Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh kinh tế thế giới có nhiều biến động phức tạp, đặc biệt là cuộc chiến tranh thương mại giữa các cường quốc, nền kinh tế Việt Nam nói chung và các địa phương nói riêng đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc cân đối ngân sách nhà nước (NSNN). Huyện Quỳnh Nhai, tỉnh Sơn La, một huyện nghèo với thu ngân sách địa phương chỉ đáp ứng khoảng 10% nhu cầu chi, trong đó chi thường xuyên chiếm khoảng 70% tổng chi ngân sách, đặt ra yêu cầu cấp thiết về quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước một cách chặt chẽ, tiết kiệm và hiệu quả. Nghiên cứu này tập trung phân tích thực trạng quản lý chi thường xuyên NSNN huyện Quỳnh Nhai giai đoạn 2015-2019, nhằm đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên đến năm 2025. Qua đó, nghiên cứu góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính, đảm bảo các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của huyện được thực hiện đúng kế hoạch, đồng thời giảm thiểu thất thoát, lãng phí ngân sách. Nghiên cứu có phạm vi khảo sát tại các cơ quan quản lý tài chính địa phương, Kho bạc Nhà nước, UBND huyện và các đơn vị sử dụng ngân sách trên địa bàn huyện Quỳnh Nhai.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào chi thường xuyên NSNN và quản lý chi thường xuyên ngân sách địa phương. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  • Lý thuyết quản lý chi ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của chi thường xuyên trong việc duy trì hoạt động bộ máy nhà nước, đảm bảo an ninh quốc phòng, phát triển kinh tế - xã hội và thực hiện các chính sách xã hội. Quản lý chi thường xuyên phải tuân thủ nguyên tắc dự toán, tiết kiệm hiệu quả và minh bạch.

  • Mô hình quản lý chi ngân sách theo kết quả đầu ra: Gắn các khoản chi với kết quả thực tế đạt được, giúp nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, tăng tính tự chủ và trách nhiệm của các đơn vị sử dụng ngân sách.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: chi thường xuyên ngân sách nhà nước, quản lý chi thường xuyên NSNN, dự toán ngân sách, kiểm soát chi tiêu, quyết toán ngân sách, và hiệu quả chi tiêu công.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp nghiên cứu cụ thể như thống kê, so sánh, phân tích và tổng hợp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập trực tiếp từ các cơ quan tài chính địa phương, Kho bạc Nhà nước, UBND huyện Quỳnh Nhai, các báo cáo quyết toán ngân sách giai đoạn 2015-2019, cùng các văn bản pháp luật liên quan như Luật NSNN 2015, Nghị định 163/2016/NĐ-CP.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm 07 nhà quản lý cấp huyện và đại diện các đơn vị sử dụng ngân sách, được trưng cầu ý kiến nhằm bổ sung và xác thực các phân tích. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu có chủ đích nhằm đảm bảo thu thập thông tin từ các đối tượng có vai trò quan trọng trong quản lý chi thường xuyên NSNN huyện Quỳnh Nhai.

Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015-2019 cho phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp định hướng đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ chi thường xuyên chiếm khoảng 70% tổng chi ngân sách huyện Quỳnh Nhai trong giai đoạn 2015-2019, phản ánh áp lực lớn trong cân đối ngân sách địa phương. Tổng chi ngân sách năm 2019 đạt khoảng 3.221 tỷ đồng, trong đó chi thường xuyên chiếm phần lớn.

  2. Chất lượng lập dự toán chi thường xuyên còn hạn chế, với tình trạng lập dự toán không sát thực tế, dẫn đến việc điều chỉnh, bổ sung dự toán trong năm chiếm tỷ lệ cao, gây khó khăn trong quản lý và kiểm soát chi tiêu.

  3. Việc chấp hành dự toán chi thường xuyên chưa nghiêm túc, có hiện tượng chi vượt dự toán hoặc chuyển nguồn sang năm sau, làm giảm hiệu quả sử dụng ngân sách và gây khó khăn trong công tác quyết toán.

