Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường hiện nay, vai trò của Ngân sách Nhà nước (NSNN) ngày càng trở nên quan trọng trong quản lý vĩ mô nền kinh tế. NSNN không chỉ là công cụ huy động nguồn lực tài chính để đáp ứng nhu cầu chi tiêu của Nhà nước mà còn là công cụ điều tiết thị trường, bình ổn giá cả, chống lạm phát và điều chỉnh thu nhập giữa các tầng lớp dân cư. Tại cấp huyện, ngân sách nhà nước đóng vai trò thiết yếu trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và giải quyết các vấn đề xã hội địa phương. Huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai, là một huyện phát triển thứ hai của tỉnh, có quy mô chi ngân sách không ngừng tăng qua các năm, góp phần ổn định đời sống xã hội. Tuy nhiên, công tác quản lý chi ngân sách nhà nước tại đây vẫn còn tồn tại một số hạn chế như phân bổ vốn đầu tư và chi thường xuyên chưa hợp lý, ý thức tiết kiệm và kỷ luật tài chính chưa cao, cũng như việc lập, chấp hành và quyết toán ngân sách còn mang tính hình thức.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng quản lý chi ngân sách nhà nước huyện Bảo Thắng giai đoạn 2016-2018, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách nhà nước tại địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện trong khoảng thời gian ba năm, với trọng tâm là chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính công, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Bảo Thắng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào quản lý chi ngân sách cấp huyện. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Xem ngân sách nhà nước là công cụ tài chính quan trọng để thực hiện các chức năng của Nhà nước, bao gồm huy động và phân phối nguồn lực tài chính nhằm đạt được các mục tiêu kinh tế - xã hội. Quản lý chi ngân sách nhà nước là quá trình xây dựng dự toán, chấp hành và quyết toán các khoản chi theo quy định pháp luật, đảm bảo hiệu quả và tiết kiệm.

  2. Mô hình chu trình ngân sách (Budget Cycle): Bao gồm ba khâu chính là lập dự toán ngân sách, chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách. Mô hình này giúp phân tích và đánh giá toàn bộ quá trình quản lý chi ngân sách, từ khâu hoạch định đến khâu kiểm soát và đánh giá kết quả.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng được sử dụng trong nghiên cứu gồm: chi ngân sách nhà nước, chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển, dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, kiểm soát chi ngân sách, và hiệu quả chi ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát, phỏng vấn các cán bộ quản lý ngân sách tại Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện Bảo Thắng và các đơn vị sử dụng ngân sách. Dữ liệu thứ cấp bao gồm các báo cáo tài chính, dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách giai đoạn 2016-2018, các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước.

Cỡ mẫu khảo sát gồm khoảng 50 cán bộ, công chức làm công tác tài chính ngân sách tại huyện và các xã trực thuộc, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp định lượng và định tính, sử dụng phần mềm thống kê để xử lý số liệu và phân tích các chỉ tiêu tài chính. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2019 đến tháng 12/2019, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích, viết báo cáo và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng quy mô chi ngân sách: Giai đoạn 2016-2018, tổng chi ngân sách nhà nước huyện Bảo Thắng tăng trung bình khoảng 12% mỗi năm. Trong đó, chi thường xuyên chiếm khoảng 65% tổng chi ngân sách, còn lại là chi đầu tư phát triển. Tỷ trọng chi đầu tư phát triển tuy có tăng nhẹ nhưng vẫn còn thấp so với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội.

  2. Hiệu quả lập và chấp hành dự toán: Độ chênh lệch giữa dự toán chi và chi thực tế trung bình khoảng 8%, cho thấy công tác lập dự toán còn chưa chính xác hoàn toàn. Việc chấp hành dự toán chi thường xuyên có tỷ lệ tuân thủ khoảng 90%, trong khi chi đầu tư phát triển có tỷ lệ tuân thủ thấp hơn, khoảng 75%, do nhiều dự án bị chậm tiến độ và điều chỉnh vốn.

  3. Kiểm soát và quyết toán chi ngân sách: Công tác kiểm soát chi ngân sách được thực hiện bởi Kho bạc Nhà nước huyện và các cơ quan kiểm toán, tuy nhiên vẫn còn tồn tại một số khoản chi sai mục đích chiếm khoảng 5% tổng chi ngân sách. Báo cáo quyết toán ngân sách được lập đúng thời hạn với tỷ lệ trên 95%, nhưng chất lượng báo cáo còn hạn chế về mặt phân tích hiệu quả sử dụng ngân sách.

  4. Nhân tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách: Năng lực chuyên môn của đội ngũ cán bộ quản lý chi ngân sách còn hạn chế, với khoảng 30% cán bộ chưa được đào tạo bài bản về nghiệp vụ tài chính công. Điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội của huyện là vùng miền núi còn nhiều khó khăn, ảnh hưởng đến khả năng huy động nguồn thu và phân bổ chi ngân sách. Phân cấp quản lý ngân sách chưa thực sự rõ ràng, gây khó khăn trong việc chủ động điều hành chi tiêu.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý chi ngân sách nhà nước huyện Bảo Thắng đã đạt được những tiến bộ nhất định, đặc biệt trong việc tăng cường phân bổ vốn đầu tư cho các dự án phát triển hạ tầng và các chương trình kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, tỷ trọng chi thường xuyên còn chiếm phần lớn, làm giảm nguồn lực dành cho đầu tư phát triển, tương tự với tình hình tại một số huyện miền núi khác. Việc lập dự toán chưa chính xác và chấp hành dự toán chưa nghiêm ngặt dẫn đến khó khăn trong kiểm soát chi tiêu, gây lãng phí nguồn lực.

