Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế sau khi gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), việc đổi mới quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm thích ứng với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế toàn cầu. Thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ, với vai trò trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa và khoa học kỹ thuật của tỉnh, đã trải qua nhiều bước phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn 2015-2017. Tuy nhiên, hoạt động quản lý NSNN tại địa phương này vẫn còn nhiều hạn chế như hiệu quả thu ngân sách chưa cao, phân bổ vốn đầu tư dàn trải và chưa tối ưu, dẫn đến thất thoát và lãng phí nguồn lực tài chính.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng quản lý NSNN tại thành phố Việt Trì trong giai đoạn 2015-2017, tập trung vào các hoạt động lập dự toán, thu chi ngân sách, quyết toán và giám sát ngân sách, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước tại địa phương. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các hoạt động quản lý NSNN trên địa bàn thành phố Việt Trì trong khoảng thời gian ba năm, với các chỉ tiêu đánh giá cụ thể về thu, chi ngân sách và hiệu quả quản lý.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý địa phương nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Đồng thời, kết quả nghiên cứu cũng có thể áp dụng tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương đồng, giúp hoàn thiện chính sách quản lý tài chính công trong bối cảnh hội nhập và đổi mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước và mô hình phân cấp quản lý ngân sách trong hệ thống chính quyền địa phương.

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: NSNN được hiểu là quỹ tiền tệ tập trung lớn nhất của Nhà nước, bao gồm toàn bộ các khoản thu, chi được dự toán và thực hiện trong một năm tài khóa nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Quản lý NSNN là hoạt động tổ chức, điều hành các nguồn thu, kiểm soát chi và điều hòa vốn nhằm đảm bảo sử dụng ngân sách hiệu quả, tiết kiệm và đúng mục đích. Các nguyên tắc quản lý NSNN bao gồm tính thống nhất, tập trung, công khai, minh bạch, công bằng và phân cấp quản lý rõ ràng giữa các cấp chính quyền.

  2. Mô hình phân cấp quản lý ngân sách địa phương: Theo Luật NSNN, ngân sách được phân thành ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, trong đó ngân sách địa phương có quyền tự chủ nhất định trong việc quản lý nguồn thu và chi theo phân cấp. Mô hình này nhấn mạnh vai trò của các cấp chính quyền địa phương trong việc lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, đồng thời chịu sự giám sát của các cơ quan chức năng và nhân dân.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: ngân sách nhà nước, quản lý thu ngân sách, quản lý chi ngân sách, cân đối ngân sách, phân cấp quản lý ngân sách, giám sát và kiểm tra ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu nghiên cứu bao gồm dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo tài chính, thống kê ngân sách của thành phố Việt Trì giai đoạn 2015-2017, các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý NSNN, cùng các tài liệu nghiên cứu, sách tham khảo và các báo cáo chuyên ngành. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát bảng hỏi và phỏng vấn các nhà quản lý, cán bộ thực hiện công tác quản lý ngân sách tại các cơ quan, đơn vị thuộc thành phố Việt Trì.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu phi xác suất, tập trung vào các đối tượng có liên quan trực tiếp đến hoạt động quản lý ngân sách nhằm đảm bảo tính chuyên sâu và thực tiễn. Cỡ mẫu khảo sát khoảng 50-70 người, bao gồm cán bộ phòng tài chính - kế hoạch, các đơn vị sử dụng ngân sách và các cơ quan giám sát.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả, so sánh các chỉ tiêu thu, chi ngân sách qua các năm, đánh giá mức độ hoàn thành dự toán, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách. Các công cụ hỗ trợ gồm phần mềm Excel để tổng hợp, xử lý số liệu và biểu diễn kết quả dưới dạng bảng biểu, biểu đồ nhằm minh họa trực quan các phát hiện nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thu ngân sách: Tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn thành phố Việt Trì giai đoạn 2015-2017 có xu hướng tăng trưởng ổn định, với tổng thu đạt khoảng 1.200 tỷ đồng năm 2015, tăng lên gần 1.600 tỷ đồng năm 2017, tương đương mức tăng khoảng 33%. Tuy nhiên, tỷ lệ thu so với dự toán chỉ đạt trung bình 85%, cho thấy còn tồn tại tình trạng hụt thu do một số nguồn thu chưa được khai thác hiệu quả.

