Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, việc quản lý nhà nước (QLNN) về ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) trở thành xu thế tất yếu nhằm xây dựng Chính phủ điện tử (CPĐT), Chính phủ số và nền kinh tế số. Việt Nam đã xác định phát triển CNTT là ưu tiên hàng đầu để chuyển đổi số toàn diện, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước. Cục Hải quan thành phố Hải Phòng, một đơn vị điển hình trong ngành Hải quan Việt Nam, đã tiên phong ứng dụng CNTT trong quản lý thủ tục hải quan, góp phần cải cách hành chính và tạo thuận lợi cho doanh nghiệp xuất nhập khẩu. Tuy nhiên, quá trình triển khai còn gặp nhiều khó khăn như thiếu quy chế quản lý, vận hành hạ tầng CNTT và chính sách hỗ trợ chưa sâu sát.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng QLNN về ứng dụng CNTT tại Cục Hải quan Hải Phòng giai đoạn 2012-2018, phân tích các nhân tố ảnh hưởng, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý trong thời gian tới. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực quản lý, thúc đẩy hiện đại hóa ngành Hải quan, đồng thời góp phần phát triển CPĐT tại Việt Nam. Qua đó, giúp giảm thời gian thông quan, tăng cường minh bạch và hiệu quả quản lý nhà nước, tạo môi trường thuận lợi cho phát triển kinh tế - xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý nhà nước và ứng dụng CNTT trong quản lý hành chính công. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý nhà nước: Quản lý nhà nước là hoạt động hành chính có tổ chức, sử dụng quyền lực nhà nước và pháp luật để điều chỉnh hành vi xã hội nhằm đạt mục tiêu phát triển. Quản lý nhà nước về ứng dụng CNTT là việc sử dụng quyền lực công để điều chỉnh các hoạt động ứng dụng CNTT nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển kinh tế - xã hội.

  2. Lý thuyết về Chính phủ điện tử (CPĐT): CPĐT là mô hình quản lý nhà nước ứng dụng CNTT để nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động, tăng cường minh bạch, giảm phiền hà và tham nhũng, cung cấp dịch vụ công trực tuyến thuận tiện cho người dân và doanh nghiệp.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý nhà nước, công nghệ thông tin, quản lý nhà nước về ứng dụng CNTT, CPĐT, cải cách hành chính, an toàn an ninh thông tin, và các nguyên tắc quản lý nhà nước về CNTT như minh bạch, công khai, bảo mật, tiết kiệm và hiệu quả.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ Cục Hải quan thành phố Hải Phòng, các văn bản pháp luật, báo cáo ngành và tài liệu nghiên cứu liên quan.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn các phòng ban, chi cục trực thuộc Cục Hải quan Hải Phòng làm đối tượng nghiên cứu nhằm phản ánh toàn diện thực trạng quản lý ứng dụng CNTT.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê kinh tế để tổng hợp, phân tích số liệu về mức độ ứng dụng CNTT, hiệu quả quản lý, thời gian thông quan, tỷ lệ doanh nghiệp tham gia hệ thống điện tử. Phân tích định tính được áp dụng để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng, chính sách pháp luật và thực trạng vận hành.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích giai đoạn 2012-2018, giai đoạn có nhiều chính sách và kế hoạch phát triển CNTT được triển khai tại Cục Hải quan Hải Phòng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ ứng dụng CNTT tại Cục Hải quan Hải Phòng đạt hiệu quả cao: Hệ thống thông quan điện tử VNACCS/VCIS được triển khai tại 100% chi cục, với 99,65% doanh nghiệp tham gia. 100% cán bộ công chức được trang bị máy tính kết nối mạng nội bộ và internet, sử dụng hộp thư điện tử trong công việc.

  2. Thời gian thông quan hàng hóa giảm đáng kể: Nhờ ứng dụng CNTT, thời gian thông quan trung bình giảm khoảng 30-40% so với trước khi áp dụng hệ thống điện tử, góp phần tạo thuận lợi cho doanh nghiệp xuất nhập khẩu.

  3. Khung pháp lý và chính sách được hoàn thiện nhưng còn hạn chế: Các văn bản như Luật CNTT, Nghị định 64/2007/NĐ-CP, Nghị quyết 36a/NQ-CP về CPĐT đã tạo nền tảng pháp lý vững chắc. Tuy nhiên, các quy chế vận hành, chính sách hỗ trợ nhân lực và bảo mật thông tin tại Cục Hải quan Hải Phòng còn chưa đồng bộ và sâu sát.

  4. Nhân tố ảnh hưởng đến QLNN ứng dụng CNTT: Bao gồm môi trường pháp lý, chính sách đầu tư, tổ chức bộ máy quản lý, chất lượng nguồn nhân lực CNTT, cơ sở vật chất kỹ thuật và sự phối hợp giữa các bên liên quan. Đặc biệt, thái độ và trình độ cán bộ hải quan quyết định mức độ thành công của ứng dụng CNTT.

Thảo luận kết quả

Việc triển khai hệ thống thông quan điện tử tại Cục Hải quan Hải Phòng đã góp phần nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thời gian và chi phí cho doanh nghiệp, phù hợp với xu hướng cải cách hành chính và phát triển CPĐT của Việt Nam. So sánh với các quốc gia như Hàn Quốc, Singapore và Nhật Bản, Cục Hải quan Hải Phòng đã đạt được những bước tiến quan trọng nhưng vẫn còn khoảng cách về mức độ tích hợp công nghệ và phát triển nguồn nhân lực.

Biểu đồ thể hiện tỷ lệ doanh nghiệp sử dụng hệ thống điện tử và thời gian thông quan trung bình qua các năm sẽ minh họa rõ sự cải thiện hiệu quả quản lý. Bảng tổng hợp các văn bản pháp luật và chính sách liên quan cũng giúp đánh giá mức độ hoàn thiện khung pháp lý.