So sánh với kinh nghiệm quản lý chi ngân sách tại huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ và huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên, có thể thấy các địa phương này đã chú trọng hơn vào công tác lập dự toán sát thực tế, nâng cao năng lực cán bộ và tăng cường kiểm soát chi ngân sách, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách. Huyện Bảo Thắng cần học hỏi các biện pháp này để khắc phục những hạn chế hiện tại.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ trọng chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển qua các năm, biểu đồ so sánh mức độ tuân thủ dự toán chi, cũng như bảng tổng hợp các khoản chi sai mục đích và biện pháp xử lý. Các biểu đồ này giúp minh họa rõ nét hơn về thực trạng và hiệu quả quản lý chi ngân sách tại huyện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập dự toán chi ngân sách: Tăng cường phân tích, dự báo chính xác các yếu tố tác động đến chi ngân sách, đảm bảo dự toán sát với thực tế và nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Thời gian thực hiện: từ năm 2021, do Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện chủ trì phối hợp với các đơn vị liên quan.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ tài chính công cho cán bộ quản lý chi ngân sách, đặc biệt là kỹ năng lập dự toán, kiểm soát chi và quyết toán ngân sách. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm, do UBND huyện phối hợp với các cơ sở đào tạo chuyên ngành.

  3. Tăng cường kiểm soát, giám sát chi ngân sách: Phối hợp chặt chẽ giữa Kho bạc Nhà nước, cơ quan kiểm toán và các đơn vị sử dụng ngân sách để phát hiện và xử lý kịp thời các khoản chi sai mục đích, giảm thiểu thất thoát, lãng phí. Thời gian thực hiện: ngay từ năm 2021, do Kho bạc Nhà nước huyện và Phòng Tài chính – Kế hoạch thực hiện.

  4. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Xây dựng hệ thống quản lý ngân sách điện tử, giúp nâng cao tính chính xác, minh bạch và hiệu quả trong quản lý chi ngân sách. Thời gian thực hiện: giai đoạn 2021-2023, do UBND huyện phối hợp với Sở Tài chính và các đơn vị công nghệ thông tin.

  5. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách quản lý chi ngân sách: Nâng cao nhận thức của các đơn vị sử dụng ngân sách và cộng đồng về vai trò, trách nhiệm trong quản lý và sử dụng ngân sách nhà nước. Thời gian thực hiện: liên tục, do Phòng Tài chính – Kế hoạch và các cơ quan truyền thông địa phương đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và xã: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi ngân sách nhà nước, giúp nâng cao năng lực lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Nghiên cứu giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng và thực trạng quản lý chi ngân sách tại địa phương miền núi, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc giảng dạy và nghiên cứu về quản lý ngân sách nhà nước cấp địa phương.

  4. Các tổ chức kiểm toán, thanh tra tài chính: Cung cấp thông tin thực tiễn về các vấn đề trong kiểm soát chi ngân sách, hỗ trợ công tác kiểm tra, giám sát hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện có vai trò gì trong phát triển kinh tế - xã hội?
    Quản lý chi ngân sách cấp huyện đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển kinh tế, xã hội, an ninh quốc phòng tại địa phương. Ví dụ, chi đầu tư phát triển hạ tầng giao thông giúp thúc đẩy sản xuất và thương mại địa phương.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý chi ngân sách tại huyện Bảo Thắng là gì?
    Khó khăn gồm lập dự toán chưa chính xác, chấp hành dự toán chưa nghiêm, năng lực cán bộ hạn chế và điều kiện kinh tế xã hội khó khăn. Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách và khả năng phát triển bền vững.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách nhà nước?
    Cần hoàn thiện quy trình lập dự toán, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường kiểm soát chi, ứng dụng công nghệ thông tin và tuyên truyền chính sách. Các biện pháp này giúp giảm thất thoát, lãng phí và nâng cao tính minh bạch.

  4. Tỷ trọng chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển nên được cân đối như thế nào?
    Tỷ trọng chi thường xuyên nên được tiết giảm để tăng nguồn lực cho chi đầu tư phát triển, nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Ví dụ, tỷ trọng chi đầu tư phát triển nên đạt trên 35% tổng chi ngân sách để đảm bảo phát triển bền vững.

  5. Vai trò của Kho bạc Nhà nước trong quản lý chi ngân sách cấp huyện là gì?
    Kho bạc Nhà nước thực hiện kiểm soát chi ngân sách trước, trong và sau cấp phát, đảm bảo các khoản chi đúng quy định, kịp thời phát hiện sai phạm và hỗ trợ công tác quyết toán ngân sách.

Kết luận

  • Quản lý chi ngân sách nhà nước huyện Bảo Thắng giai đoạn 2016-2018 đã đạt được những kết quả tích cực, đặc biệt trong tăng trưởng quy mô chi ngân sách và cải thiện công tác kiểm soát chi.
  • Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại các hạn chế như tỷ trọng chi thường xuyên cao, lập dự toán chưa chính xác, năng lực cán bộ còn hạn chế và công tác kiểm soát chi chưa chặt chẽ.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm hoàn thiện quy trình lập dự toán, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường kiểm soát chi, ứng dụng công nghệ thông tin và đẩy mạnh tuyên truyền chính sách.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả thực hiện để điều chỉnh kịp thời.
  • Luận văn kêu gọi các cơ quan quản lý, cán bộ tài chính và các bên liên quan phối hợp chặt chẽ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách nhà nước tại huyện Bảo Thắng, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.