Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò thiết yếu trong việc điều tiết và phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia. Tại huyện Hoài Ân, tỉnh Bình Định, công tác quản lý NSNN trong giai đoạn 2016-2020 đã có nhiều chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn tồn tại những hạn chế cần khắc phục. Tổng thu ngân sách năm 2016 đạt 247 tỷ đồng, vượt 193% so với dự toán tỉnh giao, phản ánh sự nỗ lực trong công tác thu ngân sách. Tuy nhiên, một số khoản thu như thuế từ khu vực công thương nghiệp ngoài quốc doanh chỉ đạt 97,6% kế hoạch, cho thấy tiềm năng khai thác nguồn thu chưa được tận dụng tối đa.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Hoài Ân, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương trong giai đoạn 2021-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát ngân sách cấp huyện, với dữ liệu thu thập chủ yếu từ giai đoạn 2016-2020 tại huyện Hoài Ân.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp huyện, đồng thời hỗ trợ các cơ quan quản lý địa phương trong việc xây dựng chính sách tài chính phù hợp, minh bạch và hiệu quả. Qua đó, góp phần nâng cao nguồn thu ngân sách, đảm bảo cân đối chi tiêu, ổn định tài chính và phát triển bền vững kinh tế - xã hội của huyện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Khái niệm ngân sách nhà nước: NSNN được hiểu là quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước, phản ánh các quan hệ kinh tế - xã hội trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng nguồn lực tài chính nhằm thực hiện chức năng quản lý và điều hành nền kinh tế - xã hội.

  • Vai trò của ngân sách nhà nước: NSNN là công cụ điều tiết vĩ mô, đảm bảo nhu cầu chi tiêu của Nhà nước, kích thích tăng trưởng kinh tế, điều tiết thị trường, ổn định giá cả và giải quyết các vấn đề xã hội.

  • Nguyên tắc quản lý ngân sách: Bao gồm nguyên tắc niên hạn (dự toán ngân sách hàng năm), nguyên tắc đơn nhất (toàn bộ dự toán thu, chi trình bày trong một văn kiện duy nhất), và nguyên tắc toàn diện (bao quát tất cả các khoản thu, chi).

  • Phân cấp quản lý ngân sách cấp huyện: Quản lý ngân sách cấp huyện là quá trình tổ chức, điều hành các khoản thu, chi ngân sách theo phân cấp của Nhà nước, đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của chính quyền địa phương.

  • Chu trình quản lý ngân sách: Bao gồm bốn khâu chính: lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn, cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện Hoài Ân, Chi cục Thuế huyện, các báo cáo tài chính và ngân sách giai đoạn 2016-2020; các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước; tài liệu tham khảo từ các nghiên cứu trong nước.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp số liệu thu chi ngân sách; phương pháp phân tích so sánh để đánh giá sự biến động và hiệu quả quản lý ngân sách qua các năm; phương pháp so sánh đối chiếu với các địa phương khác nhằm rút ra bài học kinh nghiệm.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu nghiên cứu tập trung vào toàn bộ các khoản thu, chi ngân sách của huyện Hoài Ân trong giai đoạn 2016-2020, đảm bảo tính đại diện và đầy đủ cho việc phân tích.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu thực hiện trong năm 2021, tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2016-2020 và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2021-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách ổn định: Tổng thu ngân sách năm 2016 đạt 247 tỷ đồng, vượt 193% so với dự toán tỉnh giao; năm 2017 tăng lên 288 tỷ đồng, đạt 190,5% dự toán. Các khoản thu như thuế thu nhập cá nhân, lệ phí trước bạ đều vượt kế hoạch từ 112% đến 140%, cho thấy hiệu quả trong công tác thu ngân sách.

  2. Cơ cấu thu ngân sách chưa đa dạng: Thu từ khu vực công thương nghiệp ngoài quốc doanh chỉ đạt khoảng 97,6% kế hoạch, phản ánh sự hạn chế trong khai thác nguồn thu từ khu vực này. Thu từ đất đai và các khoản phí, lệ phí có xu hướng tăng nhưng chưa tương xứng với tiềm năng phát triển kinh tế địa phương.

  3. Công tác lập và chấp hành dự toán còn hạn chế: Việc lập dự toán ngân sách chưa hoàn toàn bám sát tình hình kinh tế - xã hội thực tế, dẫn đến một số khoản thu không đạt hoặc vượt dự toán không hợp lý. Công tác chấp hành dự toán chi ngân sách còn lỏng lẻo, kiểm soát chi tiêu chưa chặt chẽ, gây ra sai phạm và lãng phí.

  4. Kiểm tra, giám sát ngân sách chưa thường xuyên: Công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách chưa được thực hiện đều đặn, dẫn đến việc phát hiện và xử lý sai phạm còn hạn chế, ảnh hưởng đến tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những tồn tại trên xuất phát từ đặc điểm kinh tế - xã hội của huyện Hoài Ân, là huyện trung du với địa hình đồi núi chiếm 80%, dân số khoảng 87 nghìn người, trong đó lao động chủ yếu tập trung vào nông nghiệp (42%) và lâm nghiệp (12%). Điều kiện giao thông cách trở, xa trung tâm tỉnh lỵ 100 km, hạn chế sự phát triển các ngành công nghiệp và dịch vụ, ảnh hưởng đến nguồn thu ngân sách.

So sánh với các địa phương như thị xã An Khê (Gia Lai) và huyện Hoa Lư (Ninh Bình), nơi có cơ cấu kinh tế đa dạng hơn và công tác quản lý ngân sách chặt chẽ, huyện Hoài Ân còn nhiều điểm cần cải thiện. Ví dụ, thị xã An Khê đạt 188% dự toán thu ngân sách năm 2016 nhờ tăng cường quản lý thuế và khai thác hiệu quả các nguồn thu từ đất đai và doanh nghiệp.

