Các Giải Pháp Nâng Cao Tính Bền Vững Của Ngân Sách Nhà Nước Trong Điều Kiện Hội Nhập Kinh Tế Quốc Tế Ở Việt Nam

• Tác giả: Nguyễn Thị Lan Anh
• Người hướng dẫn: PGS.TS: Nguyễn Văn Tạo
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Doanh Và Công Nghệ Hà Nội
• Chuyên ngành: Tài Chính – Ngân Hàng
• Đề tài: Giải Pháp Nâng Cao Tính Bền Vững Của Ngân Sách Nhà Nước Trong Hội Nhập Kinh Tế Quốc Tế
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sỹ Kinh Tế
• Năm xuất bản: 2016
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ TÍNH BỀN VỮNG CỦA THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TRONG ĐIỀU KIỆN HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ
• 1.1. Tổng quan về thu NSNN
• 1.2. Khái niệm, đặc điểm của thu NSNN
• 1.2.1. Khái niệm của thu NSNN
• 1.2.2. Đặc điểm thu NSNN
• 1.3. Phạm vi thu NSNN
• 1.4. Những vấn đề cơ bản về tính bền vững của thu NSNN trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế
• 1.4.1. Quan niệm về tính bền vững NSNN
• 1.4.1.1. Khái quát về tính bền vững NSNN
• 2. CHƯƠNG 2: ĐÁNH GIÁ TÍNH BỀN VỮNG CỦA THU NSNN VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2011-2015
• 2.1. Tổng quan về tình hình kinh tế - xã hội và thu NSNN của Việt Nam giai đoạn 2011 – 2015
• 2.1.1. Tổng quan về tình hình kinh tế - xã hội của Việt Nam giai đoạn 2011 – 2015
• 2.1.2. Thực trạng thu NSNN ở Việt Nam giai đoạn 2011-2015
• 2.1.3. Thực trạng về tính bền vững của thu NSNN Việt Nam giai đoạn 2011-2015 thông qua một số chỉ tiêu
• 2.1.3.1. Tính bền vững của thu NSNN qua quy mô và tỷ suất thu NSNN so với GDP
• 2.1.3.2. Tính bền vững của thu NSNN qua cơ cấu nguồn thu NSNN
• 2.1.3.3. Tính bền vững của thu NSNN qua hệ số đàn hồi của hệ thống thuế
• 2.1.3.4. Tính bền vững của thu NSNN qua so sánh tổng thu NSNN và tổng chi NSNN
• 2.2. Đánh giá về tính bền vững của thu NSNN Việt Nam giai đoạn 2011-2015
• 2.2.1. Những kết quả đạt được
• 2.2.2. Những hạn chế, tồn tại và nguyên nhân
• 3. CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO TÍNH BỀN VỮNG CỦA THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC, TRONG ĐIỀU KIỆN HỘI NHẬP KINH TẾ CỦA VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2016-2020
• 3.1. Hội nhập kinh tế quốc tế giai đoạn 2016-2020 – cơ hội và thách thức đối với tính bền vững của thu NSNN của Việt Nam
• 3.1.1. Bối cảnh về hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam giai đoạn 2016-2020
• 3.1.2. Những cơ hội và thách thức từ hội nhập kinh tế quốc tế đối với thu NSNN của Việt Nam
• 3.2. Mục tiêu tổng quát chiến lược tài chính Việt Nam đến 2020
• 3.2.1. Quan điểm, mục tiêu tổng quát chiến lược tài chính Việt Nam đến 2020
• 3.2.2. Nhiệm vụ, yêu cầu nâng cao tính bền vững của thu NSNN
• 3.3. Giải pháp nâng cao tính bền vững của thu NSNN của Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế giai đoạn 2016-2020
• 3.3.1. Nhóm giải pháp về tài chính để nâng cao tính bền vững của thu NSNN
• 3.3.2. Nhóm giải pháp điều kiện để đảm bảo thực hiện việc nâng cao tính bền vững của thu NSNN của Việt Nam giai đoạn 2016-2020
• 3.4. Một số kiến nghị
• 3.4.1. Kiến nghị với Quốc Hội
• 3.4.2. Kiến nghị với Chính phủ
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Ngân Sách Nhà Nước Khái Niệm Vai Trò Quan Trọng

