Tổng quan nghiên cứu

Quản lý thu ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những nhiệm vụ chiến lược quan trọng nhằm đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội. Trên địa bàn thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh, công tác quản lý thu NSNN trong giai đoạn 2021-2023 đã có nhiều chuyển biến tích cực với tổng thu ngân sách tăng liên tục, năm 2023 tăng 8,27% so với năm 2021. Tuy nhiên, thị xã vẫn phụ thuộc ngân sách cấp trên và còn tồn tại nhiều hạn chế như tỷ lệ thực hiện dự toán một số khoản thu thấp, thất thu và nợ đọng thuế kéo dài, phối hợp giữa các cơ quan chưa hiệu quả. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng quản lý thu NSNN trên địa bàn thị xã Quảng Yên, đánh giá những thành công và hạn chế, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả quản lý thu NSNN trong giai đoạn 2023-2028. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác quản lý thu NSNN cấp huyện, bao gồm lập dự toán, chấp hành dự toán, kế toán và quyết toán thu ngân sách, cũng như công tác kiểm tra, thanh tra trên địa bàn thị xã Quảng Yên trong giai đoạn 2021-2023. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công, góp phần đảm bảo nguồn thu bền vững, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện, bao gồm:

  • Khái niệm quản lý thu NSNN cấp huyện: Quản lý thu NSNN là quá trình sử dụng quyền lực công để tập trung một phần của cải xã hội nhằm hình thành quỹ NSNN phục vụ chi tiêu của Nhà nước trên địa bàn cấp huyện. Thu NSNN bao gồm các khoản thuế, phí, lệ phí, các khoản thu từ hoạt động kinh tế nhà nước và các khoản viện trợ theo quy định pháp luật.

  • Phân cấp quản lý thu NSNN: Việc phân cấp quản lý thu NSNN giữa các cấp chính quyền nhằm phát huy tính chủ động, tự chủ và trách nhiệm của từng cấp trong việc huy động nguồn thu phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

  • Nguyên tắc quản lý thu NSNN: Bao gồm nguyên tắc thống nhất, tập trung dân chủ; hiệu quả, tiết kiệm; công khai, minh bạch, công bằng; phân công, phân cấp rõ ràng; dự toán đầy đủ và tuân thủ pháp luật.

  • Các công cụ quản lý thu NSNN: Pháp luật, kế hoạch hóa và chính sách là các công cụ quan trọng giúp điều chỉnh hành vi, tổ chức và thực hiện công tác quản lý thu ngân sách hiệu quả.

  • Nội dung quản lý thu NSNN cấp huyện: Bao gồm quản lý lập dự toán thu, chấp hành dự toán thu, kế toán và quyết toán thu, kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo tài chính, báo cáo thu NSNN của UBND thị xã Quảng Yên giai đoạn 2021-2023, các văn bản pháp luật liên quan và tài liệu học thuật. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát bảng hỏi với 50 phiếu hợp lệ từ cán bộ công chức thuộc Phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục Thuế và Kho bạc Nhà nước thị xã Quảng Yên, cùng phỏng vấn 5 chuyên gia quản lý NSNN.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu khảo sát được chọn theo lý thuyết thống kê đảm bảo độ tin cậy tương đối với quy mô 68 phiếu phát ra, thu về 62 phiếu, trong đó 50 phiếu hợp lệ.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để tổng hợp số liệu thực tế, so sánh số liệu thu NSNN qua các năm để nhận định xu hướng, và phân tích tổng hợp để đánh giá thực trạng, nguyên nhân và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp trong năm 2024, phân tích và hoàn thiện luận văn trong cùng năm, tập trung vào giai đoạn thu NSNN 2021-2023 và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2023-2028.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu NSNN ổn định: Tổng thu NSNN trên địa bàn thị xã Quảng Yên tăng liên tục qua các năm, năm 2023 tăng 8,27% so với năm 2021. Thu từ các doanh nghiệp ngoài quốc doanh chiếm tỷ trọng lớn nhất, khoảng 35-37% tổng thu, tiếp theo là thu tiền sử dụng đất chiếm khoảng 15%, và các khoản phí, lệ phí chiếm khoảng 14,5%.

