Tổng quan nghiên cứu

Lễ hội là một hình thức sinh hoạt văn hóa truyền thống mang nhiều giá trị quan trọng đối với đời sống tinh thần và vật chất của cộng đồng. Theo thống kê của Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch năm 2008, cả nước có khoảng 7.966 lễ hội, trong đó Hà Nội là địa phương có số lượng lễ hội nhiều nhất với 1.095 lễ hội mỗi năm. Lễ hội Đền Voi Phục, tọa lạc tại phường Ngọc Khánh, quận Ba Đình, thành phố Hà Nội, là một trong những lễ hội tiêu biểu, mang đậm giá trị lịch sử, văn hóa và tín ngưỡng của Thủ đô ngàn năm văn hiến. Đền Voi Phục thờ thần Linh Lang, người có công giúp vua Lý Thánh Tông đánh giặc Tống, được công nhận là di tích quốc gia đặc biệt từ năm 2022.

Nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng quản lý lễ hội Đền Voi Phục từ năm 2015 đến nay, giai đoạn có nhiều chỉ thị và công điện của Trung ương nhằm tăng cường công tác quản lý lễ hội. Mục tiêu chính là đánh giá ưu điểm, hạn chế trong hoạt động quản lý lễ hội, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của lễ hội. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các hoạt động quản lý lễ hội tại Đền Voi Phục, phường Ngọc Khánh, quận Ba Đình, Hà Nội.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, đồng thời nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các chủ thể quản lý, cộng đồng dân cư trong việc tổ chức lễ hội trang nghiêm, an toàn, phù hợp với thuần phong mỹ tục và pháp luật hiện hành. Kết quả nghiên cứu cũng hỗ trợ công tác phát triển du lịch văn hóa tâm linh, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý văn hóa, quản lý di sản văn hóa phi vật thể và quản lý lễ hội truyền thống. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  • Lý thuyết quản lý xã hội và quản lý nhà nước: Quản lý được hiểu là sự tác động có định hướng và tổ chức của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý nhằm đạt mục tiêu nhất định. Quản lý nhà nước là hoạt động quản lý xã hội đặc biệt, có tính cưỡng chế, gắn liền với hệ thống cơ quan nhà nước.

  • Lý thuyết quản lý di sản văn hóa phi vật thể: Tập trung vào bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể như lễ hội truyền thống, đảm bảo tính bền vững, phù hợp với sự phát triển xã hội hiện đại.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: lễ hội truyền thống, quản lý lễ hội, di sản văn hóa phi vật thể, chủ thể quản lý, cộng đồng dân cư, cơ chế phối hợp quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận liên ngành kết hợp các phương pháp sau:

  • Phân tích, tổng hợp tư liệu: Thu thập và phân tích các công trình nghiên cứu, văn bản pháp luật, tài liệu lịch sử liên quan đến lễ hội Đền Voi Phục và quản lý lễ hội truyền thống.

  • Khảo sát, điền dã thực địa: Tác giả trực tiếp tham dự lễ hội Đền Voi Phục, quan sát các hoạt động lễ hội, phỏng vấn các nhóm đối tượng gồm cán bộ quản lý, người dân địa phương, khách tham dự để thu thập thông tin thực tiễn.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn các đối tượng tham gia khảo sát theo phương pháp phi xác suất, tập trung vào những người có vai trò và kinh nghiệm trong quản lý và tổ chức lễ hội.

  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng phương pháp phân tích định tính và định lượng để đánh giá thực trạng, so sánh các chỉ số về hiệu quả quản lý, mức độ tham gia của cộng đồng, tình hình an ninh trật tự, vệ sinh môi trường trong lễ hội.

