Tổng quan nghiên cứu

Quản lý nguồn thu, chi ngân sách nhà nước (NSNN) tại chính quyền cấp xã đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững của địa phương. Tỉnh Tây Ninh, với vị trí chiến lược trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, có tổng nguồn vốn tín dụng trên 21.880 tỷ đồng và tốc độ tăng trưởng GDP bình quân hàng năm đạt khoảng 14%. Trong giai đoạn 2018-2020, công tác quản lý thu chi ngân sách cấp xã tại Tây Ninh đã được thực hiện theo đúng quy định của Luật Ngân sách Nhà nước, với nguồn thu ngân sách năm 2020 đạt khoảng 10.700 triệu đồng và chi ngân sách khoảng 11.500 triệu đồng, trong đó có hiện tượng bội chi ngân sách địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ hiệu quả công tác dự toán ngân sách nhà nước của Ủy ban nhân dân cấp xã, đánh giá thực trạng quản lý thu chi ngân sách cấp xã trong giai đoạn 2018-2020, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các xã, thị trấn trên địa bàn tỉnh Tây Ninh, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo quyết toán ngân sách và khảo sát thực tế tại thị xã Hòa Thành, xã Trường Hòa.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hoàn thiện cơ chế quản lý ngân sách cấp xã, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách địa phương, đồng thời hỗ trợ công tác điều tiết tài chính và phát triển kinh tế xã hội bền vững tại Tây Ninh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Xem ngân sách như một công cụ tài chính quan trọng để huy động và phân bổ nguồn lực, đảm bảo sự cân đối thu chi và thực hiện các chức năng của nhà nước trong điều kiện kinh tế thị trường.

  • Mô hình phân cấp quản lý ngân sách: Phân quyền và phân cấp quản lý ngân sách giữa các cấp chính quyền nhằm tăng tính chủ động, minh bạch và hiệu quả trong quản lý tài chính công.

  • Khái niệm ngân sách xã: Ngân sách cấp xã là bộ phận của hệ thống ngân sách quốc gia, có đặc điểm riêng biệt trong việc thu chi trực tiếp phục vụ cộng đồng dân cư, đồng thời là công cụ quản lý kinh tế - xã hội tại cấp cơ sở.

Các khái niệm chính bao gồm: dự toán ngân sách, quản lý thu chi ngân sách, phân cấp ngân sách, hiệu quả sử dụng ngân sách, và giám sát ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu thứ cấp và khảo sát thực địa:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu chi ngân sách nhà nước cấp xã giai đoạn 2018-2020 từ các báo cáo quyết toán ngân sách của UBND tỉnh Tây Ninh, dữ liệu thống kê kinh tế xã hội địa phương, cùng các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2015, Thông tư số 344/2016/TT-BTC.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để đánh giá thực trạng thu chi ngân sách, so sánh tỷ lệ thu chi qua các năm, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách. Phương pháp chuyên gia được áp dụng qua các hội thảo, trao đổi với cán bộ quản lý ngân sách cấp xã nhằm đánh giá thực tiễn và đề xuất giải pháp.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung khảo sát tại thị xã Hòa Thành và xã Trường Hòa, đại diện cho các xã trên địa bàn tỉnh Tây Ninh, với số liệu thu thập từ các cơ quan tài chính, kế toán xã và các cán bộ quản lý ngân sách.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích số liệu trong giai đoạn 2018-2020, hoàn thiện đề xuất giải pháp trong năm 2024.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả công tác dự toán ngân sách cấp xã còn hạn chế: Khoảng 20% xã chưa thực hiện lập dự toán ngân sách theo phương pháp khoa học mà chủ yếu dựa vào kế hoạch năm trước và áp dụng tỷ lệ phần trăm tăng trưởng. Điều này dẫn đến dự toán chưa sát thực tế, ảnh hưởng đến việc phân bổ nguồn lực.

  2. Nguồn thu ngân sách tăng trưởng ổn định nhưng chưa cân đối với chi tiêu: Nguồn thu ngân sách năm 2020 đạt khoảng 10.700 triệu đồng, trong khi chi ngân sách là 11.500 triệu đồng, dẫn đến bội chi ngân sách địa phương. Tỷ lệ bội chi năm 2020 khoảng 7,5%, tăng so với các năm trước.

  3. Quản lý thu chi ngân sách tuân thủ quy định pháp luật nhưng còn tồn tại hạn chế trong kiểm tra, giám sát: Việc tự kiểm tra của UBND xã và giám sát của Hội đồng nhân dân xã chưa thực hiện thường xuyên và toàn diện, chủ yếu tập trung vào các công trình nhà nước mà chưa bao quát toàn bộ quy trình thu chi.

  4. Ảnh hưởng của trình độ cán bộ và nhận thức người nộp thuế: Trình độ chuyên môn của cán bộ quản lý ngân sách xã còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng quản lý thu chi. Đồng thời, nhận thức của người nộp thuế về nghĩa vụ và vai trò của thuế còn chưa đầy đủ, gây khó khăn trong công tác thu ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ việc lập dự toán ngân sách chưa sát thực tế, do thiếu dữ liệu chính xác và phương pháp dự toán chưa được áp dụng hiệu quả. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác như huyện Văn Đồn (Quảng Ninh) hay huyện Thanh Ba (Phú Thọ), Tây Ninh còn chưa phát huy tối đa vai trò của công tác giám sát và kiểm tra ngân sách cấp xã.

