Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một chính sách an sinh xã hội quan trọng, góp phần đảm bảo ổn định đời sống người lao động (NLĐ) và phát triển kinh tế xã hội. Tại thành phố Sa Đéc, tỉnh Đồng Tháp, tính đến ngày 31/12/2020, có 480 đơn vị sử dụng lao động (ĐVSDLĐ) với tổng số 99.306 người tham gia BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT) và bảo hiểm thất nghiệp (BHTN), tăng 7% so với năm 2019. Tuy nhiên, công tác kiểm soát thu BHXH tại địa phương còn nhiều hạn chế, đặc biệt là tình trạng nợ đọng lên tới 30,325 tỷ đồng, chiếm 10,87% kế hoạch thu năm 2020, tăng 14 tỷ đồng so với năm trước.

Luận văn thạc sĩ này nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận về kiểm soát thu BHXH, phân tích thực trạng công tác kiểm soát thu tại BHXH thành phố Sa Đéc trong giai đoạn 2017-2020, từ đó phát hiện các tồn tại, hạn chế và nguyên nhân. Mục tiêu cụ thể là đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm soát thu BHXH, góp phần giảm thất thu, nợ đọng và tăng diện bao phủ BHXH trên địa bàn. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc đảm bảo quyền lợi NLĐ, phát triển bền vững quỹ BHXH, đồng thời hỗ trợ chính quyền địa phương và ngành BHXH trong công tác quản lý kinh tế xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý kiểm soát, bao gồm:

  • Lý thuyết kiểm soát: Kiểm soát được hiểu là quá trình xác định kết quả thực tế, so sánh với tiêu chuẩn để phát hiện sai lệch và điều chỉnh nhằm đảm bảo mục tiêu được thực hiện hiệu quả. Kiểm soát có vai trò quan trọng trong quản trị, giúp phát hiện sớm sai phạm, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động.

  • Mô hình kiểm soát thu BHXH: Bao gồm kiểm soát đối tượng tham gia, hồ sơ thu, tiền thu và tổ chức thanh tra, kiểm tra. Nội dung kiểm soát tập trung vào việc đảm bảo thu đúng, thu đủ, kịp thời, chống trốn đóng, chậm đóng và nợ đọng BHXH.

  • Khái niệm chính: BHXH bắt buộc, BHXH tự nguyện, đối tượng tham gia, mức đóng, phương thức đóng, nợ đọng BHXH, kiểm soát nội bộ (KSNB), thanh tra, kiểm tra.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ BHXH thành phố Sa Đéc giai đoạn 2017-2020, các văn bản pháp luật liên quan như Luật BHXH 2014, Luật BHYT 2008, Nghị định 146/2018/NĐ-CP, cùng các báo cáo, hồ sơ nghiệp vụ của BHXH địa phương.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê mô tả số liệu thu BHXH, đối chiếu so sánh dự toán và thực hiện qua các năm, phân tích tỷ lệ nợ đọng, số lượng hồ sơ hợp lệ và không hợp lệ. Mô phỏng dữ liệu bằng đồ thị thể hiện xu hướng thu BHXH.

  • Phương pháp phỏng vấn chuyên gia: Phỏng vấn 5 chuyên gia am hiểu lĩnh vực BHXH để thu thập ý kiến, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  • Phương pháp tổng hợp: Kết hợp các kết quả phân tích, so sánh với kinh nghiệm quản lý thu BHXH tại các địa phương khác để rút ra kết luận và đề xuất giải pháp phù hợp.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Số liệu toàn bộ hồ sơ và đơn vị tham gia BHXH tại Sa Đéc trong giai đoạn nghiên cứu, đảm bảo tính đại diện và toàn diện.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích dữ liệu từ năm 2017 đến 2020, bảo vệ luận văn tháng 10/2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng đối tượng tham gia BHXH: Tổng số người tham gia BHXH, BHYT, BHTN tại Sa Đéc tăng từ khoảng 92.800 người năm 2017 lên 99.306 người năm 2020, tương đương mức tăng khoảng 7%. Điều này cho thấy công tác phát triển đối tượng có sự chuyển biến tích cực.

