Tổng quan nghiên cứu

Quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước (NSNN) là một nội dung trọng yếu trong công tác tài chính công, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Tại thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam, tổng thu NSNN năm 2023 ước đạt 2.328 tỷ đồng, vượt 182,1% kế hoạch tỉnh giao, trong đó chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách. Tuy nhiên, công tác quản lý chi thường xuyên tại đây còn tồn tại nhiều hạn chế như chi vượt dự toán, phân bổ chưa hợp lý, công tác kiểm tra, quyết toán chưa chặt chẽ. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý chi thường xuyên NSNN tại thành phố Phủ Lý trong giai đoạn 2021-2023, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý. Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn thành phố Phủ Lý, với số liệu thu thập từ các cơ quan chức năng và đơn vị sử dụng ngân sách. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực NSNN, đảm bảo tính minh bạch, tiết kiệm và phục vụ tốt các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước, trong đó tập trung vào khái niệm chi thường xuyên NSNN, phân loại chi ngân sách theo tính chất và lĩnh vực, cũng như nguyên tắc quản lý chi ngân sách. Lý thuyết quản lý tài chính công nhấn mạnh vai trò của quản lý chi thường xuyên trong việc đảm bảo hoạt động liên tục của bộ máy nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội. Các nguyên tắc quản lý như nguyên tắc quản lý theo dự toán, nguyên tắc tối ưu hóa chi phí và nguyên tắc kiểm soát tại Kho bạc Nhà nước được áp dụng để đánh giá hiệu quả quản lý chi thường xuyên. Ngoài ra, mô hình phân cấp quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện/thành phố trực thuộc tỉnh được sử dụng để phân tích cơ cấu tổ chức và trách nhiệm quản lý chi thường xuyên tại địa phương. Các khái niệm chính bao gồm: chi thường xuyên ngân sách nhà nước, quản lý chi ngân sách theo dự toán, kiểm soát chi ngân sách, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật, báo cáo tài chính, nghị quyết của HĐND và UBND thành phố Phủ Lý giai đoạn 2021-2023. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát bằng phiếu hỏi và phỏng vấn sâu với 3 lãnh đạo chủ chốt và 105 cán bộ, công chức, viên chức tại các phòng ban, đơn vị sử dụng ngân sách. Cỡ mẫu khảo sát đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng liên quan. Phân tích số liệu sử dụng phần mềm Excel và Word, áp dụng phương pháp thống kê mô tả (số tuyệt đối, tỷ lệ phần trăm, trung bình) và phương pháp so sánh qua các năm để đánh giá thực trạng và xu hướng quản lý chi thường xuyên. Thang đo Likert 5 mức độ được sử dụng để đánh giá mức độ đồng thuận của các đối tượng khảo sát về các chỉ tiêu quản lý chi thường xuyên. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2021-2023, với số liệu điều tra năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổng dự toán và thực hiện chi thường xuyên tăng trưởng ổn định: Tổng dự toán chi thường xuyên NSNN tại thành phố Phủ Lý tăng từ khoảng 305 tỷ đồng năm 2021 lên gần 385 tỷ đồng năm 2023, tương ứng mức tăng khoảng 26%. Thực hiện chi thường xuyên cũng tăng tương ứng, đạt tỷ lệ hoàn thành dự toán trên 100% trong các năm nghiên cứu.

  2. Cơ cấu chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách: Chi thường xuyên chiếm từ 67,54% đến gần 79,96% tổng chi ngân sách thành phố trong giai đoạn 2021-2023, phản ánh vai trò quan trọng của chi thường xuyên trong quản lý ngân sách địa phương.

  3. Công tác lập dự toán và phân bổ chi thường xuyên được thực hiện theo quy định: Các đơn vị sử dụng ngân sách và phòng Tài chính - Kế hoạch thành phố xây dựng dự toán chi thường xuyên dựa trên định mức, tiêu chuẩn và nhu cầu thực tế, với mức độ đồng thuận cao (điểm trung bình khảo sát trên 4,3/5).