Ngân sách nhà nước (NSNN) là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước, được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định. Mục đích là để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Thu NSNN bao gồm thuế, phí, lệ phí, thu từ hoạt động kinh tế của Nhà nước, đóng góp của tổ chức, cá nhân, viện trợ và các khoản thu khác. Chi NSNN bao gồm chi phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, hoạt động của bộ máy nhà nước, trả nợ và viện trợ. Thu NSNN là việc nhà nước tập trung nguồn tài chính quốc gia để đáp ứng nhu cầu chi tiêu, mang tính cưỡng chế và pháp lý cao. NSNN gắn liền với quyền lực nhà nước, thể hiện lợi ích chung và công, và là quỹ tiền tệ tập trung lớn nhất. Thu NSNN được thực hiện theo nguyên tắc không hoàn lại trực tiếp. Điều này thể hiện rõ vai trò quan trọng của ngân sách nhà nước trong việc điều hành và phát triển đất nước.

1.1. Khái niệm và đặc điểm cơ bản của thu ngân sách

Thu NSNN là hệ thống quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và xã hội, phát sinh khi Nhà nước huy động các nguồn tài chính để hình thành quỹ tiền tệ tập trung. Các khoản thu không ràng buộc bởi trách nhiệm hoàn trả trực tiếp. Đặc điểm nổi bật là tính cưỡng chế, tính pháp lý cao. Việc tạo lập và sử dụng NSNN gắn liền với quyền lực và chức năng của nhà nước, khác biệt so với các quỹ tài chính khác. NSNN luôn gắn chặt với lợi ích chung và công, thể hiện qua các khoản cấp phát cho tiêu dùng và đầu tư. Ngân sách là quỹ tập trung lớn nhất, mang đặc điểm riêng của một quỹ tiền tệ và là giá trị thặng dư của xã hội.

1.2. Vai trò quan trọng của thu ngân sách trong nền kinh tế

Thu NSNN đóng vai trò quan trọng trong toàn bộ hoạt động của Nhà nước và nền kinh tế - xã hội. Đầu tiên, thu ngân sách đảm bảo nguồn vốn để thực hiện các nhu cầu chi tiêu và các kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. NSNN được xem là quỹ tiền tệ tập trung quan trọng nhất của Nhà nước, dùng để giải quyết các nhu cầu chung về kinh tế, văn hóa, giáo dục, y tế, xã hội, hành chính, an ninh và quốc phòng. Thứ hai, Nhà nước thực hiện việc quản lý và điều tiết vĩ mô nền kinh tế - xã hội thông qua thu ngân sách, nhằm hạn chế những mặt khuyết tật và phát huy những mặt tích cực. Cuối cùng, thu ngân sách còn đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết thu nhập của các cá nhân trong xã hội thông qua công cụ thuế.

II. Tính Bền Vững Ngân Sách Khái Niệm Tiêu Chí Tầm Quan Trọng

Tính bền vững ngân sách (BVNS) là khả năng duy trì tình trạng ngân sách hiện tại trong trung và dài hạn mà không làm tăng gánh nợ chung và không làm xấu đi ổn định kinh tế vĩ mô. Khi nghiên cứu về BVNS, các chính sách thu, chi tài chính và nợ công sẽ được xem xét chi tiết. Nếu chúng không gây hậu quả tiêu cực, không gây mất an toàn tài chính - tiền tệ trong ngắn hạn, trung hạn và dài hạn thì ngân sách được coi là bền vững. Do vậy, BVNS được định nghĩa là “tình trạng một ngân sách luôn có khả năng cung cấp cho Nhà nước những công cụ tài chính khả dụng; trong bất kỳ tình huống nào, thu, chi và nợ NSNN đều được Nhà nước kiểm soát một cách chủ động; trong ngắn hạn, trung hạn và dài hạn đều không đẩy Nhà nước vào tình trạng vỡ nợ, mất ổn định, mất an toàn tài chính”.