Việc áp dụng các biện pháp quản lý ngân sách phù hợp với điều kiện địa phương, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, và nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách là những yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách tại huyện Hoài Ân.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ tăng trưởng thu ngân sách theo năm, bảng so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán thu chi các khoản chính, và sơ đồ cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý ngân sách huyện nhằm minh họa rõ nét hơn các kết quả và tồn tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán ngân sách sát thực tế

    • Động từ hành động: Xây dựng, điều chỉnh
    • Mục tiêu: Đảm bảo dự toán phản ánh đúng tình hình kinh tế - xã hội địa phương
    • Timeline: Hàng năm, trước kỳ họp HĐND huyện
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện phối hợp Chi cục Thuế và các đơn vị liên quan

  2. Nâng cao hiệu quả công tác thu ngân sách

    • Động từ hành động: Tăng cường kiểm tra, mở rộng nguồn thu
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ thu đạt và vượt dự toán, đặc biệt từ khu vực công thương nghiệp ngoài quốc doanh và đất đai
    • Timeline: Liên tục trong giai đoạn 2021-2025
    • Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế huyện, UBND các xã, thị trấn

  3. Cải thiện công tác chấp hành và kiểm soát chi ngân sách

    • Động từ hành động: Thực hiện nghiêm túc, giám sát chặt chẽ
    • Mục tiêu: Giảm thiểu sai phạm, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách
    • Timeline: Hàng quý, hàng năm
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính – Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước, các đơn vị sử dụng ngân sách

  4. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách

    • Động từ hành động: Triển khai, đào tạo
    • Mục tiêu: Tăng tính minh bạch, rút ngắn thời gian xử lý, nâng cao hiệu quả quản lý
    • Timeline: Giai đoạn 2021-2023
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Tài chính – Kế hoạch, Trung tâm CNTT huyện

  5. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát ngân sách

    • Động từ hành động: Tổ chức, thực hiện thường xuyên
    • Mục tiêu: Phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm, nâng cao trách nhiệm quản lý
    • Timeline: Định kỳ hàng năm và đột xuất
    • Chủ thể thực hiện: Thanh tra huyện, các cơ quan chức năng liên quan

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng, áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương.
    • Use case: Lập kế hoạch ngân sách, giám sát thu chi ngân sách.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính địa phương

    • Lợi ích: Cơ sở khoa học để xây dựng chính sách phân cấp ngân sách phù hợp với điều kiện địa phương.
    • Use case: Xây dựng các chính sách tài chính, phân bổ nguồn lực ngân sách.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công

    • Lợi ích: Tài liệu tham khảo về lý luận và thực tiễn quản lý ngân sách cấp huyện tại Việt Nam.
    • Use case: Nghiên cứu chuyên sâu, luận văn, đề tài khoa học.

  4. Các tổ chức tài chính, kiểm toán và thanh tra nhà nước

    • Lợi ích: Hiểu rõ quy trình, thực trạng và các vấn đề trong quản lý ngân sách để thực hiện kiểm tra, giám sát hiệu quả.
    • Use case: Kiểm toán ngân sách, thanh tra tài chính địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện có vai trò gì trong phát triển kinh tế - xã hội?
    Quản lý ngân sách cấp huyện đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển kinh tế, an sinh xã hội, quốc phòng và an ninh địa phương, góp phần ổn định và thúc đẩy phát triển bền vững.

  2. Các nguyên tắc cơ bản trong quản lý ngân sách nhà nước là gì?
    Bao gồm nguyên tắc niên hạn (dự toán ngân sách hàng năm), nguyên tắc đơn nhất (toàn bộ dự toán thu, chi trong một văn kiện duy nhất), và nguyên tắc toàn diện (bao quát tất cả các khoản thu, chi).

  3. Tại sao công tác lập dự toán ngân sách tại huyện Hoài Ân còn gặp khó khăn?
    Do đặc điểm kinh tế - xã hội, địa hình đồi núi, nguồn thu chủ yếu từ nông nghiệp và lâm nghiệp, cùng với hạn chế về năng lực quản lý và công tác dự báo kinh tế chưa sát thực tế.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thu ngân sách tại huyện Hoài Ân?
    Tăng cường kiểm tra, mở rộng nguồn thu từ các lĩnh vực tiềm năng như đất đai, doanh nghiệp ngoài quốc doanh; ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế; nâng cao năng lực cán bộ thuế.

  5. Công tác kiểm tra, giám sát ngân sách có vai trò như thế nào?
    Giúp phát hiện, xử lý kịp thời các sai phạm, đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả trong sử dụng ngân sách, góp phần nâng cao niềm tin của người dân và các tổ chức vào công tác quản lý tài chính công.

Kết luận

  • Quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Hoài Ân trong giai đoạn 2016-2020 đã đạt được nhiều kết quả tích cực, với tổng thu ngân sách vượt dự toán tỉnh giao trên 180%.
  • Tuy nhiên, công tác lập dự toán, chấp hành dự toán và kiểm tra, giám sát ngân sách còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính.
  • Đặc điểm kinh tế - xã hội và điều kiện tự nhiên của huyện là những yếu tố ảnh hưởng lớn đến công tác quản lý ngân sách.
  • Cần thiết triển khai các giải pháp đồng bộ như nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường kiểm tra, giám sát và điều chỉnh chính sách thu chi phù hợp.
  • Giai đoạn tiếp theo (2021-2025) là thời điểm quan trọng để huyện Hoài Ân hoàn thiện công tác quản lý ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý huyện Hoài Ân cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời thường xuyên đánh giá, điều chỉnh để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước.