Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động phức tạp, việc quản lý ngân sách nhà nước cấp xã - phường trở thành vấn đề cấp thiết nhằm đảm bảo nguồn lực phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Tỉnh Hải Dương, với vị trí địa lý chiến lược và nền kinh tế đa dạng, đã có nhiều chuyển biến tích cực trong quản lý ngân sách cấp xã giai đoạn 2020-2022. Tổng thu ngân sách cấp xã qua các năm đều vượt kế hoạch, năm 2020 đạt 102.308 triệu đồng (128,7% kế hoạch), năm 2021 đạt 98.200 triệu đồng (107,7%), và năm 2022 đạt 104.876 triệu đồng (118,7%). Tuy nhiên, vẫn tồn tại những hạn chế như lập dự toán chưa sát thực tế, chất lượng chấp hành và quyết toán ngân sách còn thấp, cùng với năng lực cán bộ quản lý chưa đáp ứng yêu cầu.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý ngân sách nhà nước cấp xã - phường trên địa bàn tỉnh Hải Dương trong giai đoạn 2020-2022, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý đến năm 2025 và định hướng đến năm 2030. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động thu, chi ngân sách cấp xã trên địa bàn tỉnh, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo chính thức và khảo sát thực tế tại 29 xã, phường. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an sinh xã hội và ổn định chính trị địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước và mô hình quản lý tài chính công, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Xác định ngân sách là công cụ điều tiết kinh tế vĩ mô, phản ánh các quan hệ kinh tế trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ chung của Nhà nước.
  • Mô hình chu trình ngân sách: Bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, đảm bảo tính thống nhất, cân đối và công khai trong quản lý ngân sách.
  • Khái niệm quản lý ngân sách cấp xã - phường: Quá trình sử dụng các công cụ, phương pháp quản lý nhằm điều khiển hoạt động thu chi ngân sách phù hợp với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách nhà nước cấp xã, dự toán ngân sách, chấp hành ngân sách, quyết toán ngân sách, kiểm tra, thanh tra ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp dữ liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Báo cáo của UBND các xã, Kho bạc Nhà nước tỉnh Hải Dương, Phòng Kế hoạch - Tài chính tỉnh, Chi cục Thuế, số liệu thống kê kinh tế - xã hội của Phòng Thống kê tỉnh, các văn kiện Đảng bộ tỉnh và tài liệu nghiên cứu liên quan.
  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Phỏng vấn sâu 3 chuyên gia quản lý ngân sách cấp xã tại tỉnh Hải Dương và khảo sát 58 cán bộ là thủ quỹ và kế toán tại 29 xã, phường trong tỉnh.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm:

  • Thống kê mô tả các chỉ tiêu thu, chi ngân sách qua các năm.
  • So sánh tỷ lệ hoàn thành kế hoạch thu, chi ngân sách với định mức quy định.
  • Phân tích tài chính ngân sách để đánh giá cơ cấu thu chi và hiệu quả sử dụng ngân sách.
  • Phân tích tổng hợp, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Cỡ mẫu khảo sát là 58 phiếu hợp lệ, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các xã, phường trên địa bàn tỉnh. Thời gian nghiên cứu tập trung trong năm 2023, với khảo sát thực địa tháng 9/2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng thu ngân sách cấp xã vượt kế hoạch: Tổng thu ngân sách cấp xã tỉnh Hải Dương giai đoạn 2020-2022 đều vượt kế hoạch đề ra, với mức tăng bình quân khoảng 12,5%/năm. Nguồn thu bổ sung từ ngân sách cấp trên cũng tăng từ 15,6 tỷ đồng năm 2020 lên 25,9 tỷ đồng năm 2022, góp phần nâng cao nguồn lực tài chính địa phương.

  2. Chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên: Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách cấp xã, tập trung vào quản lý hành chính, sự nghiệp kinh tế, an ninh quốc phòng và các hoạt động xã hội. Chi đầu tư phát triển cũng tăng qua các năm, tuy nhiên tỷ lệ chi đầu tư so với tổng chi ngân sách còn thấp, khoảng 45% năm 2020.

  3. Lập dự toán ngân sách chưa sát thực tế: Qua khảo sát 58 cán bộ kế toán và thủ quỹ, khoảng 40% cho biết dự toán ngân sách chưa phản ánh chính xác tình hình thực tế tại địa phương, dẫn đến khó khăn trong việc cân đối thu chi và điều chỉnh ngân sách kịp thời.

  4. Năng lực quản lý và phối hợp còn hạn chế: Đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách cấp xã còn thiếu kỹ năng chuyên môn và kinh nghiệm, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thu chi. Việc phối hợp giữa các cơ quan chuyên môn như phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước và Chi cục Thuế chưa thực sự chặt chẽ, gây khó khăn trong kiểm soát và giám sát ngân sách.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy tỉnh Hải Dương đã đạt được nhiều thành tựu trong quản lý ngân sách cấp xã, thể hiện qua việc tăng thu ngân sách và kiểm soát chi tiêu hợp lý. Việc tăng nguồn thu bổ sung từ ngân sách cấp trên phản ánh sự quan tâm đầu tư phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Tuy nhiên, hạn chế trong lập dự toán và năng lực quản lý cán bộ là nguyên nhân chính gây ra các sai sót trong quản lý ngân sách.

So sánh với các nghiên cứu trong nước, tình trạng lập dự toán chưa sát thực tế và năng lực cán bộ hạn chế là vấn đề phổ biến tại nhiều địa phương. Việc cải thiện chất lượng dự toán và nâng cao năng lực quản lý là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ hoàn thành kế hoạch thu chi qua các năm và bảng phân tích cơ cấu chi ngân sách cấp xã.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập dự toán ngân sách cấp xã: Áp dụng phương pháp dự toán kết hợp từ trên xuống và từ dưới lên, tăng cường tham vấn các đơn vị sử dụng ngân sách để đảm bảo dự toán sát với thực tế. Thời gian thực hiện: 2024-2025. Chủ thể: UBND xã, Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý tài chính công, kỹ năng lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách cho cán bộ cấp xã. Thời gian: 2024-2026. Chủ thể: Sở Tài chính tỉnh, các trường đào tạo chuyên ngành.

  3. Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan quản lý ngân sách: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa UBND xã, Kho bạc Nhà nước, Chi cục Thuế và Phòng Tài chính - Kế hoạch để nâng cao hiệu quả kiểm soát thu chi. Thời gian: 2024. Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Tài chính.

  4. Đẩy mạnh công khai, minh bạch ngân sách cấp xã: Thực hiện công khai dự toán, quyết toán ngân sách tại các xã, phường để tăng cường giám sát của cộng đồng và nâng cao trách nhiệm quản lý. Thời gian: 2024-2025. Chủ thể: UBND xã, Hội đồng nhân dân xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp xã, phường: Nâng cao hiểu biết về quy trình quản lý ngân sách, áp dụng các giải pháp cải tiến quản lý thu chi hiệu quả.

  2. Lãnh đạo UBND các cấp: Tham khảo để xây dựng chính sách, chỉ đạo thực hiện quản lý ngân sách phù hợp với đặc thù địa phương.

  3. Chuyên gia, nhà nghiên cứu tài chính công: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng quản lý ngân sách cấp xã tại tỉnh Hải Dương, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Sinh viên, học viên cao học ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Học tập mô hình nghiên cứu thực tiễn, phương pháp phân tích và đề xuất giải pháp quản lý ngân sách nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách nhà nước cấp xã là gì?
    Ngân sách cấp xã là kế hoạch thu chi tài chính của chính quyền xã, phường nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ quản lý địa phương trong một năm ngân sách.

  2. Phương pháp lập dự toán ngân sách cấp xã như thế nào?
    Phương pháp kết hợp từ trên xuống và từ dưới lên, dựa trên kế hoạch ngân sách cấp trên và nhu cầu thực tế của các đơn vị sử dụng ngân sách tại địa phương.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã?
    Bao gồm năng lực cán bộ quản lý, chính sách phân cấp tài chính, sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý và ý thức chấp hành quy định của tổ chức, cá nhân.

  4. Tại sao việc công khai ngân sách cấp xã quan trọng?
    Công khai minh bạch giúp tăng cường giám sát của cộng đồng, nâng cao trách nhiệm quản lý và hạn chế tham nhũng, lãng phí.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao năng lực quản lý ngân sách cấp xã?
    Tổ chức đào tạo chuyên môn, cải tiến quy trình quản lý, tăng cường phối hợp liên ngành và áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp xã - phường tại tỉnh Hải Dương giai đoạn 2020-2022.
  • Phân tích thực trạng cho thấy tăng thu ngân sách vượt kế hoạch, chi ngân sách tập trung vào chi thường xuyên, nhưng còn tồn tại hạn chế trong lập dự toán và năng lực quản lý.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện quy trình lập dự toán, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường phối hợp quản lý và đẩy mạnh công khai minh bạch ngân sách.
  • Các giải pháp hướng tới mục tiêu nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương đến năm 2025 và định hướng đến 2030.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý, cán bộ và nhà nghiên cứu tiếp tục theo dõi, đánh giá và áp dụng các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng quản lý ngân sách cấp xã.

Để tiếp tục phát triển nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn, các cơ quan chức năng và địa phương cần phối hợp chặt chẽ trong việc triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức và năng lực quản lý ngân sách nhà nước cấp xã.