Việc bội chi ngân sách địa phương phản ánh sự mất cân đối giữa nguồn thu và nhiệm vụ chi, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế có nhiều biến động do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19. Điều này đòi hỏi cần có cơ chế bổ sung ngân sách từ cấp trên và quản lý chi tiêu chặt chẽ hơn.

Trình độ cán bộ và nhận thức người dân là yếu tố then chốt ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách. Việc đào tạo nâng cao năng lực cho cán bộ và tuyên truyền nâng cao nhận thức người nộp thuế là cần thiết để tăng cường nguồn thu và giảm thất thoát, lãng phí.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ thu chi ngân sách qua các năm 2018-2020, bảng phân tích các khoản chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển, cũng như biểu đồ đánh giá mức độ thực hiện dự toán ngân sách cấp xã.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách cấp xã: Áp dụng phương pháp dự toán khoa học dựa trên số liệu thực tế và phân tích xu hướng kinh tế xã hội địa phương. Mục tiêu nâng cao độ chính xác dự toán lên trên 90% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với UBND xã.

  2. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát thu chi ngân sách: Thiết lập quy trình kiểm tra định kỳ và đột xuất, mở rộng phạm vi giám sát toàn bộ quy trình thu chi ngân sách cấp xã. Mục tiêu đạt 100% xã thực hiện kiểm tra, giám sát đầy đủ trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: UBND xã, Hội đồng nhân dân xã, Ban Thanh tra nhân dân.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách xã: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý ngân sách, kế toán ngân sách và pháp luật liên quan. Mục tiêu 100% cán bộ tài chính xã được đào tạo trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính, Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

  4. Tuyên truyền nâng cao nhận thức người nộp thuế, phí: Triển khai các chương trình phổ biến pháp luật thuế, lợi ích của việc nộp thuế đúng quy định, khuyến khích tự giác kê khai và nộp thuế. Mục tiêu tăng tỷ lệ nộp thuế đúng hạn lên 95% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND xã, Chi cục Thuế địa phương.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Sử dụng phần mềm kế toán ngân sách xã để quản lý thu chi minh bạch, chính xác và kịp thời. Mục tiêu 100% xã áp dụng phần mềm trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính, UBND xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp xã: Nâng cao hiểu biết về quy trình quản lý thu chi ngân sách, áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác tài chính địa phương.

  2. Lãnh đạo UBND và Hội đồng nhân dân cấp xã: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch ngân sách phù hợp với điều kiện thực tế, tăng cường giám sát và kiểm tra ngân sách.

  3. Cán bộ ngành Tài chính và Thuế địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để cải tiến công tác thu ngân sách, nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách cấp xã có vai trò gì trong phát triển kinh tế địa phương?
    Quản lý ngân sách cấp xã đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội, duy trì bộ máy nhà nước và thực hiện các chính sách công. Ví dụ, ngân sách xã hỗ trợ xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn, góp phần thúc đẩy sản xuất và nâng cao đời sống người dân.

  2. Tại sao việc lập dự toán ngân sách cấp xã còn gặp khó khăn?
    Do thiếu số liệu chính xác và phương pháp dự toán chưa được áp dụng hiệu quả, nhiều xã dựa vào kế hoạch năm trước và tăng tỷ lệ phần trăm, dẫn đến dự toán không sát thực tế, ảnh hưởng đến phân bổ nguồn lực.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý thu chi ngân sách cấp xã?
    Cần tăng cường đào tạo cán bộ, áp dụng công nghệ thông tin, nâng cao nhận thức người nộp thuế, đồng thời thực hiện kiểm tra, giám sát chặt chẽ và minh bạch trong quản lý ngân sách.

  4. Nguyên nhân chính dẫn đến bội chi ngân sách cấp xã là gì?
    Bội chi thường do nguồn thu không đủ đáp ứng nhiệm vụ chi, đặc biệt khi chi đầu tư phát triển tăng cao hoặc dự toán thu không sát thực tế. Cơ chế bổ sung ngân sách từ cấp trên là cần thiết để cân đối ngân sách.

  5. Vai trò của công tác giám sát ngân sách cấp xã như thế nào?
    Giám sát giúp phát hiện kịp thời sai sót, tiêu cực trong quản lý thu chi, đảm bảo ngân sách được sử dụng hiệu quả và đúng mục đích. Việc giám sát toàn diện từ lập dự toán đến quyết toán là yếu tố then chốt nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.

Kết luận

  • Quản lý nguồn thu, chi ngân sách nhà nước tại cấp xã tỉnh Tây Ninh đã tuân thủ các quy định pháp luật nhưng còn tồn tại hạn chế về lập dự toán, kiểm tra và giám sát.
  • Nguồn thu ngân sách tăng trưởng ổn định nhưng chưa cân đối với chi tiêu, dẫn đến hiện tượng bội chi ngân sách địa phương.
  • Trình độ cán bộ quản lý và nhận thức người nộp thuế là những yếu tố ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã.
  • Cần áp dụng các giải pháp đồng bộ như hoàn thiện dự toán, tăng cường kiểm tra giám sát, nâng cao năng lực cán bộ và tuyên truyền nâng cao nhận thức người dân.
  • Nghiên cứu đề xuất các bước tiếp theo trong 2-3 năm tới nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại Tây Ninh.

Call to action: Các cơ quan quản lý và cán bộ cấp xã cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật chính sách phù hợp với thực tiễn địa phương.