Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2019-2023, xã Đại Mạch, huyện Đông Anh, thành phố Hà Nội đã thu được hơn 217,7 tỷ đồng ngân sách nhà nước, tuy nhiên nguồn thu có xu hướng giảm từ 59,1 tỷ đồng năm 2019 xuống còn gần 30,2 tỷ đồng năm 2023. Quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) cấp xã đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh và các nhiệm vụ chính trị tại địa phương. Tuy nhiên, công tác quản lý NSNN tại xã Đại Mạch vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như lập dự toán chưa sát thực tế, tổ chức chi ngân sách còn bất cập, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn ngân sách.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý NSNN trên địa bàn xã Đại Mạch trong giai đoạn 2019-2023, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công tại cấp xã. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động quản lý ngân sách của UBND xã Đại Mạch, bao gồm các nội dung: lập dự toán, tổ chức thực hiện dự toán, quyết toán ngân sách và kiểm tra, giám sát ngân sách. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong bối cảnh xã Đại Mạch đang trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời góp phần hoàn thiện hệ thống quản lý ngân sách cấp xã, nâng cao năng lực điều hành tài chính công tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Xem ngân sách nhà nước là quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước, phản ánh các quan hệ phân phối và lợi ích kinh tế nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Quản lý ngân sách là quá trình sử dụng các công cụ, biện pháp để tập trung, phân phối và sử dụng nguồn ngân sách một cách hợp lý, hiệu quả.

  • Mô hình chu trình ngân sách: Bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát ngân sách. Chu trình này đảm bảo tính liên tục, minh bạch và hiệu quả trong quản lý ngân sách.

  • Khái niệm ngân sách cấp xã: Là cấp ngân sách cơ sở trong hệ thống ngân sách nhà nước, có đặc điểm là chỉ có một đơn vị sử dụng ngân sách là UBND cấp xã, chịu trách nhiệm quản lý toàn bộ các khoản thu, chi ngân sách trên địa bàn xã.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, kiểm tra giám sát ngân sách, nguồn thu ngân sách xã, chi ngân sách xã, nguyên tắc quản lý ngân sách cấp xã.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập và phân tích dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu chi ngân sách xã Đại Mạch giai đoạn 2019-2023 được thu thập từ UBND xã, Kho bạc Nhà nước huyện Đông Anh, Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Đông Anh. Dữ liệu thứ cấp bao gồm các văn bản pháp luật, báo cáo tài chính, các nghiên cứu liên quan.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp: Phỏng vấn sâu với lãnh đạo UBND xã, cán bộ tài chính kế toán xã, đại diện các đơn vị sử dụng ngân sách và các cơ quan quản lý cấp huyện nhằm thu thập ý kiến, đánh giá thực trạng và nguyên nhân tồn tại trong quản lý ngân sách.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích số liệu thu chi ngân sách, so sánh dự toán và thực hiện, đánh giá các chỉ tiêu tài chính. Phân tích định tính để làm rõ nguyên nhân hạn chế và đề xuất giải pháp. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2019-2023.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Lựa chọn các đối tượng phỏng vấn đại diện cho các bộ phận liên quan đến quản lý ngân sách xã, đảm bảo tính đại diện và đa chiều trong thu thập thông tin.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thu ngân sách xã Đại Mạch: Tổng thu ngân sách xã giai đoạn 2019-2023 đạt hơn 217,7 tỷ đồng, tuy nhiên có xu hướng giảm dần, từ 59,1 tỷ đồng năm 2019 xuống còn gần 30,2 tỷ đồng năm 2023. Thu ngân sách chủ yếu đến từ các khoản thu phí, lệ phí, thuế sử dụng đất và các khoản thu phân chia theo tỷ lệ phần trăm với ngân sách cấp trên.

  2. Lập dự toán ngân sách chưa sát thực tế: Dự toán thu, chi ngân sách xã thường thấp hơn so với thực tế quyết toán, dẫn đến việc điều chỉnh dự toán trong năm diễn ra phổ biến. Tỷ lệ điều chỉnh dự toán chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển chiếm khoảng 15-20% tổng dự toán ban đầu.

