Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) giữ vai trò trung tâm trong hệ thống tài chính quốc gia, là nguồn lực vật chất quan trọng để duy trì hoạt động bộ máy nhà nước và thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. Tại huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình, với vị trí địa lý thuận lợi, tiềm năng phát triển kinh tế đa dạng và du lịch, tổng thu ngân sách ngày càng tăng nhưng vẫn chưa tự cân đối được ngân sách địa phương. Đặc biệt, chi thường xuyên ngân sách nhà nước chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách huyện, gây áp lực lớn cho công tác quản lý tài chính công. Giai đoạn 2015-2017, công tác quản lý chi thường xuyên tại Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện Lệ Thủy còn tồn tại nhiều bất cập, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách và phát triển kinh tế xã hội địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện Lệ Thủy trong giai đoạn 2015-2017, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại huyện Lệ Thủy, với số liệu thứ cấp và sơ cấp thu thập trong năm 2017, phân tích dữ liệu chuỗi thời gian giai đoạn 2015-2017. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công, đảm bảo cân đối ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước (NSNN). Các khái niệm chính bao gồm:

  • Ngân sách nhà nước (NSNN): Toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được quyết định và thực hiện trong một năm nhằm đảm bảo chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.
  • Chi thường xuyên NSNN: Khoản chi nhằm duy trì hoạt động bộ máy nhà nước và thực hiện các nhiệm vụ sự nghiệp công lập, có tính ổn định, không hoàn trả trực tiếp.
  • Quản lý chi thường xuyên NSNN: Quá trình sử dụng các biện pháp, công cụ quản lý nhằm đảm bảo các khoản chi thường xuyên được sử dụng đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả.
  • Nguyên tắc quản lý chi thường xuyên: Bao gồm quản lý theo dự toán, nguyên tắc tiết kiệm hiệu quả, chi trả trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước (KBNN).
  • Các nhân tố ảnh hưởng: Điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội, môi trường pháp lý, nguồn lực ngân sách, năng lực quản lý và tổ chức bộ máy quản lý.

Khung lý thuyết này giúp hệ thống hóa các nội dung về quản lý chi thường xuyên NSNN, làm cơ sở phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp cho huyện Lệ Thủy.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Số liệu thứ cấp: Thu thập từ các báo cáo tài chính, dự toán ngân sách, nghị quyết Hội đồng nhân dân huyện Lệ Thủy và các tài liệu liên quan giai đoạn 2015-2017.
  • Số liệu sơ cấp: Điều tra khảo sát 100 cán bộ, công chức làm công tác quản lý chi ngân sách tại Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện, các xã, thị trấn và đơn vị sự nghiệp công lập trên địa bàn năm 2017. Mẫu được chọn ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính khách quan.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Thống kê mô tả: Phân tích cơ cấu, biến động các khoản chi thường xuyên, đánh giá thực trạng quản lý.
  • Phân tích chuỗi thời gian: Đánh giá xu hướng tăng trưởng, biến động chi ngân sách giai đoạn 2015-2017.
  • Phương pháp so sánh: So sánh đánh giá giữa các nhóm đối tượng điều tra về công tác quản lý chi thường xuyên.
  • Phương pháp chuyên gia: Thu thập ý kiến chuyên gia để đánh giá, bổ sung và đề xuất giải pháp.

Quy trình nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ năm 2016 đến 2018, đảm bảo tính hệ thống và khoa học trong thu thập, xử lý và phân tích dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổ chức bộ máy quản lý chi thường xuyên tại Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện Lệ Thủy còn hạn chế: Bộ phận quản lý chi thường xuyên gồm 4 cán bộ, trong khi khối lượng công việc ngày càng tăng. Tỷ lệ cán bộ có trình độ thạc sĩ chiếm 33%, còn lại là đại học, chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu chuyên môn. Số lượng cán bộ tăng thêm 2 người trong giai đoạn 2016-2017 nhưng vẫn chưa đủ để đảm bảo hiệu quả công tác quản lý.