  2. Thực trạng chi ngân sách: Tổng chi ngân sách trong cùng giai đoạn dao động từ 1.100 tỷ đồng năm 2015 lên 1.550 tỷ đồng năm 2017, đạt tỷ lệ chi so với dự toán khoảng 90%. Chi đầu tư phát triển chiếm khoảng 40% tổng chi ngân sách, tuy nhiên việc phân bổ vốn đầu tư còn dàn trải, manh mún, chưa tập trung vào các dự án trọng điểm, dẫn đến hiệu quả sử dụng vốn chưa cao.

  3. Quy trình quản lý ngân sách: Việc lập dự toán ngân sách được thực hiện theo đúng quy định, tuy nhiên công tác chấp hành và quyết toán ngân sách còn nhiều hạn chế như chậm trễ trong việc điều chỉnh dự toán khi có biến động nguồn thu, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban liên quan. Công tác giám sát, kiểm tra ngân sách được thực hiện thường xuyên nhưng chưa đủ mạnh để phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách: Năng lực cán bộ quản lý ngân sách còn hạn chế, trình độ chuyên môn chưa đồng đều; hệ thống công nghệ thông tin ứng dụng trong quản lý ngân sách chưa được đầu tư đồng bộ; các quy định pháp luật về ngân sách còn phức tạp, gây khó khăn trong thực thi; điều kiện kinh tế - xã hội địa phương còn nhiều biến động ảnh hưởng đến nguồn thu ngân sách.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy, mặc dù thành phố Việt Trì đã có những bước tiến trong quản lý ngân sách nhà nước, nhưng hiệu quả quản lý vẫn chưa đạt mức tối ưu. Việc hụt thu ngân sách so với dự toán phản ánh sự chưa đồng bộ trong công tác thu ngân sách, đặc biệt là trong việc khai thác các nguồn thu ngoài thuế và quản lý đất đai. So với kinh nghiệm của các địa phương như Bắc Ninh và Tuyên Quang, nơi đã áp dụng hiệu quả các biện pháp tăng cường giám sát, ứng dụng công nghệ thông tin và nâng cao năng lực cán bộ, thành phố Việt Trì cần đẩy mạnh cải cách tương tự để nâng cao hiệu quả quản lý.

Việc phân bổ chi ngân sách còn dàn trải và chưa tập trung vào các dự án trọng điểm làm giảm hiệu quả đầu tư công, gây lãng phí nguồn lực. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về quản lý ngân sách địa phương, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc lập kế hoạch chi tiêu sát thực tế và có cơ chế kiểm soát chặt chẽ.

Công tác giám sát và kiểm tra ngân sách tuy được thực hiện nhưng chưa phát huy hết vai trò do thiếu nguồn lực và chế tài xử lý chưa nghiêm. Việc nâng cao năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách là yếu tố then chốt để cải thiện tình hình này.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ thu, chi ngân sách so với dự toán qua các năm, bảng tổng hợp các khoản thu, chi theo lĩnh vực và biểu đồ phân bổ vốn đầu tư để minh họa rõ hơn các vấn đề tồn tại và xu hướng phát triển.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực quản lý ngân sách cho cán bộ: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn về quản lý ngân sách, kỹ năng phân tích tài chính và ứng dụng công nghệ thông tin cho đội ngũ cán bộ tài chính - kế hoạch và các đơn vị sử dụng ngân sách. Mục tiêu đạt được là tăng tỷ lệ hoàn thành dự toán thu ngân sách lên trên 95% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố phối hợp với Sở Tài chính và các cơ sở đào tạo.

  2. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Xây dựng và triển khai hệ thống phần mềm quản lý ngân sách điện tử đồng bộ từ khâu lập dự toán đến quyết toán và giám sát chi tiêu. Mục tiêu là giảm thời gian xử lý hồ sơ ngân sách xuống 30% và tăng tính minh bạch trong quản lý ngân sách trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch thành phố phối hợp với các đơn vị công nghệ thông tin.

  3. Tăng cường công tác giám sát, kiểm tra và xử lý vi phạm: Thiết lập cơ chế giám sát chặt chẽ, thường xuyên kiểm tra các khoản thu, chi ngân sách, đặc biệt là các dự án đầu tư công. Xây dựng quy trình xử lý nghiêm các vi phạm về quản lý ngân sách nhằm giảm thiểu thất thoát, lãng phí. Mục tiêu là giảm tỷ lệ sai phạm ngân sách xuống dưới 5% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, Thanh tra thành phố và các cơ quan chức năng liên quan.

  4. Hoàn thiện quy trình lập dự toán và phân bổ ngân sách: Rà soát, điều chỉnh quy trình lập dự toán ngân sách đảm bảo sát với tình hình thực tế, ưu tiên phân bổ vốn cho các dự án trọng điểm, tránh dàn trải, manh mún. Mục tiêu là nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công, tăng tỷ lệ giải ngân đạt trên 90% kế hoạch hàng năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch, các đơn vị dự toán ngân sách.

  5. Tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật về ngân sách nhà nước: Tổ chức các chương trình tuyên truyền, tập huấn về Luật NSNN và các văn bản hướng dẫn liên quan cho cán bộ và người dân nhằm nâng cao nhận thức và trách nhiệm trong việc thực hiện nghĩa vụ thuế và sử dụng ngân sách. Mục tiêu là nâng cao tỷ lệ tuân thủ pháp luật ngân sách lên trên 90% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố phối hợp với các cơ quan truyền thông và tổ chức chính trị - xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách tại các cấp chính quyền địa phương: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý NSNN, giúp cán bộ nâng cao hiểu biết và áp dụng hiệu quả các quy định pháp luật trong công tác quản lý ngân sách.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu chuyên sâu về quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt là trong bối cảnh địa phương và các vấn đề thực tiễn.

  3. Các cơ quan thanh tra, kiểm toán và giám sát tài chính: Luận văn cung cấp các phân tích về thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách, hỗ trợ công tác kiểm tra, giám sát và đề xuất chính sách phù hợp.

  4. Các tổ chức, doanh nghiệp có liên quan đến hoạt động tài chính công: Hiểu rõ hơn về cơ chế quản lý ngân sách nhà nước giúp các tổ chức này phối hợp hiệu quả với cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các dự án, chương trình sử dụng ngân sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước gồm những nội dung chính nào?
    Quản lý ngân sách nhà nước bao gồm lập dự toán ngân sách, tổ chức thu ngân sách, tổ chức chi ngân sách, quyết toán ngân sách và giám sát, kiểm tra việc thực hiện ngân sách. Mỗi nội dung đều có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sử dụng ngân sách hiệu quả và đúng mục đích.

  2. Nguyên tắc phân cấp quản lý ngân sách nhà nước được thực hiện như thế nào?
    Phân cấp quản lý ngân sách được thực hiện theo nguyên tắc phân chia rõ quyền hạn, trách nhiệm giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, đảm bảo ngân sách cấp nào chi cho nhiệm vụ của cấp đó, đồng thời có cơ chế bổ sung và hỗ trợ giữa các cấp ngân sách để cân đối nguồn lực.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý ngân sách tại địa phương?
    Năng lực cán bộ quản lý, trình độ chuyên môn, hệ thống công nghệ thông tin và các quy định pháp luật là những yếu tố ảnh hưởng lớn nhất. Ngoài ra, điều kiện kinh tế - xã hội và sự phối hợp giữa các cơ quan cũng đóng vai trò quan trọng.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thu ngân sách tại thành phố Việt Trì?
    Cần tăng cường công tác quản lý thuế, mở rộng nguồn thu ngoài thuế, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu, đồng thời nâng cao nhận thức và trách nhiệm của người nộp thuế thông qua tuyên truyền và kiểm tra, giám sát chặt chẽ.

  5. Giải pháp nào giúp giảm thất thoát, lãng phí trong chi ngân sách?
    Hoàn thiện quy trình lập dự toán, phân bổ ngân sách tập trung vào các dự án trọng điểm, tăng cường giám sát, kiểm tra, xử lý nghiêm các vi phạm, đồng thời nâng cao năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi ngân sách.

Kết luận

  • Luận văn đã đánh giá toàn diện thực trạng quản lý ngân sách nhà nước tại thành phố Việt Trì giai đoạn 2015-2017, chỉ ra những ưu điểm và hạn chế trong công tác thu, chi và giám sát ngân sách.
  • Nghiên cứu làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách, bao gồm năng lực cán bộ, công nghệ thông tin, quy định pháp luật và điều kiện kinh tế - xã hội địa phương.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực như nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường giám sát và hoàn thiện quy trình quản lý ngân sách nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước.
  • Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng làm cơ sở cho các địa phương có điều kiện tương đồng trong việc cải thiện công tác quản lý ngân sách.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh chính sách phù hợp nhằm đảm bảo phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại thành phố Việt Trì.

Quý độc giả và các nhà quản lý được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước, góp phần phát triển kinh tế địa phương và quốc gia.