  3. Tổ chức thực hiện dự toán ngân sách: Công tác thu ngân sách được phối hợp chặt chẽ với cơ quan thuế và các đơn vị liên quan, đảm bảo thu đúng, đủ và kịp thời. Tuy nhiên, công tác chi ngân sách còn tồn tại một số bất cập như chi vượt dự toán, chi không đúng mục đích, đặc biệt trong chi đầu tư xây dựng cơ bản.

  4. Công tác quyết toán ngân sách: Quyết toán thu, chi ngân sách xã được thực hiện theo đúng quy định, tuy nhiên vẫn còn một số sai sót trong hồ sơ, chứng từ và chậm nộp báo cáo quyết toán. Tỷ lệ quyết toán đúng hạn đạt khoảng 85%.

  5. Kiểm tra, giám sát ngân sách: Công tác kiểm tra, giám sát được thực hiện thường xuyên bởi UBND xã, Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện và Kho bạc Nhà nước huyện Đông Anh. Qua kiểm tra, phát hiện một số vi phạm về chi sai mục đích, chi vượt dự toán, tuy nhiên các biện pháp xử lý còn chưa triệt để.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trong quản lý ngân sách xã Đại Mạch bao gồm: cơ chế phân cấp quản lý tài chính chưa rõ ràng, năng lực cán bộ tài chính kế toán còn hạn chế, thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan liên quan, và việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách chưa hiệu quả. So với các nghiên cứu tại các xã khác trong khu vực Hà Nội, tình hình quản lý ngân sách xã Đại Mạch có nhiều điểm tương đồng về mặt hạn chế, đặc biệt là trong công tác lập dự toán và kiểm soát chi ngân sách.

Việc trình bày dữ liệu qua các bảng tổng hợp dự toán thu, chi và quyết toán ngân sách theo năm giúp minh bạch và dễ dàng đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách. Biểu đồ so sánh dự toán và thực hiện thu chi ngân sách cũng là công cụ hữu ích để nhận diện các điểm bất cập và đề xuất điều chỉnh kịp thời.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc hoàn thiện cơ chế quản lý, nâng cao năng lực cán bộ và tăng cường kiểm tra, giám sát nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách: Tăng cường phối hợp giữa UBND xã, cơ quan thuế và các đơn vị liên quan để xây dựng dự toán thu, chi sát với thực tế, hạn chế điều chỉnh dự toán trong năm. Áp dụng phần mềm quản lý ngân sách hiện đại để nâng cao độ chính xác và kịp thời trong lập dự toán. Thời gian thực hiện: 2024-2025. Chủ thể thực hiện: UBND xã phối hợp Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

  2. Nâng cao hiệu quả tổ chức thực hiện dự toán: Tăng cường kiểm soát chi ngân sách, đặc biệt là chi đầu tư xây dựng cơ bản, đảm bảo chi đúng mục đích, đúng dự toán được duyệt. Xây dựng quy trình kiểm tra, giám sát chặt chẽ, minh bạch. Thời gian thực hiện: 2024-2026. Chủ thể thực hiện: UBND xã, Kho bạc Nhà nước huyện.

  3. Cải thiện công tác quyết toán ngân sách: Đào tạo nâng cao năng lực cán bộ kế toán xã về nghiệp vụ quyết toán, đảm bảo hồ sơ chứng từ đầy đủ, chính xác và nộp báo cáo đúng hạn. Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý quyết toán. Thời gian thực hiện: 2024-2025. Chủ thể thực hiện: UBND xã, Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

  4. Tăng cường kiểm tra, giám sát ngân sách: Thiết lập hệ thống kiểm tra, giám sát liên tục, phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý ngân sách cấp huyện và xã. Xử lý nghiêm các vi phạm trong quản lý thu, chi ngân sách. Thời gian thực hiện: 2024-2027. Chủ thể thực hiện: UBND xã, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước huyện.

