Tổng quan nghiên cứu

Công tác quản lý thu - chi ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những yếu tố then chốt quyết định hiệu quả hoạt động của bộ máy chính quyền địa phương. Tại phường Ngọc Sơn, quận Kiến An, thành phố Hải Phòng, tổng thu ngân sách giai đoạn 2014 - 2017 tăng từ 339,245 triệu đồng lên 531 triệu đồng, đạt mức tăng trưởng bình quân 12-18% mỗi năm. Tuy nhiên, nguồn thu chủ yếu vẫn phụ thuộc vào ngân sách cấp trên, chiếm trên 85%, trong khi các khoản thu từ đất đai và thuế ngoài quốc doanh biến động không ổn định, gây khó khăn trong cân đối ngân sách địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc đánh giá thực trạng công tác quản lý thu - chi ngân sách tại phường Ngọc Sơn trong giai đoạn 2013 - 2017, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, đảm bảo tuân thủ pháp luật và đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ hoạt động quản lý ngân sách trên địa bàn phường, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo quyết toán ngân sách của UBND phường và các tài liệu liên quan.

Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp phường, góp phần ổn định tài chính địa phương, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời giảm thiểu lãng phí và tiêu cực trong sử dụng ngân sách. Các chỉ số như tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân 109%, GDP bình quân đầu người tăng từ 1,8 triệu đồng năm 2016 lên 2,8 triệu đồng năm 2017, cùng với tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 4,88% xuống 3,6% cho thấy sự phát triển tích cực của phường trong giai đoạn nghiên cứu.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào ba khái niệm chính: Ngân sách Nhà nước (NSNN), quản lý ngân sách địa phương và chu trình quản lý ngân sách gồm lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách. Theo Luật NSNN số 01/2002/QH11, NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được quyết định và thực hiện trong một năm nhằm đảm bảo các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.

Lý thuyết phân cấp quản lý ngân sách nhấn mạnh vai trò của từng cấp chính quyền trong việc chủ động khai thác nguồn thu và điều hành chi tiêu phù hợp với đặc thù địa phương, nhằm tăng tính tự chủ và hiệu quả sử dụng ngân sách. Mô hình chu trình ngân sách gồm ba bước: lập dự toán ngân sách dựa trên kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội; chấp hành ngân sách với các nguyên tắc thu, chi đúng quy định; và quyết toán ngân sách đảm bảo tính chính xác, trung thực và kịp thời.

Ngoài ra, luận văn áp dụng lý thuyết về các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách, bao gồm nhân tố khách quan như hệ thống pháp luật, chính sách kinh tế vĩ mô và nhân tố chủ quan như nhận thức và năng lực quản lý của địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng kết hợp với phương pháp thực tế và phân tích thống kê kinh tế. Nguồn dữ liệu chính được thu thập trực tiếp từ các báo cáo quyết toán ngân sách của UBND phường Ngọc Sơn giai đoạn 2013 - 2017, cùng các tài liệu lý luận liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ số liệu thu chi ngân sách của phường trong 5 năm, đảm bảo tính đại diện và đầy đủ. Phương pháp chọn mẫu là phương pháp toàn bộ mẫu (census) nhằm phân tích toàn diện thực trạng quản lý ngân sách.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng các công cụ thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích xu hướng tăng giảm qua các năm. Ngoài ra, phương pháp chuyên gia được áp dụng để đánh giá các nguyên nhân và đề xuất giải pháp phù hợp. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2013 đến 2017, tập trung vào phân tích số liệu thực tế và đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách ổn định nhưng phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên: Tổng thu ngân sách phường tăng từ 339,245 triệu đồng năm 2014 lên 531 triệu đồng năm 2017, đạt mức tăng trưởng bình quân 12-18% mỗi năm. Tuy nhiên, nguồn thu từ ngân sách cấp trên chiếm trên 85%, trong khi thu từ tiền sử dụng đất giảm từ 12,52% năm 2014 xuống còn 3,38% năm 2017, cho thấy sự không ổn định và phụ thuộc lớn vào nguồn cấp trên.

