Tổng quan nghiên cứu
Quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) cấp xã đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nguồn tài chính cho hoạt động phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương. Tại phường Ngô Mây, thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định, tổng thu ngân sách nhà nước giai đoạn 2017 – 2021 đạt khoảng 50 tỷ đồng, vượt 104% chỉ tiêu thành phố giao, phản ánh sự phát triển kinh tế ổn định và hiệu quả trong công tác quản lý tài chính. Tuy nhiên, vẫn tồn tại những hạn chế như dự toán chi chưa sát thực tế, quản lý ngân sách chưa chặt chẽ và hiệu quả sử dụng kinh phí chưa cao, đặc biệt là nguồn lực dành cho đầu tư phát triển còn hạn chế.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý NSNN của phường Ngô Mây trong giai đoạn 2017 – 2021, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý nguồn thu, nhiệm vụ chi và chu trình ngân sách cấp xã, với dữ liệu thu thập từ UBND phường và các báo cáo tài chính liên quan. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần hoàn thiện lý luận về quản lý NSNN cấp xã mà còn cung cấp căn cứ khoa học cho các nhà quản lý địa phương trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, bao gồm:
Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: NSNN là quỹ tiền tệ tập trung của nhà nước, bao gồm các khoản thu, chi được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của nhà nước. NSNN cấp xã vừa là cấp ngân sách, vừa là đơn vị sử dụng ngân sách, có tính lưỡng tính đặc thù.
Mô hình chu trình ngân sách: Bao gồm ba khâu chính là lập dự toán, chấp hành dự toán và kế toán quyết toán ngân sách. Chu trình này đảm bảo tính kỷ luật tài khóa, hiệu quả phân bổ và sử dụng ngân sách.
Khái niệm quản lý ngân sách cấp xã: Quản lý NSNN cấp xã là hoạt động của các chủ thể quản lý thông qua các phương pháp và công cụ quản lý nhằm đạt được mục tiêu tài chính, kinh tế - xã hội của địa phương. Nguyên tắc quản lý bao gồm công khai, minh bạch, tuân thủ pháp luật và giám sát chặt chẽ.
Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách nhà nước, ngân sách cấp xã, quản lý nguồn thu, nhiệm vụ chi ngân sách, chu trình ngân sách, hiệu quả quản lý ngân sách.
Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Thu thập và phân tích các văn bản pháp luật, sách, báo cáo, luận văn liên quan đến quản lý NSNN cấp xã, đặc biệt là Luật NSNN 2015 và Thông tư 344/2016/TT-BTC.
Phương pháp thống kê: Tổng hợp, phân loại và xử lý số liệu thu chi ngân sách phường Ngô Mây giai đoạn 2017 – 2021 từ các báo cáo tài chính của UBND phường.
Phương pháp phân tích tổng hợp: Đánh giá thực trạng quản lý ngân sách, xác định các mặt tích cực, hạn chế và nguyên nhân.
Phương pháp đối chiếu - so sánh: So sánh kết quả quản lý ngân sách của phường Ngô Mây với các địa phương khác trong tỉnh Bình Định nhằm rút ra bài học kinh nghiệm.
Phương pháp logic kết hợp lịch sử: Kết hợp phân tích lý luận và thực tiễn dựa trên các quy định pháp luật và điều kiện kinh tế - xã hội địa phương.
Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ số liệu thu chi ngân sách của phường Ngô Mây trong giai đoạn 2017 – 2021. Phương pháp chọn mẫu là chọn toàn bộ dữ liệu thứ cấp có sẵn để đảm bảo tính khách quan và đầy đủ. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2017 – 2021 với dự báo và đề xuất giải pháp đến năm 2025.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Tổng thu ngân sách tăng ổn định: Tổng thu NSNN của phường Ngô Mây tăng từ khoảng 43 tỷ đồng năm 2017 lên gần 50 tỷ đồng năm 2021, đạt 104% chỉ tiêu thành phố giao. Trong đó, nguồn thu do phường quản lý trực tiếp chiếm tỷ trọng lớn, thể hiện hiệu quả trong công tác khai thác nguồn thu.
Chi ngân sách chủ yếu cho chi thường xuyên: Chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên như chi lương, chi hoạt động của bộ máy chính quyền, chi an ninh quốc phòng và các hoạt động văn hóa xã hội. Tỷ trọng chi đầu tư phát triển còn thấp, ảnh hưởng đến khả năng nâng cấp cơ sở hạ tầng và phát triển kinh tế địa phương.
Quản lý ngân sách còn nhiều hạn chế: Dự toán chi ngân sách chưa sát với thực tế, một số khoản chi chưa đảm bảo đúng quy định, công tác quản lý thu chi chưa chặt chẽ và khoa học. Việc quyết toán ngân sách còn mang tính hình thức, chưa phản ánh kịp thời các nghiệp vụ kinh tế phát sinh.
Bộ máy quản lý ngân sách được kiện toàn nhưng còn hạn chế về năng lực: Đội ngũ cán bộ tài chính, kế toán phường được đào tạo bài bản nhưng số lượng còn hạn chế (3 người trong bộ phận tài chính), ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý và giám sát ngân sách.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố. Thứ nhất, điều kiện kinh tế - xã hội của phường với đa số dân cư làm nghề lao động phổ thông, kinh doanh nhỏ lẻ khiến nguồn thu ngân sách chưa đa dạng và ổn định. Thứ hai, công tác lập dự toán và chấp hành dự toán còn thiếu sát sao, dẫn đến việc phân bổ ngân sách chưa tối ưu, đặc biệt là chi đầu tư phát triển chưa được ưu tiên đúng mức. Thứ ba, năng lực quản lý và giám sát ngân sách của bộ máy hành chính phường còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu quản lý tài chính hiện đại.