Nguyên nhân hạn chế chủ yếu do thiếu quy chế vận hành chi tiết, chính sách đào tạo chưa đồng bộ, và cơ sở hạ tầng CNTT chưa hoàn toàn đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh của ngành. Do đó, cần có giải pháp đồng bộ để nâng cao năng lực quản lý và ứng dụng CNTT trong thời gian tới.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện khung pháp lý và quy chế vận hành: Ban hành các quy định chi tiết về quản lý, vận hành hệ thống CNTT, bảo đảm an toàn, an ninh thông tin và trách nhiệm của các bên liên quan. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: Bộ Tài chính, Tổng cục Hải quan, Cục Hải quan Hải Phòng.

  2. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực CNTT: Xây dựng chương trình đào tạo chuyên sâu về CNTT, quản lý rủi ro và an ninh mạng cho cán bộ hải quan. Mục tiêu nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng ứng dụng CNTT. Thời gian: liên tục, ưu tiên trong 3 năm tới. Chủ thể: Cục Hải quan Hải Phòng phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  3. Đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng CNTT: Mua sắm thiết bị hiện đại, triển khai hệ thống hội nghị truyền hình, tăng tỷ lệ sử dụng phần mềm mã nguồn mở và số hóa văn bản. Mục tiêu nâng cao hiệu quả vận hành và giảm chi phí. Thời gian: 2 năm. Chủ thể: Cục Hải quan Hải Phòng, Bộ Tài chính.

  4. Tăng cường phối hợp liên ngành và nâng cao nhận thức doanh nghiệp: Xây dựng cơ chế phối hợp giữa các cơ quan quản lý chuyên ngành, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của doanh nghiệp trong việc tuân thủ và sử dụng hệ thống CNTT. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: Cục Hải quan Hải Phòng, các sở ngành liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về hải quan và CNTT: Giúp hoàn thiện chính sách, quy định và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về ứng dụng CNTT trong lĩnh vực hải quan.

  2. Các đơn vị hải quan địa phương khác: Tham khảo kinh nghiệm thực tiễn và giải pháp ứng dụng CNTT để cải cách thủ tục hành chính, nâng cao hiệu quả quản lý.

  3. Doanh nghiệp xuất nhập khẩu và các tổ chức liên quan: Hiểu rõ quy trình, chính sách và lợi ích của việc ứng dụng CNTT trong thủ tục hải quan, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh.

  4. Các nhà nghiên cứu, học giả trong lĩnh vực luật hành chính và công nghệ thông tin: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển nghiên cứu về quản lý nhà nước ứng dụng CNTT và CPĐT.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý nhà nước về ứng dụng CNTT là gì?
    Quản lý nhà nước về ứng dụng CNTT là hoạt động sử dụng quyền lực công để điều chỉnh các hoạt động ứng dụng CNTT nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển kinh tế - xã hội, bao gồm xây dựng chính sách, tổ chức bộ máy, quản lý an ninh thông tin và phát triển nguồn nhân lực.

  2. Tại sao Cục Hải quan Hải Phòng được coi là điển hình trong ứng dụng CNTT?
    Cục Hải quan Hải Phòng là đơn vị đầu tiên thí điểm thủ tục thông quan điện tử, triển khai hệ thống VNACCS/VCIS tại 100% chi cục, với tỷ lệ doanh nghiệp tham gia gần 100%, góp phần giảm thời gian thông quan 30-40%, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý nhà nước về ứng dụng CNTT tại Cục Hải quan Hải Phòng là gì?
    Khó khăn gồm thiếu quy chế vận hành chi tiết, chính sách đào tạo chưa đồng bộ, cơ sở hạ tầng CNTT chưa hoàn thiện, và sự phối hợp liên ngành còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý và ứng dụng CNTT.

  4. Các giải pháp chính để nâng cao hiệu quả quản lý ứng dụng CNTT tại Cục Hải quan Hải Phòng?
    Hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường đào tạo nguồn nhân lực, đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng CNTT, và tăng cường phối hợp liên ngành, nâng cao nhận thức doanh nghiệp là các giải pháp trọng tâm.

  5. Vai trò của CNTT trong cải cách hành chính và phát triển Chính phủ điện tử?
    CNTT giúp tự động hóa, đơn giản hóa quy trình thủ tục hành chính, nâng cao minh bạch, giảm phiền hà và tham nhũng, cung cấp dịch vụ công trực tuyến thuận tiện, từ đó nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và phát triển CPĐT.

Kết luận

  • Quản lý nhà nước về ứng dụng CNTT tại Cục Hải quan Hải Phòng đã đạt nhiều kết quả tích cực, góp phần cải cách thủ tục hành chính và nâng cao hiệu quả quản lý.
  • Hệ thống thông quan điện tử VNACCS/VCIS được triển khai toàn diện với tỷ lệ doanh nghiệp tham gia gần 100%, giảm thời gian thông quan trung bình 30-40%.
  • Khung pháp lý và chính sách đã được hoàn thiện nhưng còn tồn tại hạn chế về quy chế vận hành, đào tạo nhân lực và cơ sở hạ tầng CNTT.
  • Các nhân tố ảnh hưởng gồm môi trường pháp lý, chính sách đầu tư, tổ chức bộ máy, nguồn nhân lực và sự phối hợp liên ngành.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp lý, nâng cao năng lực nhân lực, đầu tư hạ tầng và tăng cường phối hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ứng dụng CNTT trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và Cục Hải quan Hải Phòng cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật công nghệ mới để đáp ứng yêu cầu phát triển CPĐT và hội nhập quốc tế. Đề nghị các đơn vị liên quan tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về ứng dụng CNTT.