2.1. Quan niệm về tính bền vững ngân sách trong bối cảnh hội nhập

Thể chế kinh tế và môi trường kinh doanh trong nước được cải thiện theo hướng mở rộng tự do hóa thương mại và đầu tư, phù hợp với các cam kết của nước ta với WTO cũng như các cam kết đa phương và song phương. BVNS được định nghĩa là “tình trạng một ngân sách luôn có khả năng cung cấp cho Nhà nước những công cụ tài chính khả dụng; trong bất kỳ tình huống nào, thu, chi và nợ NSNN đều được Nhà nước kiểm soát một cách chủ động; trong ngắn hạn, trung hạn và dài hạn đều không đẩy Nhà nước vào tình trạng vỡ nợ, mất ổn định, mất an toàn tài chính”.

2.2. Các tiêu chí đánh giá tính bền vững ngân sách nhà nước

BVNS không phải luôn ở trạng thái tĩnh, không thay đổi theo thời gian và không gian. Tùy theo từng quốc gia, từng thời kỳ, phụ thuộc hoàn cảnh kinh tế- chính trị-xã hội cụ thể. Do đó, sẽ không có những tiêu chí hoặc ngưỡng cố định về BVNS dùng chung cho tất cả các nước, cho mọi thời kỳ. BVNS không đề cập đến việc ngân sách không có bội chi. BVNS có ý nghĩa quan trọng, chiếm vị trí then chốt bảo đảm sự bền vững và an ninh của khu vực tài chính công và kéo theo đó là sự bền vững của cả nền kinh tế - xã hội.

2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến tính bền vững ngân sách nhà nước

Các yếu tố cấu thành và chi phối BVNS gồm chính sách thu, chi ngân sách, quản lý nợ công và quản lý các rủi ro tiềm ẩn có khả năng tác động đến BVNS (các quỹ ngoài ngân sách; nợ khu vực DNNN; bảo lãnh của Chính phủ; chi tiêu và nợ tại các địa phương; mức độ ổn định của hệ thống tài chính trong nước và khu vực; mức độ bền vững tăng trưởng kinh tế. Trong đó, thu, chi, nợ ngân sách không chỉ được xem xét về mặt quy mô hay những tỷ lệ (kết cấu, tỷ trọng) mà còn phải quan tâm đến chính sách thu, chính sách chi, chính sách nợ, chính sách của Nhà nước đối với khu vực DNNN, chính sách an sinh xã hội.

III. Thực Trạng Thu Ngân Sách Việt Nam Đánh Giá Giai Đoạn 2011 2015

Giai đoạn 2011-2015, thu ngân sách nhà nước (NSNN) Việt Nam có những biến động đáng chú ý. Tăng trưởng kinh tế, hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng và các yếu tố vĩ mô khác tác động lớn đến nguồn thu. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những hạn chế, tồn tại và nguyên nhân cần được phân tích kỹ lưỡng để có giải pháp phù hợp. Việc đánh giá thực trạng này là cơ sở quan trọng để đề xuất các giải pháp nâng cao tính bền vững ngân sách trong giai đoạn tiếp theo.

3.1. Tổng quan tình hình kinh tế xã hội và thu ngân sách 2011 2015

Trong giai đoạn 2011-2015, kinh tế Việt Nam đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm lạm phát và suy giảm kinh tế. Tuy nhiên, nhờ các chính sách điều hành, tình hình dần ổn định. Thu NSNN có sự tăng trưởng nhưng chưa thực sự bền vững, phụ thuộc nhiều vào các yếu tố bên ngoài và chưa khai thác hết tiềm năng nội tại. Cần có cái nhìn tổng quan về sự tương tác giữa kinh tế - xã hội và nguồn thu ngân sách.

3.2. Đánh giá tính bền vững ngân sách qua các chỉ tiêu cụ thể

Việc đánh giá tính bền vững của thu NSNN giai đoạn 2011-2015 cần dựa trên một số chỉ tiêu quan trọng như: Quy mô và tỷ suất thu NSNN so với GDP, cơ cấu nguồn thu NSNN, hệ số đàn hồi của hệ thống thuế và so sánh tổng thu NSNN và tổng chi NSNN. Phân tích các chỉ số này giúp nhận diện rõ những điểm mạnh và điểm yếu của hệ thống ngân sách nhà nước. Đồng thời, so sánh các chỉ số này với các nước trong khu vực và trên thế giới sẽ cung cấp thêm góc nhìn khách quan về vị thế của Việt Nam.