  2. Quản lý lập dự toán thu NSNN còn hạn chế: Mặc dù quy trình lập dự toán được thực hiện theo phương pháp hai chiều từ trên xuống và từ dưới lên, có 74% ý kiến khảo sát cho rằng phương pháp lập dự toán chưa phù hợp do dự toán chưa chi tiết và thiếu tính minh chứng. Thời gian lập dự toán còn gấp gáp, 70% ý kiến cho rằng chưa phù hợp với thực tế.

  3. Chấp hành dự toán thu NSNN đạt và vượt kế hoạch: Năm 2021 tổng thu đạt 103,34% dự toán, năm 2022 đạt 106,29%, năm 2023 đạt 107,77%. Một số khoản thu như thuế thu nhập cá nhân, thu tiền sử dụng đất, thuế GTGT đều vượt dự toán từ 4,9% đến trên 20%. Tuy nhiên, một số khoản thu như lệ phí trước bạ, thu hồi các khoản chi năm trước có tỷ lệ thực hiện thấp, chỉ đạt khoảng 50-75%.

  4. Công tác kế toán và quyết toán thu NSNN được thực hiện đầy đủ: Báo cáo quyết toán thu NSNN được trình bày đúng mẫu biểu, phản ánh chính xác tình hình thực tế với điểm đánh giá trung bình 3,8/5. Tuy nhiên, việc công khai báo cáo quyết toán trước dân và đảm bảo thời gian còn chưa đồng đều.

  5. Kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm được tăng cường: Giai đoạn 2021-2023, thị xã đã phát hiện và xử lý nhiều vụ vi phạm về khai thác khoáng sản trái phép với số tiền phạt lên đến hàng trăm triệu đồng. Công tác kiểm tra thuế được thực hiện thường xuyên, tập trung vào các doanh nghiệp có dấu hiệu rủi ro, góp phần chống thất thu hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý thu NSNN trên địa bàn thị xã Quảng Yên đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, góp phần đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Việc tăng trưởng thu NSNN ổn định phản ánh sự phát triển kinh tế tích cực, đặc biệt là sự đóng góp lớn từ khu vực doanh nghiệp ngoài quốc doanh và các khoản thu từ đất đai.

Tuy nhiên, hạn chế trong công tác lập dự toán thu NSNN cho thấy sự cần thiết phải nâng cao tính chính xác, chi tiết và phù hợp với điều kiện thực tế địa phương. Thời gian lập dự toán gấp gáp làm giảm khả năng đánh giá chính xác tình hình thu, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý. So với một số nghiên cứu trong ngành, việc phối hợp giữa các cơ quan thuế, tài chính và kho bạc tại Quảng Yên còn chưa thực sự đồng bộ, dẫn đến một số khoản thu chưa được khai thác tối đa.

Công tác quyết toán thu NSNN được thực hiện nghiêm túc, tuy nhiên việc công khai và minh bạch thông tin còn hạn chế, ảnh hưởng đến sự giám sát của cộng đồng và tính công bằng trong quản lý. Việc tăng cường kiểm tra, thanh tra đã góp phần giảm thiểu thất thu và vi phạm, song vẫn cần nâng cao hiệu quả phối hợp và áp dụng công nghệ thông tin để giám sát chặt chẽ hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ tăng trưởng thu NSNN theo năm, bảng so sánh tỷ lệ hoàn thành dự toán từng khoản thu, và sơ đồ tổ chức bộ máy quản lý thu NSNN để minh họa mối quan hệ phối hợp giữa các cơ quan.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập dự toán thu NSNN: Cần xây dựng quy trình lập dự toán chi tiết, khoa học hơn, đảm bảo tính minh bạch và phù hợp với điều kiện thực tế địa phương. Thời gian lập dự toán nên được kéo dài để có đủ cơ sở đánh giá và dự báo chính xác. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch phối hợp Chi cục Thuế, thời gian: áp dụng từ năm ngân sách 2024.

  2. Tăng cường phối hợp liên ngành trong quản lý thu NSNN: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa Chi cục Thuế, Kho bạc Nhà nước và các đơn vị liên quan nhằm nâng cao hiệu quả thu, giảm thất thu và nợ đọng thuế. Chủ thể thực hiện: UBND thị xã, các cơ quan liên quan, thời gian: 2023-2025.