  2. Tỷ lệ hồ sơ thu hợp lệ và không hợp lệ: Năm 2020, tổng số hồ sơ thu là 20.332, trong đó hồ sơ thu BHXH, BHYT, BHTN là 12.331, tăng 323 hồ sơ so với năm 2019. Hồ sơ thu đúng quy định chiếm 12.076, hồ sơ không hợp lệ còn 255, giảm 37 hồ sơ so với năm trước nhưng vẫn còn cao, ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát.

  3. Tình trạng nợ đọng BHXH tăng cao: Tổng số nợ BHXH, BHYT, BHTN của các doanh nghiệp đến cuối năm 2020 là 30,325 tỷ đồng, tăng 14 tỷ đồng so với năm 2019, chiếm 10,87% kế hoạch thu năm 2020. Tỷ lệ nợ đọng này vượt mức cho phép, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quỹ BHXH và quyền lợi NLĐ.

  4. Công tác kiểm tra, thanh tra còn hạn chế: Việc tổ chức thanh tra, kiểm tra tại các đơn vị sử dụng lao động chưa được thực hiện thường xuyên và đồng bộ, dẫn đến nhiều trường hợp trốn đóng, đóng thiếu BHXH chưa được phát hiện kịp thời.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại là do nhận thức và trách nhiệm của một số ĐVSDLĐ chưa cao, công tác quản lý đối tượng và hồ sơ còn thiếu chặt chẽ, quy trình kiểm soát chưa được hoàn thiện và ứng dụng công nghệ thông tin chưa đồng bộ. So với các địa phương như huyện Lấp Vò và huyện Châu Thành, Sa Đéc còn thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng và chính quyền địa phương trong công tác kiểm soát thu BHXH.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng tăng trưởng số lượng người tham gia BHXH và tỷ lệ nợ đọng qua các năm, bảng thống kê số lượng hồ sơ hợp lệ và không hợp lệ, cũng như bảng phân tích các sai phạm phổ biến tại các đơn vị sử dụng lao động.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của công tác kiểm soát thu BHXH trong việc đảm bảo quyền lợi NLĐ, duy trì quỹ BHXH bền vững và góp phần ổn định kinh tế xã hội địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao trách nhiệm của đơn vị sử dụng lao động: Tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật BHXH, đồng thời áp dụng chế tài nghiêm khắc đối với các đơn vị vi phạm. Mục tiêu giảm tỷ lệ nợ đọng BHXH xuống dưới 5% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: BHXH thành phố Sa Đéc phối hợp với chính quyền địa phương.

  2. Tăng cường quản lý đối tượng tham gia BHXH: Xây dựng hệ thống quản lý dữ liệu chính xác, cập nhật kịp thời thông tin lao động và đơn vị sử dụng lao động. Áp dụng công nghệ thông tin để kiểm soát hồ sơ và mức đóng. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ hồ sơ hợp lệ lên trên 98% trong năm tiếp theo.

  3. Đẩy mạnh công tác thông tin và truyền thông: Tổ chức các chương trình tuyên truyền rộng rãi về quyền lợi và nghĩa vụ tham gia BHXH, đặc biệt hướng tới các doanh nghiệp nhỏ và khu vực phi chính thức. Thời gian thực hiện liên tục, chủ thể là BHXH thành phố và các cơ quan truyền thông địa phương.

  4. Tăng cường kiểm tra, thanh tra và kiểm soát tiền lương đóng BHXH: Thiết lập kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất, phối hợp với các cơ quan chức năng để xử lý nghiêm các trường hợp trốn đóng, đóng thiếu. Mục tiêu giảm số vụ vi phạm ít nhất 30% trong 3 năm tới.

  5. Kiện toàn đội ngũ cán bộ viên chức BHXH thành phố Sa Đéc: Đào tạo nâng cao năng lực chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ và ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ. Mục tiêu hoàn thành đào tạo trong vòng 1 năm.