  2. Chi ngân sách tăng nhưng chưa cân đối hợp lý: Tổng chi ngân sách tăng từ 3.000 triệu đồng năm 2014 lên 5.000 triệu đồng năm 2017. Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng cao, tăng từ 76,49% lên 84,31% tổng chi ngân sách, trong đó chi sự nghiệp giáo dục chiếm 38,78% tổng chi năm 2017. Chi đầu tư xây dựng cơ bản biến động không đều, giảm từ 20,29% năm 2014 xuống 11,11% năm 2017, ảnh hưởng đến phát triển hạ tầng.

  3. Công tác lập dự toán ngân sách còn nhiều hạn chế: Việc lập dự toán chủ yếu do cấp quận thực hiện, không sát với thực tế địa phương, dẫn đến điều chỉnh dự toán trong quá trình chấp hành ngân sách. Thời gian lập dự toán quá sớm (trước ngày 15/10 năm trước) khiến nhiều nhiệm vụ phát sinh sau đó không được dự toán đầy đủ.

  4. Quản lý thu - chi ngân sách còn tồn tại nhiều bất cập: Công tác thu chưa khai thác hết tiềm năng, thất thu thuế do quản lý chưa chặt chẽ. Chi ngân sách còn lãng phí, đặc biệt trong chi hội nghị, tiếp khách và mua sắm tài sản công không đúng quy định. Công tác quyết toán ngân sách còn chậm, đội ngũ kế toán thiếu chuyên môn và kỹ năng công nghệ thông tin.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ cả yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, nguồn thu ngân sách địa phương hạn chế trong khi nhu cầu chi tiêu ngày càng tăng, cùng với các quy định, định mức chi chưa phù hợp với thực tế địa phương. Về chủ quan, sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý ngân sách chưa đồng bộ, đội ngũ cán bộ tài chính chưa được đào tạo bài bản, dẫn đến hiệu quả quản lý thấp.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành quản lý ngân sách địa phương, kết quả tại phường Ngọc Sơn tương đồng với tình trạng chung của nhiều địa phương khác, nơi mà việc phân cấp ngân sách chưa thực sự phát huy hiệu quả, và công tác quản lý thu - chi còn nhiều bất cập. Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ tăng trưởng thu - chi ngân sách và bảng cân đối quyết toán ngân sách giúp minh họa rõ nét xu hướng và sự biến động trong quản lý ngân sách địa phương.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ thực trạng quản lý ngân sách tại cấp phường, từ đó đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, góp phần ổn định tài chính địa phương và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách: Cần xây dựng quy trình lập dự toán sát thực tế địa phương, tăng cường sự tham gia của các bộ phận chuyên môn và các tổ dân phố trong việc dự báo nguồn thu, chi tiêu. Thời gian lập dự toán nên điều chỉnh linh hoạt để cập nhật các chính sách mới và nhiệm vụ phát sinh. Chủ thể thực hiện: UBND phường phối hợp với Phòng Tài chính - Kế hoạch quận. Thời gian: áp dụng từ năm ngân sách tiếp theo.

  2. Tăng cường quản lý và khai thác nguồn thu: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, kiểm tra, thanh tra thuế nhằm hạn chế thất thu, đặc biệt trong khu vực ngoài quốc doanh. Xây dựng chính sách khuyến khích phát triển doanh nghiệp địa phương để mở rộng nguồn thu. Chủ thể thực hiện: Cơ quan thuế phối hợp UBND phường và các tổ dân phố. Thời gian: liên tục hàng năm.

  3. Nâng cao hiệu quả chi ngân sách: Rà soát, điều chỉnh cơ cấu chi hợp lý, ưu tiên chi đầu tư xây dựng cơ bản để phát triển hạ tầng, đồng thời kiểm soát chặt chẽ các khoản chi thường xuyên, đặc biệt là chi hội nghị, tiếp khách và mua sắm tài sản công. Chủ thể thực hiện: UBND phường và các đơn vị sử dụng ngân sách. Thời gian: triển khai ngay và đánh giá định kỳ.

  4. Củng cố năng lực đội ngũ cán bộ tài chính - kế toán: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng công nghệ thông tin cho cán bộ làm công tác tài chính kế toán, đảm bảo năng lực xử lý các phần mềm quản lý ngân sách hiện đại. Chủ thể thực hiện: UBND phường phối hợp với Phòng Tài chính - Kế hoạch quận. Thời gian: trong vòng 12 tháng tới.