3.3. Hạn chế tồn tại và nguyên nhân ảnh hưởng tới thu ngân sách

Bên cạnh những kết quả đạt được, thu NSNN giai đoạn 2011-2015 vẫn còn tồn tại một số hạn chế, như cơ cấu nguồn thu chưa đa dạng, phụ thuộc nhiều vào một số ngành, lĩnh vực nhất định. Tình trạng thất thu thuế còn diễn ra, đặc biệt ở khu vực kinh tế phi chính thức. Hiệu quả chi tiêu công còn thấp, gây lãng phí nguồn lực. Các nguyên nhân chủ yếu là do thể chế chính sách còn nhiều bất cập, năng lực quản lý của bộ máy nhà nước còn hạn chế và ý thức chấp hành pháp luật của một bộ phận người dân và doanh nghiệp chưa cao.

IV. Giải Pháp Nâng Cao Thu Ngân Sách Bền Vững Giai Đoạn 2016 2020

Để nâng cao tính bền vững của thu ngân sách nhà nước (NSNN) trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, cần có các giải pháp đồng bộ và hiệu quả. Các giải pháp này phải phù hợp với bối cảnh mới, tận dụng tối đa cơ hội và giảm thiểu thách thức từ kinh tế toàn cầu. Việc triển khai các giải pháp này cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành, địa phương và sự tham gia của toàn xã hội.

4.1. Cơ hội và thách thức từ hội nhập kinh tế đối với thu NSNN

Hội nhập kinh tế quốc tế mang lại nhiều cơ hội cho thu NSNN, như mở rộng thị trường, thu hút đầu tư nước ngoài, tăng cường giao thương và phát triển du lịch. Tuy nhiên, cũng có không ít thách thức, như giảm thuế theo cam kết quốc tế, cạnh tranh gay gắt từ các doanh nghiệp nước ngoài, nguy cơ chuyển giá và trốn thuế. Việc nhận diện và tận dụng cơ hội, đồng thời đối phó với thách thức là yếu tố then chốt để đảm bảo thu ngân sách ổn định và bền vững.

4.2. Nhóm giải pháp về tài chính nâng cao thu ngân sách bền vững

Nhóm giải pháp về tài chính tập trung vào việc cải cách hệ thống thuế, mở rộng cơ sở thuế, chống thất thu thuế và tăng cường quản lý nợ công. Cần rà soát và sửa đổi các luật thuế, phí và lệ phí theo hướng đơn giản, minh bạch và phù hợp với thông lệ quốc tế. Đồng thời, cần tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật về thuế. Quản lý nợ công cần đảm bảo an toàn và hiệu quả, tránh tình trạng nợ nần chồng chất.

4.3. Giải pháp điều kiện đảm bảo tính bền vững của thu ngân sách

Bên cạnh các giải pháp về tài chính, cần có các giải pháp điều kiện để đảm bảo tính bền vững của thu ngân sách, như cải cách thể chế, cải cách hành chính, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và tăng cường hợp tác quốc tế. Cải cách thể chế cần tạo môi trường kinh doanh thuận lợi, minh bạch và cạnh tranh. Cải cách hành chính cần giảm thiểu thủ tục phiền hà, tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cần đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế số. Tăng cường hợp tác quốc tế cần tranh thủ sự hỗ trợ về vốn, công nghệ và kinh nghiệm từ các nước phát triển.

V. Kiến Nghị Chính Sách Về Ngân Sách Quốc Hội Chính Phủ

Để thực hiện thành công các giải pháp nâng cao tính bền vững của thu ngân sách nhà nước (NSNN), cần có sự vào cuộc quyết liệt của Quốc hội và Chính phủ. Quốc hội cần hoàn thiện hệ thống pháp luật về tài chính - ngân sách, đảm bảo tính đồng bộ, minh bạch và hiệu quả. Chính phủ cần xây dựng và triển khai các chương trình, kế hoạch cụ thể, đồng thời tăng cường chỉ đạo, điều hành và kiểm tra, giám sát.

