Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nợ công gia tăng và chi tiêu quản lý nhà nước ngày càng lớn, công tác quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) ở các cấp chính quyền địa phương, đặc biệt là cấp phường, xã, trở thành vấn đề cấp thiết. Việt Nam hiện có hơn 11.000 đơn vị hành chính cấp xã, phường với hơn 200.000 cán bộ công chức và trên 600.000 cán bộ thôn, tổ dân phố hưởng phụ cấp từ NSNN, chiếm tỷ lệ đáng kể trong tổng ngân sách quốc gia. Phường Dư Hàng, quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng, với diện tích 27,3 ha và dân số khoảng 11.654 người năm 2017, là khu vực trung tâm hành chính, kinh tế xã hội quan trọng của quận. Trên địa bàn có nhiều cơ sở kinh tế, văn hóa, giáo dục và y tế, đóng góp tích cực vào ngân sách quận và thành phố.

Tuy nhiên, công tác quản lý NSNN tại Phường Dư Hàng giai đoạn 2013-2017 còn nhiều bất cập, như việc lập dự toán chưa hoàn chỉnh, thu ngân sách chưa tối ưu, chi ngân sách chưa tiết kiệm và hiệu quả chưa cao. Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng quản lý NSNN tại phường, xác định các điểm yếu và đề xuất các biện pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách trong giai đoạn 2018-2022. Nghiên cứu tập trung phân tích số liệu thu, chi ngân sách từ năm 2013 đến 2017, đồng thời đề xuất giải pháp phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của địa phương nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Khái niệm ngân sách nhà nước (NSNN): NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. NSNN là công cụ kinh tế - xã hội quan trọng, phản ánh các quan hệ phân phối tài chính trong nền kinh tế.

  • Vai trò của NSNN: NSNN là công cụ huy động nguồn tài chính, đảm bảo nhu cầu chi tiêu của Nhà nước, đồng thời là công cụ điều tiết vĩ mô nền kinh tế xã hội thông qua các chính sách thuế, chi tiêu công.

  • Hiệu quả quản lý NSNN: Đánh giá dựa trên cân đối thu - chi ngân sách, khai thác nguồn thu tiềm năng, phân phối chi hợp lý và tiết kiệm chi tiêu. Các nhân tố ảnh hưởng gồm điều kiện kinh tế - xã hội, chính sách thể chế, cơ chế quản lý và chính sách khai thác nguồn lực tài chính.

  • Quản lý ngân sách cấp phường: Ngân sách phường là bộ phận của NSNN, có đặc điểm phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi cụ thể, phục vụ cho các hoạt động kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh tại địa phương. Quản lý ngân sách phường tuân thủ chu trình lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

Các khái niệm chính bao gồm: dự toán ngân sách, chấp hành ngân sách, quyết toán ngân sách, nguồn thu ngân sách phường (thu 100%, thu phân chia theo tỷ lệ %, thu bổ sung từ cấp trên), nhiệm vụ chi ngân sách phường (chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích và so sánh số liệu thứ cấp thu thập từ các báo cáo tài chính, dự toán và quyết toán ngân sách của Phường Dư Hàng giai đoạn 2013-2017. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ số liệu thu chi ngân sách của phường trong 5 năm, được lựa chọn nhằm phản ánh đầy đủ thực trạng quản lý ngân sách địa phương.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Phân tích thống kê mô tả các chỉ tiêu thu, chi ngân sách theo từng năm.

  • So sánh tỷ lệ tăng trưởng các khoản thu, chi qua các năm để đánh giá xu hướng và hiệu quả quản lý.

  • Đánh giá các nhân tố ảnh hưởng và hạn chế trong công tác quản lý ngân sách.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2013 đến 2017 cho phần thực trạng, và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2018-2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng nguồn thu ngân sách địa phương: Tổng thu ngân sách trên địa bàn Phường Dư Hàng tăng từ 3.164 triệu đồng năm 2013 lên 4.675 triệu đồng năm 2017, với mức tăng bình quân khoảng 10%/năm. Thuế và phí lệ phí tăng lần lượt từ 2.062 triệu đồng và 561 triệu đồng năm 2013 lên 4.675 triệu đồng và 815 triệu đồng năm 2017, thể hiện sự cải thiện trong công tác thu ngân sách.