  3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu NSNN: Đẩy mạnh triển khai hệ thống quản lý thu ngân sách điện tử, khai thác dữ liệu lớn để giám sát, phân tích và dự báo nguồn thu, đồng thời nâng cao tính minh bạch và công khai. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục Thuế, thời gian: 2024-2026.

  4. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý thu NSNN: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ và kỹ năng quản lý cho cán bộ thuế, tài chính nhằm đáp ứng yêu cầu quản lý hiện đại. Chủ thể thực hiện: UBND thị xã phối hợp các cơ sở đào tạo, thời gian: liên tục từ 2023.

  5. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm: Mở rộng phạm vi kiểm tra, áp dụng các biện pháp xử lý nghiêm minh đối với các hành vi vi phạm, đồng thời nâng cao vai trò giám sát của cộng đồng và các đoàn thể. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế, Thanh tra thị xã, thời gian: 2023-2028.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công cấp huyện, thị xã: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản lý thu NSNN, hỗ trợ xây dựng kế hoạch và chính sách thu phù hợp.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính địa phương: Tham khảo các phân tích về thực trạng và giải pháp quản lý thu NSNN để điều chỉnh chính sách, tăng cường nguồn thu bền vững.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu, giảng dạy về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện.

  4. Các tổ chức, doanh nghiệp hoạt động trên địa bàn Quảng Yên: Hiểu rõ hơn về cơ chế quản lý thuế, phí, lệ phí và các quy định liên quan, từ đó thực hiện nghĩa vụ tài chính đúng quy định.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện là gì?
    Quản lý thu NSNN cấp huyện là quá trình các cơ quan quản lý nhà nước sử dụng quyền lực công để tập trung các nguồn thu từ thuế, phí, lệ phí và các khoản thu khác nhằm hình thành quỹ NSNN phục vụ chi tiêu địa phương.

  2. Phương pháp lập dự toán thu NSNN tại Quảng Yên như thế nào?
    Phương pháp lập dự toán thu NSNN tại Quảng Yên là kết hợp hai chiều: từ trên xuống theo kế hoạch cấp trên giao và từ dưới lên dựa trên tình hình thực tế của các đơn vị, đảm bảo tính khoa học và chặt chẽ.

  3. Những hạn chế chính trong quản lý thu NSNN tại Quảng Yên là gì?
    Hạn chế gồm dự toán thu chưa chi tiết, thời gian lập dự toán gấp gáp, một số khoản thu không đạt dự toán, phối hợp liên ngành chưa hiệu quả, công khai quyết toán chưa đồng đều và còn tình trạng thất thu, nợ đọng thuế.

  4. Các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thu NSNN được đề xuất?
    Bao gồm hoàn thiện quy trình lập dự toán, tăng cường phối hợp liên ngành, ứng dụng công nghệ thông tin, nâng cao năng lực cán bộ, và tăng cường kiểm tra, thanh tra xử lý vi phạm.

  5. Tại sao việc công khai, minh bạch trong quản lý thu NSNN quan trọng?
    Công khai, minh bạch giúp tăng cường sự giám sát của cộng đồng, đảm bảo công bằng trong thu ngân sách, nâng cao trách nhiệm của các cơ quan quản lý và tạo niềm tin cho người nộp thuế.

Kết luận

  • Quản lý thu NSNN trên địa bàn thị xã Quảng Yên giai đoạn 2021-2023 đạt nhiều kết quả tích cực với tổng thu tăng ổn định, góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Công tác lập dự toán thu NSNN còn tồn tại hạn chế về chi tiết và thời gian, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thu.
  • Việc chấp hành dự toán thu, kế toán và quyết toán thu NSNN được thực hiện nghiêm túc, tuy nhiên công khai và minh bạch cần được cải thiện.
  • Kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm được tăng cường, góp phần giảm thất thu và nâng cao hiệu quả quản lý.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm hoàn thiện quy trình lập dự toán, tăng cường phối hợp liên ngành, ứng dụng công nghệ thông tin, nâng cao năng lực cán bộ và tăng cường kiểm tra, thanh tra.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất từ năm 2024, theo dõi và đánh giá hiệu quả định kỳ để điều chỉnh phù hợp.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý và đơn vị liên quan cần phối hợp chặt chẽ, đẩy mạnh cải cách hành chính và ứng dụng công nghệ để nâng cao hiệu quả quản lý thu NSNN, góp phần phát triển bền vững thị xã Quảng Yên.