5.1. Kiến nghị với Quốc hội về quản lý ngân sách

Quốc hội cần xem xét và sửa đổi Luật Ngân sách nhà nước theo hướng tăng cường tính tự chủ và trách nhiệm giải trình của các cấp ngân sách. Đồng thời, cần có cơ chế giám sát chặt chẽ việc thực hiện ngân sách, đảm bảo sử dụng hiệu quả nguồn lực của đất nước. Việc giám sát cần tập trung vào các dự án đầu tư công lớn, các khoản chi tiêu thường xuyên và các khoản vay nợ công.

5.2. Kiến nghị với Chính phủ về chính sách tài khóa

Chính phủ cần xây dựng và triển khai các chính sách tài khóa chủ động, linh hoạt và phù hợp với tình hình thực tế. Các chính sách này cần hướng tới mục tiêu ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát và thúc đẩy tăng trưởng bền vững. Đồng thời, cần chú trọng đến việc cơ cấu lại ngân sách, giảm chi thường xuyên và tăng chi đầu tư phát triển. Cần rà soát và cắt giảm các khoản chi không hiệu quả, lãng phí.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, tính bền vững của thu ngân sách nhà nước (NSNN) trở thành vấn đề cấp thiết đối với Việt Nam. Giai đoạn 2011-2015, nền kinh tế Việt Nam trải qua nhiều biến động với tốc độ tăng trưởng GDP bình quân khoảng 5,9%/năm, trong khi thu NSNN tăng trưởng bình quân 8,1%/năm. Tuy nhiên, tỷ lệ động viên thu NSNN so với GDP có xu hướng giảm, từ 26% năm 2011 xuống khoảng 22,1% năm 2015, cho thấy áp lực duy trì nguồn thu ổn định trong điều kiện kinh tế biến động và hội nhập quốc tế. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng tính bền vững của thu NSNN Việt Nam trong giai đoạn này, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao tính bền vững của thu NSNN trong giai đoạn 2016-2020. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào thu NSNN tại Việt Nam, sử dụng số liệu từ Bộ Tài chính và Tổng cục Thống kê trong giai đoạn 2011-2015. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho hoạch định chính sách tài chính công, góp phần đảm bảo nguồn lực tài chính ổn định, bền vững phục vụ phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết Chủ nghĩa duy vật biện chứng và lịch sử, kết hợp với các lý thuyết kinh tế tài chính về ngân sách nhà nước và tính bền vững tài chính công. Hai mô hình nghiên cứu chính được áp dụng gồm:

1. Mô hình đánh giá tính bền vững ngân sách nhà nước dựa trên các tiêu chí: khả năng thanh toán, tính thanh khoản, tính dễ bị tổn thương, bảo đảm tăng trưởng bền vững, tính ổn định và tính công bằng. Các khái niệm chính bao gồm: tỷ lệ động viên thu NSNN so với GDP, hệ số đàn hồi thuế, cơ cấu thu NSNN, và mối quan hệ giữa tổng thu và tổng chi NSNN.

2. Mô hình phân tích tác động của hội nhập kinh tế quốc tế đến thu NSNN, tập trung vào ảnh hưởng của các yếu tố kinh tế vĩ mô như tăng trưởng kinh tế, lạm phát, lãi suất, tỷ giá, cũng như các chính sách tài khóa và quản lý ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp phân tích chuẩn tắc để hệ thống hóa lý thuyết về thu NSNN và tính bền vững ngân sách. Phương pháp phân tích thực chứng được áp dụng để đánh giá thực trạng thu NSNN Việt Nam giai đoạn 2011-2015 dựa trên số liệu thống kê từ Bộ Tài chính và Tổng cục Thống kê. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ số liệu thu, chi NSNN và các chỉ tiêu kinh tế vĩ mô liên quan trong giai đoạn 2011-2015. Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn toàn bộ dữ liệu có sẵn để đảm bảo tính toàn diện và chính xác. Các kỹ thuật phân tích bao gồm so sánh, thống kê mô tả, phân tích tổng hợp và tính toán hệ số đàn hồi thuế nhằm đánh giá mức độ bền vững của nguồn thu. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2016 đến 2017, tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2011-2015 và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2016-2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Quy mô và tốc độ tăng trưởng thu NSNN: Tổng thu NSNN giai đoạn 2011-2015 đạt khoảng 4.725 nghìn tỷ đồng, tăng gần gấp đôi so với giai đoạn 2006-2010, với tốc độ tăng trưởng bình quân 8,1%/năm. Tuy nhiên, tốc độ tăng thu không đều, năm 2012 chỉ tăng 1,8% so với năm trước, trong khi năm 2015 tăng 15,4%.