  2. Thu ngân sách phường hưởng 100% tăng ổn định: Tổng thu các khoản thu 100% của phường tăng từ 502 triệu đồng năm 2013 lên 757 triệu đồng năm 2017, tương đương mức tăng 4-32% hàng năm. Trong đó, thu phí, lệ phí và thu phạt có tốc độ tăng cao nhất, lần lượt đạt 335 triệu đồng và 264 triệu đồng năm 2017, tăng khoảng 6-7% so với năm trước.

  3. Thu ngân sách phân chia theo tỷ lệ phần trăm tăng trưởng ấn tượng: Các khoản thuế như thuế sử dụng đất phi nông nghiệp và thuế giá trị gia tăng, thu nhập doanh nghiệp tăng liên tục, ví dụ thuế GTGT và TNDN tăng từ 100 triệu đồng năm 2013 lên 280 triệu đồng năm 2017, tương đương mức tăng trên 20% mỗi năm.

  4. Nguồn thu bổ sung từ ngân sách cấp trên giảm dần: Ngân sách cấp bổ sung từ quận cho phường giảm từ 6.561 triệu đồng năm 2013 xuống còn 5.115 triệu đồng năm 2017, giảm khoảng 22%. Điều này tạo áp lực buộc phường phải tăng cường khai thác nguồn thu tại chỗ và tiết kiệm chi tiêu.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy Phường Dư Hàng đã có những bước tiến tích cực trong việc tăng cường thu ngân sách, đặc biệt là các khoản thu trực tiếp do phường quản lý và thuế phân chia theo tỷ lệ phần trăm. Việc tăng thu phí, lệ phí và thu phạt phản ánh sự quyết liệt trong quản lý trật tự đô thị và khai thác nguồn thu tại địa phương. Tuy nhiên, nguồn thu bổ sung từ cấp trên giảm mạnh đã đặt ra thách thức lớn về cân đối ngân sách, buộc phường phải nâng cao hiệu quả quản lý thu và chi.

So với các nghiên cứu trong ngành, kết quả này phù hợp với xu hướng chung của các địa phương đô thị lớn, khi chính quyền cấp phường phải chủ động hơn trong việc khai thác nguồn thu và quản lý chi tiêu. Việc giảm nguồn bổ sung cũng phù hợp với chính sách tiết kiệm chi tiêu hành chính của Chính phủ và thành phố Hải Phòng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện xu hướng tăng trưởng thu ngân sách theo từng loại khoản thu, bảng so sánh tỷ lệ tăng trưởng hàng năm và biểu đồ phân bổ chi ngân sách theo mục đích chi tiêu. Các số liệu minh họa rõ nét sự chuyển biến trong công tác quản lý ngân sách phường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện bộ máy quản lý ngân sách phường: Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ tài chính, kế toán phường nhằm đảm bảo công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách chính xác, minh bạch. Thời gian thực hiện: 2018-2019; Chủ thể: UBND phường phối hợp với Phòng Tài chính Kế hoạch quận.

  2. Nâng cao chất lượng lập dự toán ngân sách: Áp dụng phương pháp dự toán khoa học, sát thực tế, bao gồm đầy đủ các khoản thu, chi và dự báo chính xác nguồn thu tại chỗ. Tăng cường phối hợp với các cơ quan thuế để khai thác tối đa nguồn thu. Thời gian: 2018-2020; Chủ thể: UBND phường, tổ thuế.

  3. Hoàn thiện công tác chấp hành dự toán ngân sách: Tăng cường giám sát, kiểm tra việc thực hiện dự toán thu, chi ngân sách, đảm bảo thu đúng, thu đủ, chi đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả. Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách để nâng cao tính minh bạch. Thời gian: 2018-2022; Chủ thể: UBND phường, HĐND phường.

  4. Hoàn thiện công tác quyết toán ngân sách: Đảm bảo quyết toán ngân sách kịp thời, chính xác, phản ánh trung thực tình hình thu chi, làm cơ sở cho các chu trình ngân sách tiếp theo. Tăng cường phối hợp với Kho bạc Nhà nước và các cơ quan liên quan. Thời gian: 2018-2022; Chủ thể: Kế toán phường, UBND phường.

