệ ba chiều trong tự chủ tài chính: Bao gồm quyền hạn, trách nhiệm và nguồn tài chính, tạo thành cơ sở cho việc thực hiện tự chủ tài chính hiệu quả.
  • Khái niệm về cơ quan hành chính nhà nước: Là các cơ quan quản lý chung hoặc theo lĩnh vực, thực thi pháp luật và chính sách của Nhà nước, có đặc điểm quyền lực nhà nước và tổ chức bộ máy phù hợp với chức năng nhiệm vụ.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: tự chủ tài chính, biên chế hợp lý, kinh phí quản lý hành chính, quy chế chi tiêu nội bộ, trách nhiệm giải trình, và hiệu quả sử dụng ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn, bao gồm:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu thực tế tại Văn phòng HĐND - UBND huyện Thọ Xuân trong 3 năm 2019-2021, bao gồm số liệu về biên chế, kinh phí giao tự chủ, kinh phí tiết kiệm được, và các báo cáo tài chính, quản lý nội bộ.
  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn Văn phòng HĐND - UBND huyện Thọ Xuân làm đối tượng nghiên cứu điển hình cấp huyện, đại diện cho các cơ quan hành chính nhà nước cấp huyện tại Việt Nam.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích định lượng để đánh giá số liệu tài chính, biên chế; phân tích định tính qua khảo sát, phỏng vấn chuyên gia và cán bộ công chức để làm rõ nguyên nhân, thuận lợi, khó khăn trong thực hiện cơ chế tự chủ tài chính.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu trong giai đoạn 2019-2021; đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2023-2025 với tầm nhìn đến năm 2030.

Phương pháp luận nghiên cứu dựa trên chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các chính sách pháp luật hiện hành về quản lý tài chính công và cải cách hành chính.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng biên chế không phù hợp với tinh giản bộ máy: Biên chế tại Văn phòng HĐND - UBND huyện Thọ Xuân tăng từ 22 người năm 2015 lên 27 người năm 2019, trái với mục tiêu tinh giản biên chế. Điều này làm tăng chi phí quản lý hành chính và giảm hiệu quả sử dụng nguồn lực.

  2. Kinh phí giao tự chủ còn bất cập: Kinh phí được giao dựa trên chỉ tiêu biên chế, trong khi biên chế còn mang tính chủ quan, dẫn đến phân bổ kinh phí chưa phù hợp. Kinh phí tiết kiệm được trong 3 năm 2019-2021 chỉ chiếm khoảng 5-7% tổng kinh phí giao, thấp so với tiềm năng tiết kiệm.

  3. Quy chế chi tiêu nội bộ chưa phát huy hiệu quả: Văn phòng chưa xây dựng được tiêu chí đánh giá kết quả công việc rõ ràng, đặc biệt là các tiêu chí về khối lượng, chất lượng công việc và thời gian giải quyết. Việc quản lý chi tiêu còn phụ thuộc nhiều vào hóa đơn, chứng từ, hạn chế quyền tự chủ của thủ trưởng đơn vị.

  4. Nguồn thu ngoài ngân sách hạn chế: Văn phòng cơ bản không có nguồn thu khác ngoài ngân sách nhà nước, làm giảm khả năng tăng thu nhập cho cán bộ công chức và người lao động.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc chưa xác định được biên chế hợp lý, dẫn đến kinh phí giao không sát với nhu cầu thực tế. So với các nghiên cứu tại các đơn vị hành chính cấp thành phố và các đơn vị sự nghiệp công lập, tình hình tại huyện Thọ Xuân phản ánh rõ thách thức trong việc áp dụng cơ chế tự chủ tài chính ở cấp huyện, nơi nguồn lực và năng lực quản lý còn hạn chế.

Việc chưa xây dựng được tiêu chí đánh giá công việc và quy chế chi tiêu nội bộ hiệu quả làm giảm tính minh bạch và trách nhiệm giải trình, ảnh hưởng đến quyền tự chủ của thủ trưởng đơn vị. Điều này cũng phù hợp với nhận định trong báo cáo tổng kết 15 năm thực hiện Nghị định 130/2005/NĐ-CP, cho thấy cần hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính và nhân sự để nâng cao hiệu quả tự chủ.

Việc thiếu nguồn thu ngoài ngân sách làm giảm động lực tiết kiệm và tăng thu nhập cho cán bộ công chức, trong khi đó, yêu cầu tiết kiệm 10% kinh phí hoạt động thường xuyên để cải cách tiền lương càng làm hạn chế khả năng chi trả thu nhập tăng thêm. Kết quả này cho thấy cần có giải pháp đa dạng hóa nguồn thu và cải tiến cơ chế phân bổ kinh phí.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng biên chế, bảng phân bổ kinh phí và biểu đồ tỷ lệ kinh phí tiết kiệm được qua các năm để minh họa rõ hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xác định biên chế hợp lý và phân bổ kinh phí sát thực tế

    • Thực hiện đánh giá chức năng, nhiệm vụ và khối lượng công việc để xác định biên chế hợp lý.
    • Phối hợp chặt chẽ giữa Phòng Nội vụ và Phòng Tài chính - Kế hoạch để điều chỉnh biên chế và kinh phí giao phù hợp.
    • Thời gian thực hiện: 2023-2024. Chủ thể: UBND huyện, Phòng Nội vụ, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  2. Xây dựng và hoàn thiện quy chế chi tiêu nội bộ và tiêu chí đánh giá công việc

    • Ban hành quy chế chi tiêu nội bộ minh bạch, phù hợp với quy định pháp luật và đặc thù đơn vị.
    • Xây dựng tiêu chí đánh giá kết quả công việc rõ ràng, bao gồm khối lượng, chất lượng và thời gian giải quyết công việc.
    • Thời gian thực hiện: 2023. Chủ thể: Thủ trưởng Văn phòng HĐND - UBND, tổ chức công đoàn.