So sánh với các địa phương như phường Nhơn Hòa và phường Lê Lợi trong tỉnh Bình Định, phường Ngô Mây có nhiều điểm tương đồng về cơ cấu thu chi nhưng chưa phát huy hết tiềm năng trong quản lý ngân sách. Các địa phương này đã chú trọng cải cách hành chính, nâng cao năng lực cán bộ và tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách, từ đó đạt hiệu quả cao hơn.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu ngân sách hàng năm, bảng phân bổ chi ngân sách theo mục đích và biểu đồ so sánh tỷ lệ chi đầu tư phát triển giữa các phường trong thành phố Quy Nhơn để minh họa rõ nét hơn về thực trạng và hiệu quả quản lý ngân sách.
Đề xuất và khuyến nghị
Nâng cao chất lượng lập dự toán ngân sách: Tăng cường khảo sát, đánh giá thực tế nhu cầu chi tiêu và nguồn thu tại địa phương để xây dựng dự toán sát với thực tế, đảm bảo cân đối thu - chi. Thời gian thực hiện: từ năm 2023 đến 2025. Chủ thể thực hiện: UBND phường phối hợp với các phòng ban chuyên môn.
Tăng cường quản lý thu ngân sách và khai thác nguồn thu mới: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, kiểm tra thuế, chống thất thu; khai thác hiệu quả các nguồn thu từ dịch vụ, đất đai và các khoản thu khác. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Ban tài chính phường, Chi cục thuế địa phương.
Tối ưu hóa chi ngân sách, ưu tiên chi đầu tư phát triển: Rà soát, cắt giảm các khoản chi thường xuyên không cần thiết, tập trung nguồn lực cho đầu tư cơ sở hạ tầng, phát triển kinh tế - xã hội. Thời gian: 2023 – 2025. Chủ thể: UBND phường, HĐND phường.
Nâng cao năng lực quản lý ngân sách cho cán bộ tài chính: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý ngân sách, kế toán và ứng dụng công nghệ thông tin cho đội ngũ cán bộ tài chính, kế toán phường. Thời gian: 2023 – 2024. Chủ thể: UBND phường phối hợp với Sở Tài chính tỉnh.
Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát ngân sách: Thiết lập quy trình kiểm tra định kỳ và đột xuất, nâng cao vai trò giám sát của HĐND phường và các tổ chức xã hội trong quản lý ngân sách. Thời gian: liên tục. Chủ thể: HĐND phường, UBND phường, các tổ chức đoàn thể.
Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Xây dựng hệ thống phần mềm quản lý thu chi ngân sách, báo cáo tài chính điện tử nhằm nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý. Thời gian: 2023 – 2025. Chủ thể: UBND phường phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý ngân sách cấp xã, phường: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp nâng cao năng lực quản lý, lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.
Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Tài liệu tham khảo hữu ích về quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tế.
Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính, ngân sách địa phương: Cung cấp dữ liệu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp giúp hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã.
Các tổ chức xã hội, đoàn thể tham gia giám sát ngân sách: Hiểu rõ hơn về quy trình, nguyên tắc quản lý ngân sách, từ đó tham gia giám sát, góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách.
Câu hỏi thường gặp
Quản lý ngân sách nhà nước cấp xã có vai trò gì trong phát triển kinh tế - xã hội?
Quản lý ngân sách cấp xã đảm bảo nguồn tài chính cho các hoạt động phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội và an ninh quốc phòng tại địa phương, góp phần nâng cao đời sống nhân dân và phát triển bền vững.Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách phường Ngô Mây là gì?
Khó khăn gồm dự toán chi chưa sát thực tế, quản lý thu chi chưa chặt chẽ, tỷ trọng chi đầu tư phát triển thấp và năng lực cán bộ tài chính còn hạn chế.Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã?
Cần nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường quản lý thu, ưu tiên chi đầu tư phát triển, đào tạo cán bộ, tăng cường kiểm tra giám sát và ứng dụng công nghệ thông tin.Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu tài liệu, thống kê, phân tích tổng hợp, đối chiếu so sánh và phương pháp logic kết hợp lịch sử để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.Ai là chủ thể chịu trách nhiệm chính trong quản lý ngân sách phường?
Chủ tịch UBND phường chịu trách nhiệm quản lý, điều hành và sử dụng ngân sách theo quy định, phối hợp với bộ phận tài chính và các cơ quan liên quan để thực hiện hiệu quả công tác quản lý ngân sách.
Kết luận
- Quản lý ngân sách nhà nước cấp xã là công cụ quan trọng đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
- Phường Ngô Mây đã đạt được kết quả tích cực trong thu ngân sách giai đoạn 2017 – 2021, tuy nhiên còn tồn tại hạn chế về quản lý chi và năng lực bộ máy.
- Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách gồm điều kiện kinh tế - xã hội, cơ chế vận hành, năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ.
- Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách tập trung vào cải thiện lập dự toán, quản lý thu chi, đào tạo cán bộ và tăng cường giám sát.
- Tiếp tục nghiên cứu và áp dụng các giải pháp này đến năm 2025 sẽ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại phường Ngô Mây.
Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý và cán bộ tài chính phường cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời. Đọc và áp dụng luận văn này sẽ giúp nâng cao năng lực quản lý ngân sách cấp xã, góp phần phát triển địa phương.