Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) là một công cụ quan trọng trong chính sách tài chính quốc gia, đóng vai trò thiết yếu trong điều tiết kinh tế và phát triển xã hội. Tại huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh, với dân số năm 2021 là 119.328 người và tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân 8,8% giai đoạn 2016-2020, công tác quản lý NSNN có ý nghĩa đặc biệt trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc đánh giá thực trạng quản lý NSNN tại huyện Lương Tài trong giai đoạn 2019-2021, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp huyện. Phạm vi nghiên cứu bao gồm phân tích các hoạt động thu, chi ngân sách, cân đối ngân sách và công tác quản lý ngân sách trên địa bàn huyện trong ba năm gần nhất. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách quản lý ngân sách địa phương, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính, đồng thời làm tài liệu tham khảo cho các huyện khác trong tỉnh Bắc Ninh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của nhà nước được quyết định và thực hiện trong một năm nhằm đảm bảo các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước. Quản lý NSNN là quá trình sử dụng các công cụ và phương pháp quản lý để điều hành thu, chi ngân sách và cân đối ngân sách nhằm đạt mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội.

  • Mô hình hệ thống ngân sách nhà nước: Hệ thống ngân sách bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, trong đó ngân sách cấp huyện là bộ phận cấu thành quan trọng, thực hiện chức năng thu, chi và điều tiết kinh tế xã hội trên địa bàn.

  • Các nguyên tắc quản lý ngân sách nhà nước: Bao gồm nguyên tắc đầy đủ, thống nhất, tập trung dân chủ, cân đối ngân sách, công khai minh bạch và bảo đảm trách nhiệm trong quản lý ngân sách.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách nhà nước cấp huyện, quản lý thu ngân sách, quản lý chi ngân sách, cân đối ngân sách, dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp thu thập thông tin thứ cấp và sơ cấp. Thông tin thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật, báo cáo tài chính, tài liệu nghiên cứu liên quan đến quản lý NSNN và tình hình kinh tế xã hội huyện Lương Tài. Thông tin sơ cấp được thu thập qua khảo sát bằng bảng hỏi với cỡ mẫu 150 người, bao gồm cán bộ quản lý ngân sách, các đơn vị sử dụng ngân sách và doanh nghiệp trên địa bàn huyện. Phương pháp chọn mẫu phi ngẫu nhiên thuận tiện được áp dụng dựa trên sự tư vấn của lãnh đạo địa phương.

Phân tích dữ liệu sử dụng các phương pháp thống kê mô tả, phân tích so sánh theo chiều ngang và chiều dọc để đánh giá biến động và cơ cấu thu, chi ngân sách. Công cụ xử lý dữ liệu là phần mềm Excel. Các chỉ tiêu nghiên cứu bao gồm nhóm chỉ tiêu về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội, hoạt động thu ngân sách, chi ngân sách và hiệu quả quản lý ngân sách trên địa bàn huyện trong giai đoạn 2019-2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng dự toán thu ngân sách: Tổng dự toán thu NSNN cấp huyện Lương Tài tăng từ 480,238 tỷ đồng năm 2019 lên 632,799 tỷ đồng năm 2021, tương ứng tốc độ tăng lần lượt 14,18% và 15,4% so với các năm trước. Trong đó, khoảng 80% nguồn thu dựa vào bổ sung từ ngân sách cấp trên.

  2. Cơ cấu thu ngân sách trên địa bàn: Thu ngân sách chủ yếu đến từ khu vực ngoài quốc doanh, với dự toán thu năm 2021 đạt 55 tỷ đồng, tăng nhẹ so với năm 2020. Thu tiền sử dụng đất tăng từ 20 tỷ đồng năm 2019 lên 70 tỷ đồng năm 2021, cho thấy sự phát triển mạnh mẽ trong lĩnh vực đất đai và đầu tư phát triển.

  3. Hiệu quả công tác lập và chấp hành dự toán: Việc lập dự toán ngân sách được thực hiện theo đúng quy trình, đảm bảo tính sát thực tế và phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế xã hội địa phương. Công tác chấp hành dự toán thu, chi ngân sách được kiểm soát chặt chẽ, góp phần cân đối ngân sách và hạn chế bội chi.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách: Bao gồm chất lượng cán bộ quản lý, hệ thống công nghệ thông tin, sự phát triển kinh tế xã hội, chính sách kinh tế và thể chế kinh tế phù hợp. Đặc biệt, nhân tố con người và ứng dụng công nghệ thông tin được đánh giá là nhân tố quyết định hiệu quả quản lý ngân sách.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Lương Tài đã có nhiều chuyển biến tích cực trong giai đoạn 2019-2021, thể hiện qua sự tăng trưởng dự toán thu ngân sách và sự cân đối thu chi hợp lý. Việc dự toán thu ngân sách tăng trung bình trên 14% hàng năm phản ánh sự phát triển kinh tế địa phương, đặc biệt là sự gia tăng nguồn thu từ đất đai và khu vực ngoài quốc doanh. So sánh với các huyện trong tỉnh Bắc Ninh và các địa phương khác như huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình hay huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương, Lương Tài có mức tăng trưởng dự toán thu ngân sách tương đối ổn định, tuy nhiên vẫn phụ thuộc nhiều vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên.