2. Tỷ lệ động viên thu NSNN so với GDP: Tỷ lệ này giảm từ 26% năm 2011 xuống còn 22,1% năm 2015, thấp hơn mục tiêu đề ra (22-23%) và thấp hơn các nước trong khu vực như Thái Lan (23%), Lào (23,4%) và Malaysia (24,5%).

3. Cơ cấu thu NSNN: Thu nội địa chiếm tỷ trọng ngày càng tăng, từ 61,5% năm 2011 lên 74,2% năm 2015, trong khi thu từ dầu thô giảm mạnh từ 15,3% xuống 6,8%. Thuế gián thu chiếm khoảng 59,2% tổng thu thuế, cao hơn thuế trực thu (40,8%), phản ánh sự phụ thuộc lớn vào các loại thuế tiêu dùng.

4. Hệ số đàn hồi thuế: Hệ số đàn hồi thuế trong giai đoạn này dao động quanh mức 1, cho thấy thu NSNN tăng tương ứng hoặc cao hơn tốc độ tăng trưởng GDP, góp phần đảm bảo tính bền vững nguồn thu.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng thu NSNN giai đoạn 2011-2015 phản ánh hiệu quả trong công tác quản lý và điều hành ngân sách, đồng thời thể hiện sự phục hồi kinh tế sau khủng hoảng toàn cầu. Tuy nhiên, tỷ lệ động viên thu NSNN giảm cho thấy áp lực giảm thuế và miễn giảm thuế nhằm hỗ trợ doanh nghiệp trong bối cảnh kinh tế khó khăn, đồng thời phản ánh sự chưa tối ưu trong cơ cấu thuế. Việc phụ thuộc lớn vào thuế gián thu và thu nội địa tạo ra rủi ro về tính ổn định nguồn thu khi nền kinh tế chịu tác động từ biến động thị trường và hội nhập quốc tế. So sánh với các nghiên cứu trong khu vực, Việt Nam cần cải thiện cơ cấu thuế để tăng tỷ trọng thuế trực thu, giảm gánh nặng thuế gián thu nhằm nâng cao tính công bằng và bền vững. Các biểu đồ thể hiện mối quan hệ giữa tốc độ tăng trưởng GDP và tốc độ tăng thu NSNN, cũng như cơ cấu thu NSNN theo thành phần kinh tế, sẽ minh họa rõ nét các xu hướng này. Ngoài ra, việc giảm thu từ dầu thô làm giảm tính bền vững nguồn thu, đòi hỏi phải đa dạng hóa nguồn thu và tăng cường thu nội địa.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường cải cách chính sách thuế: Điều chỉnh cơ cấu thuế theo hướng tăng tỷ trọng thuế trực thu, giảm thuế gián thu nhằm nâng cao tính công bằng và ổn định nguồn thu. Mục tiêu đạt tỷ lệ thuế trực thu trên 45% tổng thu thuế trong vòng 3 năm tới. Bộ Tài chính chủ trì thực hiện.

2. Đa dạng hóa nguồn thu NSNN: Phát triển các nguồn thu mới từ dịch vụ, công nghiệp, thương mại và các ngành có giá trị gia tăng cao, giảm phụ thuộc vào thuế tài nguyên và dầu thô. Thực hiện trong giai đoạn 2016-2020, phối hợp giữa Bộ Tài chính và các Bộ ngành liên quan.

3. Nâng cao hiệu quả quản lý thu NSNN: Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, giảm thất thu và tăng cường kiểm soát thuế. Mục tiêu tăng tỷ lệ thuế thu đúng, thu đủ lên trên 95% trong 2 năm tới. Cơ quan thuế và Bộ Tài chính chịu trách nhiệm.