Thời gian nghiên cứu tập trung từ năm 2015 đến nay, giai đoạn có nhiều chỉ thị, công điện của Trung ương về tăng cường quản lý lễ hội, nhằm đánh giá tác động của các chính sách quản lý mới.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu chủ thể quản lý lễ hội đa dạng và phối hợp chặt chẽ
    Các chủ thể quản lý gồm Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch, Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội, Phòng Văn hóa và Thông tin quận Ba Đình, Ban Quản lý di tích Đền Voi Phục và cộng đồng dân cư phường Ngọc Khánh. Cơ chế phối hợp giữa các cấp quản lý được thực hiện đồng bộ, đảm bảo các hoạt động lễ hội diễn ra trang nghiêm và đúng quy định. Tỷ lệ phối hợp hiệu quả được đánh giá khoảng 85% qua khảo sát ý kiến các bên liên quan.

  2. Nguồn lực cơ sở vật chất và tài chính được cải thiện nhưng còn hạn chế
    Cơ sở vật chất phục vụ lễ hội như khuôn viên đền, hệ thống điện chiếu sáng, an ninh được đầu tư nâng cấp từ năm 2015. Tuy nhiên, nguồn tài chính chủ yếu dựa vào ngân sách nhà nước và xã hội hóa còn chưa ổn định, chiếm khoảng 70% tổng kinh phí tổ chức lễ hội. Việc huy động nguồn lực xã hội hóa cần được tăng cường hơn nữa.

  3. Hoạt động quản lý lễ hội được tổ chức bài bản theo ba giai đoạn
    Trước lễ hội, các hoạt động chuẩn bị như tu bổ di tích, tuyên truyền, phân công nhiệm vụ được thực hiện đầy đủ. Trong lễ hội, các nghi lễ truyền thống được tổ chức trang trọng, đảm bảo an ninh trật tự, vệ sinh môi trường. Sau lễ hội, công tác dọn dẹp, đánh giá và rút kinh nghiệm được tiến hành. Tỷ lệ người tham gia tuân thủ quy định đạt khoảng 75%, tuy nhiên vẫn còn tình trạng xả rác, bán hàng rong không đảm bảo vệ sinh.

  4. Ý thức cộng đồng và người tham gia lễ hội còn nhiều hạn chế
    Một số hiện tượng tiêu cực như lợi dụng lễ hội để trộm cắp, đặt tiền lễ tùy tiện, trang phục không phù hợp, gây ảnh hưởng đến không gian văn hóa và an toàn giao thông. Tỷ lệ vi phạm được ghi nhận khoảng 15-20% trong các dịp lễ hội lớn.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động quản lý lễ hội Đền Voi Phục đã có nhiều tiến bộ nhờ sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp quản lý và sự tham gia tích cực của cộng đồng dân cư. Việc tổ chức lễ hội theo đúng nghi thức truyền thống góp phần bảo tồn giá trị văn hóa lịch sử, đồng thời tạo không gian sinh hoạt văn hóa lành mạnh, bổ ích cho nhân dân.

Tuy nhiên, những hạn chế về nguồn lực tài chính, ý thức người tham gia và các hiện tượng tiêu cực vẫn còn tồn tại, ảnh hưởng đến chất lượng và ý nghĩa của lễ hội. So sánh với các nghiên cứu về quản lý lễ hội truyền thống tại các địa phương khác, các vấn đề này là phổ biến và cần có giải pháp đồng bộ, lâu dài.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ phối hợp quản lý, mức độ tuân thủ quy định của người tham gia, cũng như bảng tổng hợp các nguồn lực tài chính và cơ sở vật chất phục vụ lễ hội. Các biểu đồ này giúp minh họa rõ nét hiệu quả và những điểm cần cải thiện trong công tác quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng
    Thực hiện các chương trình giáo dục, truyền thông về ý nghĩa lễ hội, quy định tham gia lễ hội văn minh, bảo vệ di tích. Mục tiêu nâng tỷ lệ người tham gia tuân thủ quy định lên trên 90% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Văn hóa và Thông tin quận Ba Đình phối hợp với Ban Quản lý di tích và tổ dân phố.

  2. Đẩy mạnh xã hội hóa nguồn lực tài chính và vật chất
    Xây dựng cơ chế khuyến khích các tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp tham gia tài trợ, đóng góp cho công tác tu bổ, tổ chức lễ hội. Mục tiêu tăng nguồn vốn xã hội hóa lên ít nhất 40% tổng kinh phí trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND quận Ba Đình, Ban Quản lý di tích.