  3. Tăng cường đào tạo nâng cao năng lực quản lý tài chính và nhân sự

    • Tổ chức các khóa đào tạo về quản lý tài chính công, kỹ năng xây dựng quy chế chi tiêu và đánh giá công việc cho cán bộ quản lý và kế toán.
    • Thời gian thực hiện: 2023-2025. Chủ thể: UBND huyện, Học viện Hành chính Quốc gia.

  4. Đa dạng hóa nguồn thu và nâng cao hiệu quả sử dụng kinh phí

    • Khuyến khích phát triển các nguồn thu hợp pháp ngoài ngân sách để tăng thu nhập cho cán bộ công chức.
    • Thực hiện tiết kiệm chi tiêu, sử dụng kinh phí tiết kiệm để tăng thu nhập tăng thêm cho người lao động.
    • Thời gian thực hiện: 2023-2025. Chủ thể: Văn phòng HĐND - UBND, UBND huyện.

  5. Tăng cường công khai, minh bạch và giám sát trong thực hiện tự chủ tài chính

    • Thực hiện công khai dân chủ trong xây dựng và thực hiện quy chế chi tiêu nội bộ.
    • Tăng cường vai trò giám sát của tổ chức công đoàn và các cơ quan quản lý cấp trên.
    • Thời gian thực hiện: liên tục từ 2023. Chủ thể: Văn phòng HĐND - UBND, tổ chức công đoàn, UBND huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý cấp huyện và các cơ quan hành chính nhà nước

    • Học hỏi kinh nghiệm thực tiễn và các giải pháp nâng cao hiệu quả tự chủ tài chính, áp dụng vào quản lý đơn vị mình.

  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý công, Quản lý tài chính công

    • Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về cơ chế tự chủ tài chính tại cấp huyện.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và nhân sự

    • Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, hướng dẫn và giám sát thực hiện cơ chế tự chủ tài chính.

  4. Tổ chức đào tạo và bồi dưỡng cán bộ công chức

    • Áp dụng nội dung nghiên cứu để thiết kế chương trình đào tạo nâng cao năng lực quản lý tài chính công và cải cách hành chính.

Câu hỏi thường gặp

  1. Cơ chế tự chủ tài chính là gì?
    Cơ chế tự chủ tài chính là chính sách cho phép các cơ quan hành chính nhà nước được quyền tự chủ trong việc sử dụng biên chế và kinh phí quản lý hành chính, đồng thời chịu trách nhiệm về kết quả sử dụng nguồn lực đó. Ví dụ, Văn phòng HĐND - UBND huyện Thọ Xuân được giao quyền chủ động sử dụng kinh phí và sắp xếp biên chế trong phạm vi được giao.

  2. Tại sao việc xác định biên chế hợp lý lại quan trọng?
    Biên chế hợp lý giúp đảm bảo nguồn lực con người phù hợp với khối lượng công việc, tránh tình trạng thừa hoặc thiếu nhân sự, từ đó phân bổ kinh phí chính xác và nâng cao hiệu quả hoạt động. Tại Thọ Xuân, biên chế tăng không tương xứng với yêu cầu công việc đã làm giảm hiệu quả sử dụng ngân sách.

  3. Quy chế chi tiêu nội bộ có vai trò gì trong cơ chế tự chủ?
    Quy chế chi tiêu nội bộ là văn bản quy định cụ thể các mức chi, tiêu chuẩn, định mức chi tiêu trong đơn vị, giúp quản lý tài chính minh bạch, tiết kiệm và hiệu quả. Nó cũng là căn cứ để kiểm soát chi tiêu và đánh giá trách nhiệm của cán bộ công chức.

  4. Làm thế nào để tăng thu nhập cho cán bộ công chức trong cơ chế tự chủ?
    Thông qua việc tiết kiệm chi tiêu, sử dụng kinh phí tiết kiệm để trả thu nhập tăng thêm, đồng thời đa dạng hóa nguồn thu hợp pháp ngoài ngân sách. Ví dụ, Văn phòng HĐND - UBND huyện Thọ Xuân cần phát triển các nguồn thu phí dịch vụ hành chính công để tăng thu nhập cho cán bộ.

  5. Những khó khăn chính khi thực hiện cơ chế tự chủ tài chính ở cấp huyện là gì?
    Bao gồm việc xác định biên chế và kinh phí chưa hợp lý, thiếu tiêu chí đánh giá công việc, hạn chế trong xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ, và nguồn thu ngoài ngân sách hạn chế. Ngoài ra, năng lực quản lý tài chính và nhân sự còn hạn chế cũng là thách thức lớn.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng thực hiện cơ chế tự chủ tài chính tại Văn phòng HĐND - UBND huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa trong giai đoạn 2019-2021.
  • Phát hiện chính gồm tăng biên chế không phù hợp, kinh phí giao chưa sát thực tế, quy chế chi tiêu nội bộ chưa hoàn thiện và nguồn thu hạn chế.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm như xác định biên chế hợp lý, xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ, nâng cao năng lực quản lý, đa dạng hóa nguồn thu và tăng cường công khai minh bạch.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công cấp huyện, góp phần thúc đẩy cải cách hành chính và nâng cao chất lượng dịch vụ công.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý và đơn vị hành chính cấp huyện áp dụng các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2023-2025, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững đến năm 2030.

Để tiếp tục phát huy hiệu quả nghiên cứu, các đơn vị nên triển khai đánh giá định kỳ, cập nhật quy trình và chính sách phù hợp với thực tiễn địa phương. Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công và phục vụ nhân dân tốt hơn!