  4. Công tác kiểm soát, quyết toán và thanh tra chi thường xuyên còn tồn tại hạn chế: Mặc dù công tác kiểm soát chi tại Kho bạc Nhà nước được thực hiện nghiêm túc, số lượng chứng từ bị từ chối thanh toán tăng qua các năm (từ 112 chứng từ năm 2021 lên 189 chứng từ năm 2023), phản ánh tồn tại về hồ sơ, chứng từ không hợp lệ. Công tác quyết toán mới tập trung vào báo cáo, chưa đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách toàn diện. Thanh tra, kiểm tra chưa thường xuyên và chưa có chế tài xử lý nghiêm các vi phạm.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác quản lý chi thường xuyên NSNN tại thành phố Phủ Lý đã có nhiều tiến bộ, đặc biệt trong việc lập dự toán và phân bổ ngân sách theo quy định, góp phần đảm bảo nguồn lực cho các hoạt động thường xuyên của địa phương. Tuy nhiên, việc chi vượt dự toán và tồn tại sai sót trong hồ sơ thanh toán cho thấy công tác kiểm soát và giám sát còn chưa chặt chẽ. So sánh với một số địa phương khác như thành phố Tam Điệp và huyện Ba Vì, Phủ Lý cần tăng cường hơn nữa công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm để nâng cao hiệu quả quản lý. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi thường xuyên còn hạn chế, ảnh hưởng đến tính minh bạch và kịp thời của thông tin tài chính. Các biểu đồ thể hiện xu hướng tăng trưởng dự toán và thực hiện chi thường xuyên, tỷ lệ chứng từ bị từ chối thanh toán qua các năm sẽ minh họa rõ nét các vấn đề trên. Kết quả khảo sát cũng phản ánh sự đồng thuận cao về quy trình lập dự toán và chấp hành dự toán, nhưng cũng chỉ ra nhu cầu cải thiện công tác quyết toán và thanh tra.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán chi thường xuyên: Tăng cường dự báo kinh tế - xã hội, xây dựng dự toán sát thực tế, tuân thủ nguyên tắc tập trung dân chủ và các quy định pháp luật. Hoàn thiện hệ thống định mức phân bổ chi thường xuyên phù hợp với đặc thù địa phương, loại bỏ các khoản chi không cần thiết, đặc biệt là chi khánh tiết, hội nghị, đi công tác nước ngoài. Thời gian thực hiện: hàng năm, chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, UBND thành phố.

  2. Hoàn thiện công tác chấp hành dự toán: Cụ thể hóa dự toán chi thường xuyên theo tháng, quý; thực hiện chế độ tự chủ tài chính tại các đơn vị sự nghiệp có thu; đẩy mạnh xã hội hóa các khoản chi trong lĩnh vực văn hóa, y tế, giáo dục; nâng cao trách nhiệm của thủ trưởng các đơn vị sử dụng ngân sách. Thời gian: liên tục hàng năm; chủ thể: các đơn vị sử dụng ngân sách, UBND thành phố.

  3. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra và quyết toán: Thực hiện thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất, xử lý nghiêm các vi phạm về chi tiêu ngân sách; nâng cao chất lượng công tác quyết toán, phân tích hiệu quả sử dụng ngân sách; áp dụng các biện pháp kiểm soát nội bộ và kiểm toán độc lập. Thời gian: hàng năm; chủ thể: Thanh tra thành phố, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi thường xuyên: Đầu tư hạ tầng CNTT, đào tạo cán bộ sử dụng phần mềm kế toán và hệ thống TABMIS; xây dựng hệ thống báo cáo quyết toán tự động, minh bạch; triển khai thanh toán điện tử và quản lý chi tiêu qua mạng. Thời gian: 2024-2026; chủ thể: UBND thành phố, Phòng Tài chính - Kế hoạch, các đơn vị sử dụng ngân sách.