  5. Tăng cường phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan quản lý ngân sách: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa UBND phường, Phòng Tài chính - Kế hoạch quận, cơ quan thuế và Kho bạc Nhà nước nhằm đảm bảo sự thống nhất trong quản lý thu - chi ngân sách, tránh chồng chéo và lãng phí. Chủ thể thực hiện: UBND phường và các cơ quan liên quan. Thời gian: xây dựng và triển khai trong năm tài chính tiếp theo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp phường và quận: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản lý thu - chi ngân sách, giúp họ xây dựng kế hoạch, dự toán và kiểm soát chi tiêu phù hợp với đặc thù địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính địa phương: Tài liệu giúp hiểu rõ những khó khăn, hạn chế trong quản lý ngân sách cấp cơ sở, từ đó đề xuất chính sách hỗ trợ phù hợp nhằm tăng cường phân cấp và tự chủ tài chính cho địa phương.

  3. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành Quản trị kinh doanh, Tài chính công: Luận văn là nguồn tham khảo thực tiễn quý giá về quản lý ngân sách nhà nước cấp địa phương, giúp nâng cao kiến thức và kỹ năng nghiên cứu trong lĩnh vực này.

  4. Các tổ chức kiểm toán, thanh tra tài chính: Cung cấp thông tin chi tiết về thực trạng quản lý thu - chi ngân sách tại phường Ngọc Sơn, hỗ trợ công tác kiểm tra, giám sát và đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách nhà nước là gì và vai trò của nó trong quản lý địa phương?
    Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được quyết định và thực hiện trong một năm nhằm đảm bảo các chức năng của Nhà nước. Vai trò của ngân sách là cung cấp nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh và quản lý nhà nước tại địa phương.

  2. Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước có ý nghĩa như thế nào?
    Phân cấp quản lý ngân sách giúp xác định rõ trách nhiệm và quyền hạn của từng cấp chính quyền trong việc thu, chi ngân sách, tạo điều kiện cho địa phương chủ động khai thác nguồn thu và điều hành chi tiêu phù hợp với đặc thù kinh tế - xã hội của mình, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

  3. Những khó khăn chính trong công tác quản lý thu - chi ngân sách tại phường Ngọc Sơn là gì?
    Khó khăn bao gồm nguồn thu phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên, thu từ đất đai và thuế ngoài quốc doanh không ổn định, công tác lập dự toán chưa sát thực tế, quản lý chi tiêu còn lãng phí, đội ngũ cán bộ tài chính thiếu chuyên môn và kỹ năng công nghệ thông tin.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp phường?
    Cần hoàn thiện quy trình lập dự toán sát thực tế, tăng cường kiểm tra, thanh tra thuế, điều chỉnh cơ cấu chi hợp lý, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ tài chính, đồng thời tăng cường phối hợp giữa các cơ quan quản lý ngân sách để đảm bảo sự thống nhất và hiệu quả.

  5. Tại sao công tác quyết toán ngân sách lại quan trọng?
    Quyết toán ngân sách là khâu cuối cùng trong chu trình quản lý ngân sách, đảm bảo tính chính xác, trung thực và kịp thời của số liệu thu - chi. Việc quyết toán đúng quy định giúp phát hiện sai phạm, điều chỉnh kịp thời và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước.

Kết luận

  • Công tác quản lý thu - chi ngân sách tại phường Ngọc Sơn giai đoạn 2013 - 2017 đã đạt được nhiều kết quả tích cực, với tổng thu ngân sách tăng trưởng ổn định và chi ngân sách đáp ứng các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội.
  • Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên, công tác lập dự toán chưa sát thực tế, quản lý thu - chi chưa hiệu quả và đội ngũ cán bộ tài chính còn yếu về chuyên môn.
  • Nguyên nhân bao gồm cả yếu tố khách quan như nguồn thu hạn chế và chủ quan như phối hợp quản lý chưa đồng bộ, năng lực cán bộ chưa đáp ứng yêu cầu.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách gồm hoàn thiện lập dự toán, tăng cường quản lý thu, nâng cao hiệu quả chi, củng cố năng lực cán bộ và tăng cường phối hợp giữa các cơ quan quản lý.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đào tạo cán bộ và xây dựng cơ chế phối hợp đồng bộ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương.

Hành động ngay hôm nay: Các cơ quan quản lý và cán bộ tài chính địa phương nên áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại phường Ngọc Sơn và các địa phương tương tự.