  6. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý: Triển khai phần mềm quản lý thu BHXH hiện đại, kết nối dữ liệu với các cơ quan liên quan để nâng cao hiệu quả kiểm soát. Thời gian hoàn thành trong 18 tháng.

  7. Cải cách thủ tục hành chính về BHXH: Rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, đơn giản hóa quy trình để tạo thuận lợi cho người tham gia và đơn vị sử dụng lao động. Chủ thể thực hiện là BHXH thành phố phối hợp với Sở Nội vụ và các cơ quan liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý BHXH các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát thu, xây dựng kế hoạch và giải pháp phù hợp với đặc điểm địa phương.

  2. Lãnh đạo và nhân viên các đơn vị sử dụng lao động: Hiểu rõ trách nhiệm, nghĩa vụ trong việc tham gia BHXH, từ đó thực hiện đúng quy định, tránh vi phạm và nợ đọng.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, chính sách công: Tài liệu tham khảo về lý luận và thực tiễn kiểm soát thu BHXH, phương pháp nghiên cứu và đề xuất giải pháp.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và chính quyền địa phương: Sử dụng luận văn để xây dựng chính sách, phối hợp với ngành BHXH trong công tác quản lý, giám sát và phát triển BHXH trên địa bàn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát thu BHXH là gì và tại sao quan trọng?
    Kiểm soát thu BHXH là quá trình giám sát, đánh giá việc thu BHXH nhằm đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời, chống thất thu và nợ đọng. Đây là yếu tố then chốt để bảo vệ quyền lợi NLĐ và duy trì quỹ BHXH bền vững.

  2. Những khó khăn chính trong kiểm soát thu BHXH tại Sa Đéc là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức chưa cao của một số ĐVSDLĐ, hồ sơ không hợp lệ còn nhiều, công tác kiểm tra chưa thường xuyên, nợ đọng tăng cao và ứng dụng CNTT chưa đồng bộ.

  3. Làm thế nào để giảm tỷ lệ nợ đọng BHXH?
    Cần tăng cường tuyên truyền, áp dụng chế tài nghiêm khắc, phối hợp liên ngành trong thanh tra, kiểm tra, đồng thời cải tiến quy trình quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin.

  4. Vai trò của công nghệ thông tin trong kiểm soát thu BHXH?
    CNTT giúp quản lý dữ liệu chính xác, xử lý hồ sơ nhanh chóng, phát hiện sai phạm kịp thời và nâng cao hiệu quả phối hợp giữa các cơ quan liên quan.

  5. Ai chịu trách nhiệm chính trong công tác kiểm soát thu BHXH?
    Chủ yếu là BHXH các cấp, phối hợp với chính quyền địa phương, các cơ quan chức năng và ĐVSDLĐ trong việc thực hiện, giám sát và xử lý vi phạm.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và phân tích thực trạng kiểm soát thu BHXH tại BHXH thành phố Sa Đéc giai đoạn 2017-2020, phát hiện nhiều tồn tại như nợ đọng cao, hồ sơ không hợp lệ và công tác kiểm tra chưa hiệu quả.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực như nâng cao trách nhiệm ĐVSDLĐ, tăng cường quản lý đối tượng, đẩy mạnh truyền thông, kiểm tra, ứng dụng CNTT và cải cách thủ tục hành chính.
  • Kết quả nghiên cứu góp phần nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH, bảo vệ quyền lợi NLĐ và phát triển bền vững quỹ BHXH tại địa phương.
  • Khuyến nghị các cơ quan BHXH tỉnh, chính quyền địa phương và BHXH Việt Nam phối hợp hỗ trợ thực hiện các giải pháp trong thời gian tới.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và ứng dụng các công nghệ mới để nâng cao hiệu quả kiểm soát thu BHXH trong tương lai.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng hệ thống BHXH công bằng, minh bạch và bền vững cho mọi người lao động tại Sa Đéc và các địa phương khác.