  5. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và hoàn thiện bộ máy quản lý: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ quản lý tài chính; thực hiện luân chuyển cán bộ hợp lý, tránh trì trệ và sai phạm; xây dựng chế độ đãi ngộ, khen thưởng phù hợp; tinh gọn bộ máy quản lý, phân định rõ chức năng, nhiệm vụ. Thời gian: liên tục; chủ thể: UBND thành phố, các cơ quan quản lý.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công tại địa phương: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về quản lý chi thường xuyên NSNN, áp dụng các giải pháp cải tiến công tác lập dự toán, chấp hành và kiểm soát chi ngân sách.

  2. Lãnh đạo các đơn vị sử dụng ngân sách: Hỗ trợ trong việc xây dựng dự toán, thực hiện chi tiêu đúng quy định, nâng cao trách nhiệm và hiệu quả sử dụng nguồn ngân sách được giao.

  3. Chuyên gia, nhà nghiên cứu về quản lý ngân sách nhà nước: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi thường xuyên cấp huyện/thành phố, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu liên quan.

  4. Cơ quan thanh tra, kiểm toán và Kho bạc Nhà nước: Giúp đánh giá thực trạng quản lý chi thường xuyên, phát hiện tồn tại, từ đó đề xuất các biện pháp kiểm soát, giám sát hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
    Chi thường xuyên NSNN là các khoản chi phát sinh đều đặn theo chu kỳ nhằm đảm bảo hoạt động thường xuyên của bộ máy nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội và thực hiện các nhiệm vụ kinh tế - xã hội. Ví dụ như chi tiền lương, chi hoạt động hành chính, chi an ninh quốc phòng.

  2. Tại sao quản lý chi thường xuyên lại quan trọng đối với địa phương?
    Quản lý chi thường xuyên giúp đảm bảo nguồn lực tài chính được sử dụng hiệu quả, đúng mục đích, tránh lãng phí và thất thoát, đồng thời hỗ trợ thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội bền vững của địa phương.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý chi thường xuyên tại thành phố Phủ Lý?
    Bao gồm cơ chế, chính sách pháp luật; năng lực quản lý của người lãnh đạo; trình độ cán bộ quản lý; trang thiết bị công nghệ thông tin; sự phối hợp giữa các cơ quan; điều kiện phát triển kinh tế - xã hội và mức thu nhập của địa phương.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán chi thường xuyên?
    Cần dự báo chính xác tình hình kinh tế - xã hội, tuân thủ nguyên tắc tập trung dân chủ, áp dụng định mức phân bổ phù hợp, loại bỏ các khoản chi không cần thiết và tăng cường sự tham gia của các đơn vị sử dụng ngân sách.

  5. Công nghệ thông tin hỗ trợ quản lý chi thường xuyên như thế nào?
    Ứng dụng CNTT giúp tự động hóa quy trình lập dự toán, kiểm soát chi, quyết toán và báo cáo tài chính, nâng cao tính minh bạch, giảm sai sót và tăng tốc độ xử lý thông tin, ví dụ như sử dụng hệ thống TABMIS và phần mềm kế toán hành chính sự nghiệp.

Kết luận

  • Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi thường xuyên NSNN cấp huyện/thành phố, làm rõ khái niệm, phân loại, nguyên tắc và vai trò quản lý.
  • Đánh giá thực trạng quản lý chi thường xuyên NSNN tại thành phố Phủ Lý giai đoạn 2021-2023, chỉ ra những kết quả tích cực và tồn tại hạn chế.
  • Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi thường xuyên, bao gồm cả khách quan và chủ quan.
  • Đề xuất 6 nhóm giải pháp trọng tâm nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên NSNN tại địa phương.
  • Khuyến nghị các cơ quan chức năng tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, nâng cao năng lực cán bộ và hoàn thiện bộ máy quản lý.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2024-2030, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ hiệu quả quản lý chi thường xuyên.

Call to action: Các cơ quan quản lý tài chính, đơn vị sử dụng ngân sách và các nhà nghiên cứu cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên, góp phần phát triển bền vững thành phố Phủ Lý.