  5. Phát huy nguồn thu tại chỗ và giảm phụ thuộc ngân sách cấp trên: Khuyến khích phát triển sản xuất kinh doanh, dịch vụ trên địa bàn để tăng nguồn thu thuế, phí. Đồng thời, tăng cường công tác quản lý, xử lý nghiêm các vi phạm trật tự xây dựng, kinh doanh để hạn chế thất thu thuế và phí. Thời gian: 2018-2022; Chủ thể: UBND phường, các ban ngành liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình quản lý ngân sách phường, từ lập dự toán đến quyết toán, áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách cấp phường, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Cơ quan tài chính, thuế các cấp: Hỗ trợ trong việc phối hợp quản lý thu ngân sách địa phương, xây dựng chính sách thuế phù hợp với đặc điểm kinh tế xã hội của phường.

  4. Lãnh đạo và cán bộ UBND phường, quận: Làm căn cứ để xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế xã hội, nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công, đảm bảo cân đối ngân sách địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý ngân sách phường lại quan trọng trong phát triển kinh tế xã hội?
    Quản lý ngân sách phường đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh tại địa phương, góp phần thúc đẩy phát triển bền vững và nâng cao đời sống nhân dân.

  2. Các nguồn thu ngân sách phường gồm những khoản nào?
    Nguồn thu gồm các khoản thu 100% do phường quản lý, thu phân chia theo tỷ lệ phần trăm từ các khoản thuế, phí, lệ phí phát sinh trên địa bàn, và nguồn thu bổ sung từ ngân sách cấp trên.

  3. Những khó khăn chính trong công tác quản lý ngân sách phường là gì?
    Khó khăn gồm việc lập dự toán chưa sát thực tế, thu ngân sách chưa tối ưu, phụ thuộc nhiều vào nguồn bổ sung từ cấp trên, chi tiêu chưa tiết kiệm và hiệu quả, cùng với hạn chế về năng lực cán bộ.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách phường?
    Cần tăng cường phối hợp với cơ quan thuế, áp dụng công nghệ thông tin, đẩy mạnh tuyên truyền, xử lý nghiêm vi phạm, khuyến khích phát triển sản xuất kinh doanh để mở rộng nguồn thu.

  5. Quy trình lập dự toán ngân sách phường được thực hiện như thế nào?
    Quy trình gồm ba bước: hướng dẫn và giao số kiểm tra dự toán, lập và tổng hợp dự toán, quyết định và phân bổ dự toán. Quy trình này đảm bảo dự toán sát với thực tế và phù hợp với kế hoạch phát triển kinh tế xã hội địa phương.

Kết luận

  • Phường Dư Hàng đã đạt được sự tăng trưởng ổn định trong thu ngân sách giai đoạn 2013-2017, đặc biệt là các khoản thu trực tiếp do phường quản lý và thuế phân chia theo tỷ lệ phần trăm.
  • Nguồn thu bổ sung từ ngân sách cấp trên giảm dần, tạo áp lực buộc phường phải nâng cao hiệu quả khai thác nguồn thu tại chỗ và tiết kiệm chi tiêu.
  • Công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách phường đã có tiến bộ nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế cần khắc phục.
  • Đề xuất các biện pháp hoàn thiện quản lý ngân sách phường tập trung vào nâng cao năng lực cán bộ, cải tiến quy trình lập dự toán, chấp hành và quyết toán, đồng thời phát huy nguồn thu tại chỗ.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các cấp chính quyền địa phương trong việc quản lý ngân sách, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2018-2022, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách để điều chỉnh kịp thời. Các cơ quan quản lý cần phối hợp chặt chẽ nhằm nâng cao hiệu quả công tác tài chính công tại địa phương.

Call to action: Các cán bộ quản lý ngân sách, nhà nghiên cứu và lãnh đạo địa phương nên áp dụng kết quả nghiên cứu này để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững tại Phường Dư Hàng và các địa phương tương tự.