  4. Công tác kiểm tra, giám sát và kiểm toán chi thường xuyên chưa được thực hiện đầy đủ và hiệu quả, dẫn đến tình trạng thất thoát, lãng phí ngân sách vẫn còn tồn tại, ảnh hưởng đến tính minh bạch và hiệu quả quản lý.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, đặc điểm địa lý, kinh tế xã hội của huyện Quỳnh Nhai là vùng miền núi khó khăn, nguồn thu ngân sách hạn chế, phụ thuộc nhiều vào ngân sách cấp trên. Về chủ quan, hệ thống quản lý chi thường xuyên còn thiếu đồng bộ, năng lực cán bộ quản lý chưa đồng đều, quy trình lập dự toán và kiểm soát chi chưa chặt chẽ.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác như huyện Than Uyên và Sa Pa, các vấn đề về lập dự toán và kiểm soát chi cũng là điểm chung, tuy nhiên Quỳnh Nhai còn gặp nhiều khó khăn hơn do điều kiện kinh tế xã hội đặc thù. Việc áp dụng mô hình quản lý chi theo kết quả đầu ra còn hạn chế do thiếu hệ thống tiêu chí đo lường và năng lực quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ chi thường xuyên trong tổng chi ngân sách qua các năm, bảng tổng hợp dự toán và quyết toán chi thường xuyên, cũng như biểu đồ so sánh tỷ lệ sai sót, vi phạm trong quản lý chi thường xuyên qua các năm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập dự toán chi thường xuyên: Áp dụng phương pháp lập dự toán từ dưới lên kết hợp với dự toán trung hạn, đảm bảo dự toán sát với nhu cầu thực tế, giảm thiểu điều chỉnh bổ sung trong năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, thời gian: 2021-2023.

  2. Tăng cường kiểm soát và giám sát chi thường xuyên: Xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ, nâng cao vai trò của Kho bạc Nhà nước trong kiểm soát chi, đồng thời tăng cường thanh tra, kiểm toán nội bộ và độc lập. Chủ thể thực hiện: Kho bạc Nhà nước huyện, Thanh tra huyện, thời gian: 2021-2024.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ quản lý chi ngân sách cho cán bộ tài chính, kế toán các đơn vị sử dụng ngân sách. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp Sở Tài chính tỉnh Sơn La, thời gian: 2021-2025.

  4. Thực hiện công khai, minh bạch trong quản lý chi thường xuyên: Áp dụng quy chế dân chủ, công khai dự toán, quyết toán ngân sách tại các đơn vị sử dụng ngân sách và trên các phương tiện thông tin đại chúng. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các đơn vị sử dụng ngân sách, thời gian: 2021-2023.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính ngân sách cấp huyện và xã: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên, áp dụng các giải pháp cải tiến quy trình lập dự toán và kiểm soát chi tiêu.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tham khảo để xây dựng chính sách phù hợp với đặc thù địa phương miền núi, tăng cường hiệu quả phân bổ ngân sách.

  3. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý chi ngân sách nhà nước tại địa phương khó khăn, phục vụ nghiên cứu và giảng dạy.

  4. Các tổ chức kiểm toán, thanh tra nhà nước: Cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát chi ngân sách nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
    Chi thường xuyên NSNN là các khoản chi liên tục, phục vụ hoạt động bộ máy nhà nước và các nhiệm vụ sự nghiệp kinh tế - xã hội như giáo dục, y tế, quốc phòng, an ninh. Ví dụ, chi trả lương cán bộ, chi mua sắm vật tư tiêu hao.

  2. Tại sao quản lý chi thường xuyên lại quan trọng đối với huyện nghèo như Quỳnh Nhai?
    Vì nguồn thu hạn chế, chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, quản lý hiệu quả giúp tiết kiệm ngân sách, đảm bảo thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội và giảm thất thoát lãng phí.

  3. Phương pháp lập dự toán chi thường xuyên nào được khuyến nghị?
    Phương pháp kết hợp từ dưới lên và dự toán trung hạn, giúp dự toán sát thực tế, linh hoạt điều chỉnh và phù hợp với khả năng cân đối ngân sách.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi thường xuyên?
    Tăng cường kiểm tra, giám sát, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý, đào tạo cán bộ và thực hiện công khai minh bạch các khoản chi.

  5. Quản lý chi theo kết quả đầu ra có thể áp dụng như thế nào tại Quỳnh Nhai?
    Cần xây dựng hệ thống tiêu chí đo lường kết quả hoạt động của các đơn vị sử dụng ngân sách, từ đó gắn chi tiêu với hiệu quả thực tế, khuyến khích tiết kiệm và nâng cao trách nhiệm.

Kết luận

  • Quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước huyện Quỳnh Nhai giai đoạn 2015-2019 còn nhiều hạn chế về lập dự toán, chấp hành và kiểm soát chi tiêu.
  • Chi thường xuyên chiếm khoảng 70% tổng chi ngân sách, tạo áp lực lớn trong cân đối ngân sách địa phương.
  • Các yếu tố khách quan như đặc điểm kinh tế xã hội miền núi và yếu tố chủ quan như năng lực quản lý còn hạn chế là nguyên nhân chính.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện quy trình lập dự toán, tăng cường kiểm soát, nâng cao năng lực cán bộ và minh bạch công khai chi thường xuyên.
  • Nghiên cứu định hướng đến năm 2025 nhằm góp phần nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên, hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội bền vững của huyện Quỳnh Nhai.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý tài chính huyện Quỳnh Nhai cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời phối hợp với các cấp, ngành để hoàn thiện hệ thống quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước, đảm bảo sử dụng nguồn lực hiệu quả, phục vụ phát triển địa phương.