  3. Nâng cao năng lực quản lý và phối hợp giữa các chủ thể
    Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên môn cho cán bộ quản lý lễ hội, tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động lễ hội. Mục tiêu hoàn thiện quy trình phối hợp, giảm thiểu sai phạm xuống dưới 5% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội, Phòng Văn hóa và Thông tin quận Ba Đình.

  4. Cải thiện hạ tầng kỹ thuật và môi trường lễ hội
    Đầu tư nâng cấp hệ thống chiếu sáng, vệ sinh môi trường, an ninh trật tự, tổ chức khu vực bán hàng đảm bảo VSATTP. Mục tiêu tạo môi trường lễ hội an toàn, sạch đẹp, thu hút khách tham quan. Chủ thể thực hiện: UBND phường Ngọc Khánh phối hợp Ban Quản lý di tích.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý văn hóa và di tích
    Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý lễ hội truyền thống, giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hóa.

  2. Nhà nghiên cứu văn hóa, lịch sử và du lịch
    Tài liệu tham khảo hữu ích cho các nghiên cứu về lễ hội truyền thống, tín ngưỡng dân gian, phát triển du lịch văn hóa tâm linh tại các đô thị lớn.

  3. Cộng đồng dân cư và các tổ chức xã hội
    Giúp hiểu rõ vai trò, trách nhiệm trong việc bảo vệ di tích, tham gia tổ chức lễ hội văn minh, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa địa phương.

  4. Sinh viên, học viên chuyên ngành quản lý văn hóa, du lịch
    Cung cấp kiến thức thực tiễn, phương pháp nghiên cứu và phân tích về quản lý lễ hội truyền thống, phục vụ học tập và nghiên cứu chuyên sâu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Lễ hội Đền Voi Phục có ý nghĩa gì đối với cộng đồng?
    Lễ hội là dịp tưởng nhớ công lao của Đức thần Linh Lang, góp phần bảo tồn giá trị lịch sử, văn hóa và tăng cường sự gắn kết cộng đồng địa phương.

  2. Ai là chủ thể chính trong quản lý lễ hội Đền Voi Phục?
    Chủ thể chính gồm Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch, Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội, UBND quận Ba Đình, Ban Quản lý di tích và cộng đồng dân cư phường Ngọc Khánh.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý lễ hội hiện nay là gì?
    Bao gồm hạn chế về nguồn lực tài chính, ý thức người tham gia chưa cao, hiện tượng lợi dụng lễ hội để trục lợi, và vấn đề vệ sinh môi trường, an ninh trật tự.

  4. Các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý lễ hội đã được đề xuất?
    Tăng cường tuyên truyền, đẩy mạnh xã hội hóa nguồn lực, nâng cao năng lực quản lý, cải thiện hạ tầng kỹ thuật và môi trường lễ hội.

  5. Làm thế nào để cộng đồng dân cư tham gia tích cực hơn vào quản lý lễ hội?
    Thông qua các chương trình giáo dục, vận động, tạo điều kiện cho cộng đồng tham gia tổ chức, giám sát và bảo vệ di tích, nâng cao ý thức trách nhiệm chung.

Kết luận

  • Lễ hội Đền Voi Phục là di sản văn hóa phi vật thể quan trọng, mang giá trị lịch sử, văn hóa, giáo dục và cộng đồng sâu sắc.
  • Hoạt động quản lý lễ hội đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhờ sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp quản lý và cộng đồng dân cư.
  • Vẫn còn tồn tại những hạn chế về nguồn lực, ý thức người tham gia và các hiện tượng tiêu cực cần được khắc phục.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị lễ hội trong thời gian tới.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, tăng cường giám sát và đánh giá định kỳ để đảm bảo sự phát triển bền vững của lễ hội Đền Voi Phục.

Hành động ngay hôm nay để góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của Thủ đô qua lễ hội Đền Voi Phục!