Việc quản lý thu, chi ngân sách được thực hiện theo đúng quy định pháp luật, đảm bảo nguyên tắc công khai, minh bạch và cân đối ngân sách. Tuy nhiên, một số hạn chế như năng lực cán bộ quản lý còn hạn chế, hệ thống công nghệ thông tin chưa đồng bộ, và việc kiểm tra, thanh tra ngân sách cần được tăng cường hơn nữa để phòng chống thất thoát, lãng phí.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện xu hướng tăng trưởng dự toán thu ngân sách, cơ cấu nguồn thu theo từng năm, cũng như bảng so sánh tỷ lệ hoàn thành dự toán thu, chi ngân sách qua các năm. Các biểu đồ này giúp minh họa rõ nét sự biến động và hiệu quả quản lý ngân sách trên địa bàn huyện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ làm công tác quản lý ngân sách. Mục tiêu nâng cao năng lực quản lý trong vòng 1-2 năm, do UBND huyện phối hợp với các cơ sở đào tạo thực hiện.

  2. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Đẩy mạnh triển khai hệ thống quản lý ngân sách điện tử, tích hợp dữ liệu thu chi ngân sách nhằm nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do Phòng Tài chính - Kế hoạch chủ trì phối hợp với Kho bạc nhà nước huyện.

  3. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra ngân sách: Thiết lập kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất các hoạt động thu, chi ngân sách, xử lý nghiêm các vi phạm để hạn chế thất thoát, lãng phí. Thực hiện liên tục hàng năm, do Thanh tra huyện và các cơ quan liên quan đảm nhiệm.

  4. Hoàn thiện quy trình lập dự toán ngân sách sát thực tế: Cải tiến quy trình dự toán thu, chi ngân sách dựa trên phân tích kỹ lưỡng các yếu tố kinh tế xã hội, đảm bảo tính khả thi và phù hợp với điều kiện phát triển địa phương. Thời gian áp dụng từ năm ngân sách tiếp theo, do Phòng Tài chính - Kế hoạch chủ trì.

  5. Khuyến khích sự tham gia giám sát của cộng đồng: Tăng cường công khai thông tin ngân sách, tạo điều kiện cho người dân và doanh nghiệp tham gia giám sát, góp phần nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm trong quản lý ngân sách. Thực hiện liên tục, do UBND huyện phối hợp với Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và xã: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, đồng thời đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp.

  2. Lãnh đạo các cơ quan tài chính, thuế, kho bạc địa phương: Tài liệu giúp hiểu rõ hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách, từ đó cải tiến quy trình và phối hợp hiệu quả trong công tác thu chi ngân sách.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Luận văn là nguồn tham khảo quý giá về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tiễn.

  4. Doanh nghiệp và tổ chức trên địa bàn huyện: Hiểu rõ hơn về cơ chế quản lý ngân sách địa phương, các chính sách thuế và hỗ trợ, từ đó chủ động trong việc thực hiện nghĩa vụ tài chính và tham gia phát triển kinh tế địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện có vai trò gì trong phát triển kinh tế địa phương?
    Quản lý ngân sách cấp huyện là công cụ tài chính quan trọng giúp điều tiết kinh tế, đầu tư cơ sở hạ tầng, hỗ trợ doanh nghiệp và thực hiện các chính sách xã hội, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.

  2. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn này?
    Luận văn sử dụng phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp và sơ cấp, kết hợp phân tích thống kê mô tả, so sánh theo chiều ngang và chiều dọc để đánh giá thực trạng và hiệu quả quản lý ngân sách.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý ngân sách tại huyện Lương Tài?
    Chất lượng cán bộ quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin được xác định là những yếu tố quyết định, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả công tác quản lý thu, chi ngân sách.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện?
    Cần tăng cường đào tạo cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin, cải tiến quy trình lập dự toán, tăng cường kiểm tra, thanh tra và khuyến khích sự tham gia giám sát của cộng đồng.

  5. Tại sao dự toán thu ngân sách tại huyện Lương Tài phụ thuộc nhiều vào nguồn bổ sung từ cấp trên?
    Do nguồn thu nội địa còn hạn chế, đặc biệt trong lĩnh vực thuế và đất đai, nên ngân sách huyện chủ yếu dựa vào nguồn bổ sung từ ngân sách tỉnh để đảm bảo cân đối thu chi và thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, tập trung nghiên cứu tại huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh trong giai đoạn 2019-2021.
  • Phân tích số liệu cho thấy dự toán thu ngân sách tăng trưởng ổn định, cơ cấu thu chuyển dịch tích cực, tuy nhiên vẫn phụ thuộc nhiều vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chính gồm năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin, sự phát triển kinh tế xã hội và chính sách quản lý phù hợp.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, bao gồm đào tạo cán bộ, ứng dụng công nghệ, tăng cường kiểm tra và hoàn thiện quy trình lập dự toán.
  • Nghiên cứu cung cấp tài liệu tham khảo hữu ích cho các cấp quản lý, nhà nghiên cứu và các tổ chức liên quan, đồng thời đề xuất các bước tiếp theo trong việc triển khai các giải pháp quản lý ngân sách tại huyện Lương Tài.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý và đơn vị liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Lương Tài và các địa phương tương tự.