  5. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ quản lý ngân sách cho cán bộ tài chính kế toán xã. Khuyến khích ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách. Thời gian thực hiện: 2024-2026. Chủ thể thực hiện: UBND xã, Sở Tài chính, các cơ sở đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo UBND xã và các phòng ban chuyên môn: Giúp hiểu rõ thực trạng, hạn chế và giải pháp quản lý ngân sách cấp xã, từ đó nâng cao hiệu quả điều hành tài chính công tại địa phương.

  2. Cán bộ tài chính kế toán cấp xã: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về quy trình lập dự toán, thực hiện và quyết toán ngân sách, cũng như kỹ năng kiểm tra, giám sát ngân sách.

  3. Cơ quan quản lý ngân sách cấp huyện, thành phố: Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, hướng dẫn và giám sát công tác quản lý ngân sách cấp xã hiệu quả hơn.

  4. Các nhà nghiên cứu, sinh viên chuyên ngành kinh tế chính trị, quản lý công: Hỗ trợ nghiên cứu, học tập về quản lý ngân sách nhà nước cấp cơ sở, đặc biệt trong bối cảnh phát triển đô thị và cải cách hành chính.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước cấp xã là gì?
    Quản lý ngân sách nhà nước cấp xã là quá trình tổ chức, điều hành các hoạt động thu, chi ngân sách tại cấp xã nhằm đảm bảo nguồn lực tài chính phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và thực hiện các nhiệm vụ chính trị. Ví dụ, xã Đại Mạch quản lý ngân sách để đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng và chi thường xuyên cho các hoạt động xã hội.

  2. Tại sao lập dự toán ngân sách lại quan trọng?
    Lập dự toán ngân sách giúp xác định nguồn thu, phân bổ chi tiêu hợp lý, đảm bảo cân đối ngân sách và hiệu quả sử dụng nguồn lực. Dự toán sát thực tế giúp tránh tình trạng chi vượt hoặc thiếu hụt ngân sách, như trường hợp xã Đại Mạch thường phải điều chỉnh dự toán do không chính xác ban đầu.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã?
    Bao gồm cơ chế phân cấp tài chính, năng lực cán bộ quản lý, trình độ phát triển kinh tế địa phương, sự phối hợp giữa các cơ quan và ứng dụng công nghệ thông tin. Ví dụ, năng lực cán bộ tài chính yếu kém có thể dẫn đến sai sót trong quyết toán ngân sách.

  4. Làm thế nào để tăng cường kiểm tra, giám sát ngân sách cấp xã?
    Thiết lập quy trình kiểm tra định kỳ, phối hợp giữa UBND xã, Phòng Tài chính - Kế hoạch và Kho bạc Nhà nước, xử lý nghiêm các vi phạm. Việc này giúp phát hiện và khắc phục kịp thời các sai phạm trong thu, chi ngân sách.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin có vai trò gì trong quản lý ngân sách?
    Công nghệ thông tin giúp tự động hóa quy trình lập dự toán, thu chi, quyết toán và báo cáo ngân sách, nâng cao tính chính xác, minh bạch và tiết kiệm thời gian. Tại xã Đại Mạch, việc ứng dụng phần mềm quản lý ngân sách còn hạn chế, cần được cải thiện để nâng cao hiệu quả quản lý.

Kết luận

  • Quản lý ngân sách nhà nước cấp xã là công cụ quan trọng đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội và thực hiện nhiệm vụ chính trị tại địa phương.
  • Thực trạng quản lý ngân sách xã Đại Mạch giai đoạn 2019-2023 cho thấy nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về lập dự toán, tổ chức chi ngân sách và kiểm soát chi tiêu.
  • Nguyên nhân chủ yếu do cơ chế quản lý tài chính chưa hoàn chỉnh, năng lực cán bộ còn hạn chế và thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan liên quan.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác lập dự toán, tổ chức thực hiện, quyết toán và kiểm tra giám sát ngân sách, đồng thời nâng cao năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2024-2027 để góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, phục vụ phát triển bền vững địa phương.

Hành động tiếp theo: UBND xã Đại Mạch và các cơ quan liên quan cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường đào tạo, ứng dụng công nghệ để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước cấp xã.