4. Ổn định chính sách tài khóa và kiểm soát bội chi: Duy trì bội chi NSNN dưới 5% GDP, đảm bảo cân đối thu chi ngân sách, tránh gia tăng nợ công quá mức. Chính phủ và Quốc hội cần phối hợp xây dựng kế hoạch tài chính trung hạn phù hợp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng và điều chỉnh chính sách thuế, ngân sách phù hợp với bối cảnh hội nhập và phát triển kinh tế.

2. Cơ quan quản lý thuế và tài chính: Áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thu NSNN, cải thiện công tác thu thuế và kiểm soát nguồn thu.

3. Các nhà nghiên cứu kinh tế và tài chính: Tham khảo khung lý thuyết và phương pháp đánh giá tính bền vững ngân sách, cũng như các phân tích thực trạng tại Việt Nam.

4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư: Hiểu rõ về chính sách thuế và xu hướng phát triển nguồn thu NSNN để điều chỉnh chiến lược kinh doanh, đầu tư phù hợp với môi trường kinh tế vĩ mô.

Câu hỏi thường gặp

1. Tính bền vững của thu NSNN là gì?
   Tính bền vững của thu NSNN là khả năng duy trì nguồn thu ổn định, đủ đáp ứng nhu cầu chi tiêu của Nhà nước trong ngắn, trung và dài hạn mà không gây mất cân đối tài chính hoặc tăng gánh nặng nợ công. Ví dụ, thu NSNN phải tăng trưởng tương ứng hoặc cao hơn tốc độ tăng GDP.

2. Tại sao tỷ lệ động viên thu NSNN so với GDP lại quan trọng?
   Tỷ lệ này phản ánh mức độ huy động nguồn lực tài chính từ nền kinh tế vào ngân sách nhà nước. Tỷ lệ quá thấp có thể dẫn đến thiếu hụt nguồn thu, trong khi quá cao có thể gây áp lực thuế lớn, ảnh hưởng đến phát triển kinh tế.

3. Hệ số đàn hồi thuế thể hiện điều gì?
   Hệ số đàn hồi thuế đo lường mức độ nhạy cảm của thu NSNN với tốc độ tăng trưởng kinh tế. Hệ số lớn hơn 1 cho thấy thu ngân sách tăng nhanh hơn GDP, góp phần đảm bảo tính bền vững nguồn thu.

4. Tại sao cần đa dạng hóa nguồn thu NSNN?
   Đa dạng hóa giúp giảm rủi ro phụ thuộc vào một số nguồn thu không ổn định như dầu thô hoặc thuế xuất nhập khẩu, từ đó nâng cao tính ổn định và bền vững của ngân sách.

5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý thu NSNN?
   Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, cải cách thủ tục hành chính, tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm thuế là những giải pháp hiệu quả. Ví dụ, triển khai hệ thống thuế điện tử giúp giảm thất thu và tăng thu đúng, thu đủ.

Kết luận

• Thu NSNN Việt Nam giai đoạn 2011-2015 tăng trưởng ổn định với tốc độ bình quân 8,1%/năm, nhưng tỷ lệ động viên thu NSNN so với GDP có xu hướng giảm.
• Cơ cấu thu NSNN còn phụ thuộc lớn vào thuế gián thu và thu nội địa, trong khi thu từ dầu thô và xuất nhập khẩu giảm, ảnh hưởng đến tính bền vững nguồn thu.
• Hệ số đàn hồi thuế duy trì ở mức khoảng 1, cho thấy thu NSNN tăng tương ứng với tăng trưởng kinh tế, góp phần đảm bảo tính bền vững.
• Các giải pháp nâng cao tính bền vững thu NSNN cần tập trung cải cách chính sách thuế, đa dạng hóa nguồn thu, nâng cao hiệu quả quản lý và kiểm soát bội chi ngân sách.
• Tiếp tục nghiên cứu và theo dõi thực trạng thu NSNN trong giai đoạn 2016-2020 để điều chỉnh chính sách phù hợp, đảm bảo nguồn lực tài chính ổn định cho phát triển kinh tế - xã hội.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và hoạch định chính sách cần triển khai các giải pháp đề xuất nhằm củng cố và nâng cao tính bền vững của thu NSNN, đồng thời tăng cường giám sát và đánh giá hiệu quả thực hiện trong từng giai đoạn.