  2. Công tác lập dự toán chi thường xuyên chưa thực sự sát với thực tế: Dự toán chi thường xuyên giai đoạn 2015-2017 chiếm tỷ lệ lớn trong tổng chi ngân sách huyện, tuy nhiên việc lập dự toán còn dàn trải, chưa ưu tiên đúng mức các nhiệm vụ cấp thiết. Khoảng 46% đối tượng điều tra đánh giá dự toán chưa rõ ràng, đầy đủ và phù hợp với thực tế địa phương.

  3. Chấp hành dự toán chi thường xuyên còn nhiều bất cập: Tỷ lệ thực hiện kế hoạch chi thường xuyên so với dự toán giai đoạn 2015-2017 dao động khoảng 85-90%, cho thấy còn tồn tại tình trạng chi vượt hoặc chi không đúng dự toán. Việc cấp phát kinh phí chưa kịp thời, gây khó khăn cho các đơn vị sử dụng ngân sách.

  4. Công tác kiểm tra, thanh tra chi thường xuyên chưa được thực hiện thường xuyên và hiệu quả: Giai đoạn 2015-2017, số vụ thanh tra, kiểm tra chi ngân sách còn hạn chế, chưa phát hiện và xử lý triệt để các vi phạm. Khoảng 30% đối tượng điều tra cho rằng công tác giám sát chưa chặt chẽ, dẫn đến nguy cơ thất thoát, lãng phí ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ năng lực quản lý và trình độ chuyên môn của cán bộ quản lý chi thường xuyên còn yếu, tổ chức bộ máy chưa phù hợp với khối lượng công việc ngày càng tăng. Việc lập dự toán chưa sát với nhu cầu thực tế do thiếu cơ sở dữ liệu chính xác và chưa có định mức phân bổ chi tiêu cụ thể cho từng lĩnh vực. Công tác chấp hành dự toán bị ảnh hưởng bởi nguồn vốn cấp phát chưa kịp thời và quy trình thủ tục hành chính còn phức tạp.

So sánh với kinh nghiệm quản lý chi thường xuyên tại các địa phương như huyện Gio Linh (Quảng Trị) và thị xã Điện Bàn (Quảng Nam), huyện Lệ Thủy còn nhiều điểm cần cải thiện, đặc biệt trong công tác kiểm tra, thanh tra và nâng cao năng lực cán bộ. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi thường xuyên cũng chưa được triển khai hiệu quả, làm giảm tính chính xác và kịp thời của thông tin quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ thực hiện dự toán chi thường xuyên so với kế hoạch từng năm, bảng phân tích cơ cấu chi thường xuyên theo lĩnh vực và biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng của cán bộ về công tác quản lý chi thường xuyên. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các vấn đề tồn tại và xu hướng biến động trong quản lý chi ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện tổ chức bộ máy và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ: Tăng cường tuyển dụng, đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ quản lý chi thường xuyên. Xây dựng cơ cấu tổ chức phù hợp với khối lượng công việc, phân công rõ ràng trách nhiệm từng bộ phận. Thời gian thực hiện: 2021-2023, chủ thể: UBND huyện, Phòng Tài chính – Kế hoạch.

  2. Cải tiến công tác lập dự toán chi thường xuyên: Xây dựng định mức phân bổ dự toán chi thường xuyên cụ thể cho từng lĩnh vực, ưu tiên các nhiệm vụ cấp thiết, sát với thực tế địa phương. Áp dụng công nghệ thông tin để thu thập, xử lý số liệu dự toán chính xác. Thời gian thực hiện: 2021-2022, chủ thể: Phòng Tài chính – Kế hoạch, các đơn vị sử dụng ngân sách.

  3. Tăng cường công tác chấp hành và giám sát dự toán chi thường xuyên: Rà soát, điều chỉnh quy trình cấp phát kinh phí đảm bảo kịp thời, minh bạch. Xây dựng hệ thống giám sát, báo cáo định kỳ và đột xuất về việc sử dụng ngân sách. Thời gian thực hiện: 2021-2024, chủ thể: Phòng Tài chính – Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước huyện.

  4. Nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra chi thường xuyên: Tăng cường tần suất và phạm vi thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các vi phạm trong quản lý và sử dụng ngân sách. Xây dựng quy chế phối hợp giữa các cơ quan chức năng để nâng cao hiệu quả kiểm soát. Thời gian thực hiện: 2021-2025, chủ thể: UBND huyện, Thanh tra huyện, Phòng Tài chính – Kế hoạch.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi thường xuyên: Triển khai phần mềm quản lý ngân sách, tự động hóa quy trình lập dự toán, chấp hành và quyết toán chi thường xuyên nhằm nâng cao tính chính xác và kịp thời của thông tin. Thời gian thực hiện: 2022-2025, chủ thể: Phòng Tài chính – Kế hoạch, Sở Tài chính tỉnh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công tại các cấp huyện, xã: Giúp nâng cao hiểu biết về quản lý chi thường xuyên ngân sách, áp dụng các giải pháp cải tiến công tác quản lý tài chính công hiệu quả.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Lãnh đạo và cán bộ Phòng Tài chính – Kế hoạch các địa phương: Học hỏi kinh nghiệm, áp dụng các giải pháp quản lý chi thường xuyên phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.

  4. Cơ quan thanh tra, kiểm tra tài chính: Nâng cao nhận thức về các vấn đề tồn tại trong quản lý chi thường xuyên, từ đó xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm tra hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
    Chi thường xuyên NSNN là các khoản chi nhằm duy trì hoạt động bộ máy nhà nước và thực hiện các nhiệm vụ sự nghiệp công lập, có tính ổn định và không hoàn trả trực tiếp, như chi cho giáo dục, y tế, quốc phòng, an ninh.

  2. Tại sao quản lý chi thường xuyên lại quan trọng đối với ngân sách địa phương?
    Quản lý chi thường xuyên hiệu quả giúp đảm bảo sử dụng ngân sách đúng mục đích, tiết kiệm, tránh thất thoát, đồng thời duy trì hoạt động ổn định của bộ máy nhà nước và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội.

  3. Những nguyên tắc cơ bản trong quản lý chi thường xuyên ngân sách là gì?
    Bao gồm quản lý theo dự toán đã được phê duyệt, nguyên tắc tiết kiệm và hiệu quả, và chi trả trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước nhằm kiểm soát chặt chẽ các khoản chi.

  4. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến công tác quản lý chi thường xuyên tại huyện Lệ Thủy?
    Bao gồm điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội, môi trường pháp lý, nguồn lực ngân sách, năng lực quản lý cán bộ và tổ chức bộ máy quản lý.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên?
    Hoàn thiện tổ chức bộ máy, nâng cao năng lực cán bộ, cải tiến công tác lập dự toán, tăng cường giám sát, thanh tra, kiểm tra và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước, tập trung phân tích thực trạng tại Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện Lệ Thủy giai đoạn 2015-2017.
  • Phát hiện các hạn chế về tổ chức bộ máy, năng lực cán bộ, công tác lập dự toán, chấp hành dự toán và kiểm tra, thanh tra chi thường xuyên.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên đến năm 2025, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách địa phương.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, hỗ trợ các cơ quan quản lý tài chính công địa phương trong việc cải thiện công tác quản lý ngân sách.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo cán bộ, áp dụng công nghệ thông tin và tăng cường phối hợp giữa các cơ quan chức năng để thực hiện hiệu quả các giải pháp đề xuất.

Quý độc giả và các cơ quan quản lý tài chính địa phương được khuyến khích tham khảo và áp dụng các kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại địa phương.